Çernobil Felaketinden Sonrasında Ne Oldu?

Nükleer enerji her ne kadar yüksek oranda enerjiyi kolay yoldan elde etmeyi sağlasa da oldukça riskli ve tehlikeli bir teknoloji olabiliyor. Bu mevzuda en belirgin örnek ise Çernobil nükleer reaktöründe yaşanmış olan yıkım idi. Bölgeden yayılan ışınım normale dönene kadar Rusya ve Doğu Avrupa’ya epey zarar vermişti.

Adam Higginbotham’ın kitabı Midnight in Chernobyl (Çernobil’de Gece Yarısı), yaşanmış olan vakalara ışık tutmaya çalışıyor. Çernobil felaketi, KGB’nin ve periyodunun SSCB hükümetinin çabalarıyla üstü kapatılmış bir yıkım ve boyutlarına dair hala net bir data bulunmuyor.

Çernobil’de Gece Yarısı

Felaketin temellerini hepimiz biliyor. Çernobil’in 4 No’lu reaktöründe fena planlanmış ve daha da fena şekilde uygulanmış olan testler, gece yarısı gerçekleştirildi. Ani elektrik yüklenmesi reaktörü parçaladı. Tesis günlerce alevler içinde kaldı. Binlerce hektar toprak ziyan oldu. Milyarlarca ruble harcanarak ve binlerce işçinin çalışmasıyla bölge temizlenmeye ve ortaya çıkan yıkıntı düzenlenmeye çalışıldı. Hala bölgede binlerce kilometre karelik alana giriş yasak.

Son yıllarda batılı yazarlar Çernobil’de ne işe yaradığını keşfetmeye daha oldukça odaklanmış durumdalar. SSCB dağıldıktan sonrasında belgelerin ortaya çıkması ve belli bir süre sonrasında arşivlerin açılması bu mevzuda bir iştah yaratmış durumda.

Higginbotham aslen senelerdir bu yıkım hakkında bilgiler topluyor. Bir tek vakası değil vakaya yetkililerin verdikleri tepkileri, krizi iyi mi yönettiklerini (ya da yönetemediklerini) inceliyor. Mesela patlama anında yoğun radyasyona maruz kalan Pripyat’ın boşaltılması emrini yetkililer sadece 1,5 gün sonrasında verdi. 36 saat içinde şehri boşaltan ve son kalan vatandaşları taşıyan otobüsteki yönetici Protsenko için üzülmemek elde değil.

Çernobil: İnsan eliyle gelen yıkım

Higginbottom’un kitabı vakaları ele alış şekli açısından da oldukça dikkat çekici. Yapmış olduğu emek harcamalar başarısız olan işçilerin iyi mi felakete sürüklendiği, alınan ve alınamayan kararlar, meydana getirilen stratejik hatalar da kitapta kendine yer buluyor.

Editör Notu: İngilizceniz yeterliyse bu kitaba bir talih verin. İngiliz kara mizahı ile süslenmiş olan kitap hem devrin SSCB’sini tanıtması, hem organizasyon ve örgütlenme açısından yanlışları anlatmasıyla dikkat çekiyor.

Çernobil’in tesirini rakamlar anlatsın:

26 Nisan 1986’da gerçekleşen patlamanın peşinden Çernobil’deki felaketin yaralarının sarılması için meydana getirilen çalışmalarda bir miktar mesafe kat edilmiş olmasına karşın daha oldukça uzun bir yol var. Rakamlar ise Çernobil’i daha vurucu şekilde anlatabiliyor.

2.25 Milyar Dolar: Çernobil’in üstünü kapatması için üretilen uzun soluklu sığınağın maliyeti. Bu sığınak tamamlandıktan sonrasında reaktörde emek harcamalar yapılabilecek.

4762 kilometrekare: Nükleer serpinti ve yüksek ışınım sebebiyle boşaltılmak zorunda kalan alan. Bu alanın ne kadar büyük bulunduğunu şu şekilde anlatalım: Trabzon ve Yalova’nın yüzölçümlerini topladığımızda bu sayıya sadece ulaşıyoruz.

600 bin şahıs: Çernobil’de ateşlerle savaşım etmesi ve en korkulu nükleer reaktör felaketinin izlerini temizlemesi için görevlendirilen şahıs sayısı. 

350 bin şahıs: Patlama sonrası yerinden yurdundan kaçmak zorunda kalan kişilerin sayısı. 

30 işçi: İlk patlamada ya da sonrasında ışınım sebebiyle yaşamını kaybeden işçilerin sayısı.

9000 – sonsuz: Çernobil kaynaklı ölümlerin sayısı. Patlama günü hayatta olan son şahıs öldükten sonrasında bile Çernobil’in nükleer tesiri ölümlere niçin olabilir sadece minimum 9000 şahıs Çernobil ve yol açmış olduğu etkisinde bırakır yüzünden yaşamını yitirdi.

2 gün: Devlet kontrolündeki Sovyetler Birliği medyası patlamayı haberleştirmemişti. Olayın ortaya çıkması iki gün sürdü. İsveç’teki bir tesiste çalışanlar nükleer serpintiyi keşfedip incelediğinde durum ortaya çıktı. 

Türkiye’nin Çernobil’ine girdiğimiz videoyu seyretmek için: