Sakarya Açıklarında Bulunan Nazi Denizaltısının Hikayesi

1994 senesinde Karadeniz’de, Sakarya açıklarında batık bir denizaltı bulunmuş oldu. Yürütülen çalışmalarla bu denizaltısının İkinci Dünya Savaşı esnasında Barbarossa Harekâtı kapsamında Hitler tarafınca Karadeniz’e gönderilen denizaltılarından U-20 adlı denizaltı olduğu tespit edildi. Bu denizaltı haricinde gene Karadeniz’de yöre bölgelerde bulunan iki batık denizaltının daha olduğu biliniyordu.

Sularımızda öylece yatan bu denizaltı, 2016 senesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bir proje kapsamında seçilerek incelemelere doğal olarak tutuldu. Balıkçıların sulara bıraktığı hayalet ağlarla kaplanmış durumda olan denizaltı, temizlenerek dalış turizmine kazandırıldı.

Peki senelerdir Karadeniz’de yatan bu denizaltı, Türkiye’nin dahil olmadığı bir savaş devam ederken nasıl oldu da Karadeniz’e geldi, neden sularımızda kendi mürettebatı tarafınca batırıldı, peşinden o mürettebata ne oldu?

Hitler, Karadeniz’e Boğazlar’dan girebilmek için her yolu denedi…

İkinci Dünya Savaşı’nın ve dünya tarihinin en geniş çaplı askeri harekâtı olarak malum Barbarossa Harekâtı, Hitler’in Nazi Almanyasının Sovyetler’i işgal etme planının en mühim parçası olarak başlatıldı. Hitler için yaşamsal bir önemi olan bu harekâtın temel amacı Kırım’ın işgal edilmesi ve buradaki Sovyet hava üslerinin ele geçirilmesiydi. Böylece Sovyetler’in hava üstünlüğü sonlandırılacaktı.

Karadeniz’ girmenin en ergonomik yolu Boğazlar’dan geçmekti. Sadece Türkiye, İkinci Dünya Savaşı esnasında yansız kalmış olarak muharebeye katılmamıştı ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi kapsamında savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesine izin vermiyordu. Bu da Hitler’i, denizaltılarını Karadeniz’e sokmak için değişik yollar aramaya itti.

İlk olarak Almanya’nın Türkiye’ye sattığı ‘Ay Sınıfı’ olarak malum denizaltılarından iki tanesi olan ‘Atılay’ ve ‘Saldıray’ı geri satın almayı teklif ettiler. Sadece bu talep Türkiye tarafınca kabul edilmedi. Bu şekilde olunca, Hitler Almanyası, hemen hemen Türkiye’ye teslim edilmemiş olan ve Almanya’da inşası devam eden ‘Batıray’ ve ‘Yıldıray’a el koyarak ülkemize teslim etmeme sonucu aldılar.

Satın alma teklifinin reddedilmesi sonrası Almanya, Hitler’in talimatıyla Türkiye’ye bir başka teklifte bulunmuş oldu. Denizaltılarının ve torpidobotlarının Boğazlar’dan geçmesine izin verilmesi karşlığında Türkiye’ye 150.000.000 RM (Reichsmark/İmparatorluk Markı) değerinde askerî teçhizat bedelsiz verilecekti. Sadece Türkiye, bu teklifi de reddetti.

Karadan yürütülen denizaltılar…

Türkiye kontrolündeki boğazlar üstünden Karadeniz’e girmenin mümkün olmadığını anlayan Hitler, değişik stratejiler geliştirmeye başladı. Bu stratejiler kapsamında U sınıfı altı denizaltı, parçalar halinde karadan yürütülerek Tuna Nehri’ne taşındı ve peşinden Karadeniz’e indirildi.

Böylece Hitler, Sovyetler’in hava üstünlüğünü bitirme ve Sovyetler’i işgal etme planının en büyük adımlarından birini atmış oldu. Sadece işler {hiç de} planlandığı benzer biçimde gitmedi.

