Karanlıktan Niçin Korkarız?

Yetişkinlerin aksine hiçbir şeyi umursamayıp daha korkusuzca davranabildiğimiz çocukluk dönemimizde tamamımız illaki bir karanlıktan korkma döneminden geçmiş, o koridor ışığını açık bırakıp uyumuşuzdur. Ne de olsa tüm canavarlar gece karanlık çöktüğünde saklandıkları yerlerden çıkarlar ya da en azından çocuk aklımızla o şekilde olduğuna inanırdık. Bu korku bir tek küçüklükte kalsa iyi: karanlık, büyüyüp birer erişkin olduğumuzda bile; nedenini bir türlü anlayamadığımız bir halde içimize kurt düşürmeye devam eder. 

Peki niçin? Her korkunun olduğu benzer biçimde, karanlık korkusunun da psikolojide bir açıklaması var. Dünyaca meşhur metal grubu Iron Maiden‘ın “Kimi zaman odanın köşesine bakmaya bile korkarsın. Hissedersin bir şeylerin devamlı seni izlediğini, “ diyerek üstüne efsaneleşmiş şarkı Fear of the Dark’ı yazdığı karanlık korkusuna gelin bir de beraber bakalım. 

Ölümün renginden zarafetin rengine bir seyahat 

Baştan sona simsiyah giyinmiş bir insan gördüğünüzde onun bir cenazeye mi, bir iş toplantısına mı, bir moda şovuna mı yoksa bir tek bir yürüyüşe mi gittiğini anlamakta birazcık zorlanabilirsiniz. Sonuçta bu etkinliklerin hepsinde de tamamen siyah giyinilebilir.  

Pantone Renk Enstitüsü’nün renk uzmanı ve yönetici direktörü Leatrice Eiseman’a bakılırsa şu son 50-100 yıl içinde siyah renk fazlaca büyük bir değişime uğradı. “Günümüzde siyahın; cenazelerin, kederin ve ağlayan dulların ötesinde, renge bir çeşit ‘güç hissi’ veren bir ağırlığı var, “ diyen Eiseman’a bakılırsa siyah, yas ve ölümle ilişkilendirilen bir renk olmaktan çıkıp soyluluk ve sofistike denildiğinde akla ilk gelen renge evrildi. Artık insanoğlu olduklarından ince gözükmek, özgüven hissiyatı yaymak ve pahalı kıyafetlerin sembolü olarak siyah giymeyi tercih ediyor. 

Sadece siyah rengin kasvet ve bilinmeyenle olan ilişkisi, bir cadının giysileri yada Azrail’in pelerini benzer biçimde şeytani tasvirler formunda bazı kültürlerde hala devam ediyor. Aslına bakarsak bu ve benzeri kurgusal betimlemeler de karanlık korkusu evriminin bir parçası. 

Karanlık korkusu aslen atalarımızın bizlere bir mirası

Diyelim ki evinizde yalnızsınız ve güzelce aydınlatılmış salonunuzda koltuğunuza kurulmuş bir film seyrediyorsunuz. Dışarıda esen rüzgarın hareketlendirdiği kuru ağaç dalları camınıza sürtüyor. Klasik bir Güz akşamı; ortada güvenliğinizi sorgulatacak hiçbir durum yok, değil mi?  

Ta ki birden ışıklar gidip, sizi karanlıkta bir başınıza bırakana kadar. Bu şekilde bir durumda bir çok insanoğlunun içini anında nedensiz bir korku kaplama adım atar. 

Toronto Ryerson Üniversitesi psikoloji profesörü ve The Anti-Anxiety Workbook kitabının yazarı Martin Antony, “Korku, acı hissi gibidir. Bir tek bizi ihtimaller içinde bir tehlikeye karşı korumak için vardır, “ diyor ve ekliyor: “ İşte o ‘korku’ bizi tehlikelere karşı tetikte tutuyor. “ 

Elektriğin, hatta ateşin olmadığı; deyim yerindeyse ‘karanlıkta kalan’ ve hakkında sınırı olan bilgiye haiz olduğumuz tarih öncesi dönemlerde hava karardığında insanların yırtıcılar tarafınca saldırıya uğrama olasılığı fazlaca daha yüksekti. Durmadan gelişen değişen teknolojinin yardımıyla zaman içinde insanlık gıda zincirinin en tepesine yerleşti ve yok olan bu yırtıcıların açmış olduğu boşluğu doldurmak adına kurgusal canavarlar yaratmaya başladık. İyi korku filmlerinin direkt olarak canavarı göstermemesinin sebebi de işte budur: hayalgücümüz aslına bakarsanız olabilecek en korkulu canavarı biz için yaratır. Şu demek oluyor ki, aslen o korkulu görünen canavardan değil de “bilinmeyen”den korkarız.

Sadece bu uzun evrilme sürecinde kendimizi koruyup kollama ihtiyacımız, kısaca ‘karanlık korkusu’ öylesine derine işledi ki günümüze kadar bizimle kaldı. Bu mevzu üstüne Antony, “Kendimizi tehlikelerden korumak için görsel sistemimize güveniriz. Karanlıkta bu görsel duyumuz etkisizleşir ve etrafımızda ne ya da kim bulunduğunu belirleyemez hale geliriz,“ diyor ve “Karanlıktan korkmak, hazırlanmış bir korku.“ diye de sözlerine ekliyor. 

