19 Ocak 2038 Niçin Bilgisayarlar İçin Mühim Bir Tarih?

1 Ocak 2000 tarihinde dünya genelinde birçok bilgisayar aniden emek harcamayı durdurdu. O zamanlar öngörülen bir problem olmasına karşın bazı noktalarda önüne geçmek mümkün olmadı. İşte bilgisayarların 2000 senesinde yaşamış olduğu probleminin bir benzeri 19 Ocak 2038 senesinde tekrardan yaşanabilir.

Mevzuya yabancı olan okurlarımız için ilk olarak 1 Ocak 2000 tarihinde yaşanmış olan olayın tam olarak ne işe yaradığını, perde arkasında yaşananları açıklayalım. Sonrasında da 2038 senesinde bizi bekleyen ihtimaller içinde “felakete”(!) ve olası sonuçlarına yakından bakalım.

1 Ocak 2000 tarihinde neler yaşandı?

2000 yılı öncesi zamanlarda bilgisayarlar tarihleri iki haneli sayılar üstünden ölçerdi. Mesela 24 Nisan 1997 zamanı için “24/04/97” kıymeti biçilirdi. Ay ve gün için iki haneli sayılar kullanmak kafi olsa da yıl 2000’e geldiği vakit seneler için iki haneli sayılar kullanmak yetmeyecekti. 

1 Ocak 2000 tarihinde yaşanmış olan sorunların aslolan sebebi de buydu. Bilgisayarlar “00” değerinin 1900 yılı için mi yoksa 2000 yılı için mi olduğuna karar veremeyerek bir çıkmaza düştü. 2000 yılı geldiği vakit bu şekilde bir probleminin baş göstereceği aslına bakarsak evvelinde biliniyordu. Hatta zamanı vardığında bilgisayarlar çökeceği için gökyüzündeki uçakların yere çakılacağına yönelik yıkım teorileri vardı.

Teoriler doğal ki gerçekleşmedi. Çökmesi bu şekilde faciavâri sonuçlar doğuracak sistemler güncellenerek büyük problemler yaşanmasının önüne geçildi. Sadece maddi sebeplerden dolayı güncellenemeyen ev bilgisayarları yada oldukca büyük ehemmiyet arz etmeyen bazı bilgisayarlar güncellenmedi.

Bilgisayarların zamanı yanlış ölçmesi illa ki de problemler çıkacağı anlamına gelmiyor. Emek vermesi kati bir tarihî doğruluğa dayanmayan sistemler bir problem olmadan, yalnızca zamanı yanlış göstererek çalışmaya devam etti. 1 Ocak 2000 zamanı gelene kadar güncellenmeyen sadece tarihin doğruluğuna dayanan sistemler ise emek harcamayı durdurdu.

Peki bu şekilde bir problem çıkacağı belli olmasına karşın tarihler niçin gene de iki haneli değerler üstünden ölçüldü? Yanıt oldukca rahat. O zamanlar depolama oldukca pahalıydı. (kilobyte başına 10 dolar civarı) Şu demek oluyor ki çalışan programların depolama biriminde olabildiğince azca yer kaplaması gerekiyordu.

19 Ocak 2038 tarihinde yaşanacak Y2038 problemi nedir?

19 Ocak 2038’de yaşanacak olan sorun, 2000 senesinde yaşanmış olan sorunla benzer sonuçlar doğuracak. Sadece sebep birazcık daha değişik. Bu sefer sebep 32 bit işlemcilerin yetersiz hesaplama kapasitesinden dolayı gerçekleşecek. 19 Ocak 2038 evveliyatına geldiğimiz vakit tarih, 32 bit işlemcilerin hesap kapasitesini aşacak.

Artık o şekilde bir dönemdeyiz ki 64 bit işlemciler yavaş yavaş mobil cihazlara bile koyulmaya başlandı. Şu demek oluyor ki tarihler 19 Ocak 2038’i gösterdiği vakit muhtemelen 32 bit işlemciler kişisel kullanım alanından iyice çekilmiş olacak. 

Y2038 sorunundan hangi cihazlar etkilenecek?

2038 yılına kadar bir çok aygıt en azından 64 bit işlemcilerden güç alacağına nazaran, tarih vardığında gözler çoğu zaman yükseltme yapmanın zor ve maliyetli olduğu bilgisayarlarda olacak. Bilhassa altyapı tesislerinde ciddi bir yenileme emek verme yapılması gerekecek.

Elektrik santrallerinde bulunan bilgisayarlar mevzuya dair güzel bir örnek olarak verilebilir. Sadece 2038 yılına kadar yapılacak çalışmalarla beraber problem yaşaması olası, büyük ehemmiyet teşkil eden sistemlerde güncelleme emekleri yapıldığı müddetçe endişelenmemizi gerektiren bir durum yaşanmayacak.

Y2038 ya da Y2k38 sorununa ne sebep olacak?

32 bit işlemciler 4.294.967.295 değişik kıymet aralığında hesaplama yapabilir. Sadece bu değerler negatif ve pozitif olarak ikiye bölünür. Şu demek oluyor ki 2.147.483.648 tane negatif, 2.147.483.647 tane de pozitif kıymet bulunur.

Bilgisayarlar tarih bilgisini saniye bazında hesaplar. 1 Ocak 1970 00.00:00 tarihinden, 19 Ocak 2038 03.14:07 evveliyatına kadar olan saniye sayısı da 2.147.483.647. Şu demek oluyor ki 19 Ocak 2038 03.14:08 zamanı geldiği vakit 32 bit işlemcilerin pozitif yönde sayabileceği kıymet sınırı aşılmış olacak. O yüzden de negatif değerlere geçiş meydana getirecek. 

Bilgisayarlar negatif değerlere geçince en minik negatif sayıdan başlayarak büyüğe doğru saymaya başlamış olacak. Bunun sonucu olarak da tarih sıfırlanacak. Bilgisayarların gittiği en eski tarih olan 1 Ocak 1970’ten tekrardan saymaya başlamış olacak.

2038 habercisi durumunda olan Gangnam Style örneği:

2012 senesinde çıkan Gangnam Style Youtube üstünde 1 milyar görüntülenmeyi yakalayan ilk video olma özelliğine haiz. Sadece büyümesi bununla kalmayıp 2 milyarın üzerine çıktı. Videonun izlenme sayısı 2.147.483.647’nin üzerine çıkmış olduğu vakit ise Youtube’un kullandığı 32 bit sayaç yetersiz kaldı. Kısacası Youtube, Gangnam Style yüzünden sayaç teknolojisini yenilemek mecburiyetinde bırakıldı.

Peki 64 bit işlemcilerde benzeri bir problem yaşanacak mı?

64 bit aralığında işlem yapabilen işlemcilerin sayabildiği kıymet sayısı tamı tamına 9.223.372.036.854.775.808. Bu kıymet 293.274.701.009 (İki yüz doksan üç milyar iki yüz yetmiş dört milyon yedi yüz bir bin dokuz) yıla karşılık ediyor. Şu demek oluyor ki 64 bit işlemcilerin yetersiz kalacakları gün için tedbir alabileceğimiz oldukca uzun bir süre var.

Böylelikle 2038 senesinde hâlâ 32 bit işlemciye haiz bilgisayarların, telefonların yada herhangi tarih ölçebilen bir cihazın karşılaşacağı Y2038 problemininin ne olduğuna yakından baktığımız yazımızın sonuna geliyoruz. Ortalama olarak 293 milyar yıl sonrasında 64 bit işlemciye haiz bilgisayarların yaşayacağı sorunları anlatacağımız yazımızda görüşmek suretiyle. 🙂