Ortalama iki yıl süresince Karadeniz’de pek fazlaca operasyon gerçekleştiren ve onlarca gemiyi batıran denizaltılarının kaderi, Romanya’nın Bağlaşık Devletler safına geçerek Almanya’ya savaş açması ve içlerinden üç tanesinin (U-9, U-18, U-24) Sovyet Birliği tarafınca batırılmasıyla değişti.

Kalan üç denizaltısını kendi mürettebatları Türkiye kıyılarında batırdı…

Karadeniz’den çıkış olmadığını, savaşın yön değiştirdiğini ve Boğazlar’dan da kaçamayacaklarını anlayan kalan üç denizaltı, durumu bildirdi. Almanya hükûmeti ise ilkin Ankara’ya yine bir teklifte bulunarak sağlam kalan denizaltıları Türkiye Cumhuriyeti’ne vermeyi ve karşılığında da mürettebatın Ege Adaları’ndaki Alman Birlikleri’ne katılmalarına müsade edilmesini istedi. Sadece Ankara hükûmeti bunu kabul etmedi. Bu gelişme sonrası çıkışları olmadığını fark eden Hitler Almanyası, denizaltıların Türkiye kıyılarında kendi mürettebatlarınca batırılmasını ve mürettebatın da Türkiye kıyılarına çıkmasını emretti. 

Böylece askerler iki denizaltıyı bir bölgede, bir denizaltıyı bir başka bölgede batırarak karaya hareket etti. Amaçları ise ilkin Marmara Denizi kıyılarına vararak terk edilmiş bir tekne bulmak ve peşinden da Akdeniz’e inmekti. Sadece karada ilerlerken çevre halkı tarafınca tespit edilerek Türk yetkililere teslim edildiler. Peşinden 1946 yılının sonuna kadar ‘mecburi misafirlikleri’ devam etti.

Alman askerlerin ‘mecburi misafirlikleri’ sancılı bir süreçti

Beyşehir kampı komutanı binbaşı Naci Erda, sivil giyimli Alman askerleri ile

Türkiye savaş süresince bayağı fazla sayıda sığınmacı ağırladı. Sığınmacı terimi bilhassa Birinci Dünya Savaşı sonrası fazlaca konuşulmuş, kimlere sığınmacı deneceği de münakaşa mevzusu olmuştu. 

Türkiye ise bu mevzuda kendi tanımını yaparak 14 Haziran 1934 tarihinde, 2510 sayılı İskân Kanunu’nun 3. maddesi ile bir çözüm üretti ve ”Türk devletinin sınırları içinde iskân maksadıyla değil, bir zorunluluk hali ile geçici olarak sığınanlara sığınmacı denir.” ifadelerine yer verdi. Şu demek oluyor ki Alman askerler de Türkiye’de sığınmacı konumundaydı. Sadece bununla beraber ‘enterne’ kısaca gözaltındalardı.

4 subay ve 32 askerden oluşan denizaltı ekibi, Beyşehir’de bulunan sığınmacı kampına gönderildi. Kampa bununla beraber savaştan kaçan ve Türkiye’ye sığınan değişik Alman askerleri de ulaşınca oldukça kalabalık bir kamp ortamı oluştu. Sadece Türkiye yetkilileri askerlerin kampa yerleşmesi, ihtiyaçlarının giderilmesi mevzusunda süratli kararlar alarak ‘mecburi misafirleri’ kısa sürede ortama adapte ettiler. Oluşan yiyecek ihtiyacının süratli karşılanması için mutfakta çalışabileceğini ifade eden Alman askerleri kampın mutfak ekibine dahil oldu.

Sivil giyimli Alman askerleri Beyşehir’de

Alman askerler kampta ve çevresinde sivil giysilerle geziyor, üniformalarını giymelerine izin verilmiyordu. Ek olarak Führer selamı benzer biçimde simgesel şeyler de yasaklanmış durumdaydı. 

Kampa gelmelerinden birkaç gün sonrasında Alman subayları, kampın genel durumuna ve eksiklerine dair yorumlarını ve taleplerini bir rapor haline getirerek kamp komutanı Binbaşı Naci Erda’ya sundular ve eksiklerin giderilmesini talep ettiler.