Eiseman’da insanların siyah rengi, bazı şekilleri ve potansiyel tehditleri görünmez kılması sebebiyle içgüdüsel bir halde “bilinmeyen”le başdaştırdığı fikrine katılarak siyahı “Gecenin ve karanlığın rengi. Her şeyi örten renk. “ olarak tanımlıyor. 

Eiseman’nın sözleriyle, “Renkleri doğada iyi mi gördüğümüzün insanoğlunun psikolojisi üstündeki tesiri fazlaca mühim. Ek olarak tamamımız biliyoruz ki siyah gecenin rengidir ve karanlığın örtüsü altında yapılabilecek her türlü kötücül eylemi gizleyebilecek renktir.“,  ve bu anlayış biz hemen hemen daha minik bir çocukken içimize işlemeye adım atar. Günümüzde teknoloji sağ olsun, ışığı açıp günün en karanlık saatinde bile ara vermeden eğlenceye devam edebiliyoruz; sadece bazılarımız bu korkuyu asla yenemiyor. 

Peki ya bu korku günlük aktivitelerimizi etkilemeye başlarsa?

Antony, korkunun naturel ve lüzumlu durumlarda yaşam kurtarıcı bir tepki bulunduğunun; sadece aşırıya kaçtığı durumlarda kaygı teşkil edebileceğinin de altını çiziyor. Sonuçta her şeyin fazlası zarar, o şekilde değil mi? 

Şehrin pek de tekin olmadığını bildiğimiz bölgelerinde gece tek başımıza olduğumuzda hissettiğimiz korkunun naturel bulunduğunu belirten Anthoy’e bakılırsa, aynı hisse gece kendi odamızda yalnızken kapılmamız pek de düzgüsel değil. 

Karanlığa karşı duyulan aşırı korku hissi, karanlık bir yerde saldırıya uğramak benzer biçimde negatif bir tecrübeden tutun da korku filmi seyretmek kadar rahat bir şey benzer biçimde birçok değişik sebepten kaynaklanabilir. 

Bu korku zaman içinde kendiliğinden geçmediği taktirde ilişkilerimizi, işimizi ve normalde kolayca yapabildiğimiz şeyleri fena bir halde etkileyebilecek olan niktofobi olarak malum fobiye evrilebilir. Antony’e bakılırsa eğer şahıs geceleri evini terk edemeyecek noktaya gelmişse bu artık basit bir korku değil, bir fobidir. 

Bu şekilde durumlarda şahıs gece lambaları yada kapısını içeriye ışık girecek kadar aralık bırakmak benzer biçimde görüşümüzü kısmen aydınlatan, ‘güvenlik sinyali’ olarak adlandırılan yardımlara başvurabilir. Hafifçe bir ışık ya da bir arkadaşın varlığı, kendimizi daha güvende hissetmemizi ve gerçekliğe tutunmamızı sağlar.  

Antony’nin söylediklerine bakılırsa; korku duyulan duruma kademeli olarak maruz kalmak benzer biçimde tedaviler de mevcut. Bu tedavilerde profesyoneller hastalarından korktukları durumları sıralayıp numalaralandırmalarını ve ondan sonra da artık korku hissetmedikleri ana kadar kendilerini bu durumlara maruz bırakmalarını istiyorlar. Bu durumu Antony “Örneğin, eğer bir hasta şu an bir tek gece lambasının varlığıyla uyuyabiliyorsa, ışığı daha kısık ya da isteğe bakılırsa ayarlanabilir yeni bir gece lambası almalarını isteyebiliriz,“ diyerek açıklıyor. 

Siyah renk kimileri için öz güvenin sembolü de olabilir

Sadece, tıpkı bir paranın iki değişik yüzü olduğu benzer biçimde, siyah rengin de iki değişik yüzü var. 

Siyah renk bir çok insanda kaygı ve korku hissi uyandırıp geceleri uykusuz bırakırken, bazılarının da normalden daha öz güvenli ve sağlam hissetmesine niçin olur- bilhassa de söz mevzusu modaysa. 

Eiseman, “Bence pek fazlaca insan siyahı belirli bir seviyede güvenlik duygusu veren, kendilerini sarıp sarmalayıp bir nevi gölgelerde kaybolabilecekleri bir renk olarak görüyor.“ diyor ve “Bir bakıma, siyah renkle bütünleşmiş bir kararsızlık var. Karanlıkta pusuya yatmış olandan korkmak ya da onun bir olmak tamamen kişinin elinde.“ diye de ekliyor. 

Ek olarak şöyleki bir düşününce, kuvvetli kurgusal karakterlerin bir çok genel anlamda siyah ya da en azında koyu tonlarda giysilerle tasvir edilir. Bu gerçekte de böyledir: Fazlaca kuvvetli iş insanlarını şöyleki bir gözünüzün önüne getirin. Çoğunlukla hepsini koyu renk ekip elbiselerle görmeye alışık değil miyiz? Bu durumda, karanlık tarafı kabullenip onunla bir olmak bu korkuyu yenmemizde bizlere destek olabilir dememiz pek de yanlış olmaz diye düşünüyoruz. 

Karanlık korkusunun ardındaki psikolojiyi incelediğimiz yazımız bu şekildeydi. Aranızda aynı fobiden muzdarip okuyucularımız var ise ihmal etmeyin ki karanlık korkusu, kendileri korumak adına devamlı tetikte olan atalarımızın bizlere bıraktığı minik bir hediyeden ibaret. Ondan korkmak yerine onu kabullenmeye çalışmak bu fobiye haiz hepimiz için daha sıhhatli olacaktır. Doğal küçük bir gece lambasının da yardımıyla.