Oldukça ‘sıradışı’ olan bu öğrenci rağmen Alman askerlerinin eksikleriyle ilgilenmek yönünde Ankara’dan buyruk alan Erda, lüzumlu iyileştirmelerin yapılacağını bildirdi. Sadece devrin durumunu aktaran yazılarda, kampta ara sıra ‘ruhsal üstünlük’ sağlamak için yaşanmış olan gerilimlerin olduğu ve Erda’nın attığı bazı zekice adımlarla bunların önüne geçmiş olduğu de söyleniyor.

Fakat ne kadar gerilim olmuş olursa olsun, bu süreçte hem Naci Erda ve Türk kamp mensubunun yaklaşımları hem de Alman askerlerin hem kamp için hem de Beyşehir için attığı bazı adımlar, sürecin sorunsuz tamamlanmasını sağlamış oldu.

Mesela Alman askeri çalışanı, İkinci Dünya Savaşı öncesi Alman mühendisler tarafınca inşa edilen sadece arıza sebebiyle çalışmaz durumda olan hidroelektrik santralini onararak şehrin enerji ihtiyacının giderilmesini sağlamış oldu. Bu benzer biçimde adımlar yardımıyla hem Türk askeri mensubunun yaklaşımı hem de çevre halkının yaklaşımı Alman askerlere karşı daha kabul görebildikleri bir hale geldi.  Bir süre sonrasında Alman denizaltı mürettebatından 33 asker bir araya gelmiş olarak bir dersane kurdular ve burada Türkçe eğitimi yaptılar. 

Bir süre sonrasında durumlar epey değişti

Beyşehir, o dönemlerde Beyşehir Gölü’nün çevresinde kurulmuş minik ve fukara bir yerleşim yeriydi. Kamp yerlerinin yakınındaki sulak alanlar sebebiyle sıtma salgınları yaşanıyordu. Ek olarak süre geçtikçe ve Beyşehir’de yazın sıtma, kışın ise karlar altında kalan kampta yaşanmış olan zorluklar, bir süre sonrasında tekrardan gerilimlerin yaşanmasına neden oldu. Bununla beraber yaşanmış olan mali problemler yiyecek sorununa dönüştü ve bu problemler bir süre süresince giderilemedi.

Savaşın sonu yaklaşırken Türkiye’nin fiilen olmasa da simgesel olarak Bağlaşık Devletler’in yanında muharebeye dahil olması sonrası Alman askerlerin ellerindeki pek fazlaca hak da alındı. Verilen maaşlarda kesintiye gidilmesi, radyo dinlenmesinin önüne geçilmesi benzer biçimde adımlar atıldı. Peşinden da askerler Türkiye artık savaşın göstermelik de olsa bir parçası olduğundan savaş esiri konumuna getirildi.

Alman askerleri tıpkı Beyşehir’de olduğu benzer biçimde burada da mahalli halkla ve çevreyle iletişimlerini güçlendirirken bazı engellemeler ve yasaklarsa devam ediyordu. Takip eden süreçte ise artık savaş sonuçlandı, Hitler artık başkomutan değildi, Nazi Almanyası teslim olmuştu.

Hal bu şekilde olunca da Alman askerleri Mart 1946 – Temmuz 1946 tarihleri içinde devam eden süreçlerin tamamlanmasıyla ‘mecburi misafirliklerini’ bitirmek durumunda kaldılar. Sadece askerler, savaş esiri oldukları için kendi ülkelerine gönderilmeyerek galip tarafta yer edinen Amerikan askeri birliklerine teslim edildiler. 

Gitmeden, bulunan denizaltının birkaç görüntüsü daha;

Kaynaklar: Türkiye Kültür Portalı, Prof. Dr. Ahmet Erkan Kıdeyş & Tahsin Ceylan, Dr. Ümit Karadoğan, Prof Dr. Hüseyin Muşmal & Özlem Gümüş