Niçin Tüm Gezegenler Yuvarlak Olur?

Gezegen, etrafındaki yıldız kalabalığını kendi içinde toplamış olan astronomik cisimlere verilen addır. İçinde bulunduğumuz Güneş Sistemi’nde, Dünyamız ile beraber 8 gezegen bulunmaktadır. Evet, Plüton hala bir cüce gezegen. Güneş Sistemimizde olsun olmasın, tüm bu gezegenlere baktığımız vakit ilk dikkat çeken bunların şekilleridir. Tüm gezegenler biçimli yuvarlak bir şekle haizdir.

Peki, bu kadar gezegenin hepsi niçin yuvarlak asla düşündünüz mü? Kare ve benzeri keskin kenarları olan şekilleri görmeyi kimse beklemiyor esasen fakat en azından basık, beşgen ve benzeri değişik yapılarda olabilirler. Sadece değiller. Niçin tüm gezegenler yuvarlak sorusunun yanıtı için gezegenlerin oluştuğu o tenha zamanlara göz atmakta yarar var. Gezegenlerin iyi mi oluştuğunun hikayesi, niçin yuvarlak olduklarının da yanıtını veriyor.

Her şeyin başlangıcına gidelim: Gezegenler iyi mi oluştu?

Big Bang doğrusu büyük patlama dediğimiz vakası doğrusu evrenin oluşumunun ilk aşamasını hepimiz biliyordur. Bu büyük patlama sonrası çevre yangın yerine döndü. Patlama ile etrafa dağılan tüm bu parçalar kafalarına nazaran sağa sola saçıldılar ve düzensiz bir rota ile bir süre uzay boşluğunda dolandılar. Sadece vakit içinde bazıları birbirine çarpmaya ve büyüyerek öteki parçaları da kendilerine katmaya başladılar.

Gezegenin tanımını bu aşamada birazcık daha açmak gerekiyor. Gezegenler bu birbirine çarpan parçaların birleşmesi ile büyüdüler ve etraflarında gezegen olma potansiyeli olan büyük cisimleri de kendilerine kattılar. Aslına bakarsanız bu süreci başarı göstermiş bir halde tamamlamış olan cisimlere gezegen diyoruz. Peki, bu gezegenler etraflarındaki gezegenimsi cisimleri iyi mi kendilerine kattılar? Cevap son aşama rahat, yerçekimi yardımıyla.

Gezegenler niçin yuvarlak?

Gezegenler etraflarında bulunan cisimleri kendilerine katarak bugün gezegen dediğimiz cisim halini aldılar. Bu hale gelmelerindeki ve bu hali korumalarındaki en büyük etken, haiz oldukları yerçekimi gücüdür. Boyutu büyüdükçe yerçekimi gücü de artan gezegen, iyiden iyiye etrafındaki her şeyi kendine katar ve yuvarlak, güzel bir gezegen halini alır.

Niçin mi yuvarlak? Zira yerçekimi, dıştan içe doğru bir çekim kuvveti uygular. Bir bisiklet tekerinin çubukları benzer biçimde düşünebilirsiniz. Aslına bakarsanız evrendeki her şey hareket halinde olduğundan bir de kuvvetli çekirdek yardımıyla uygulanan yerçekimi sonunda gezegenler döner ve yuvarlak bir biçim alırlar.

Evrenin ilk günlerinden beri süreç bu şekilde işlediği ve esasen ortada başka bir seçenek olmadığı için tüm gezegenler yuvarlak doğrusu daire şeklindedir. Bir ihtimal yuvarlak olmayacak olan gezegenler de vardı fakat bugün bildiğimiz gezegenlerin çekim gücü daha güçlü olduğundan arada kaynayıverdiler. Aslına bakarsanız yerçekimi uygulamayan ve bu sayede bir bütünlük oluşturmayan cisimler bir halde yok olup gitmeye mahkumdur.

Uzaydaki cisimlere baktığımız vakit bir devinim görürüz. Kimisi bir yerden kopmuş ileri gitmektedir, kimisi kendi çevresinde dönmektedir. Yerçekiminin her şeyi tek noktada toplama potansiyeli yardımıyla bugün bildiğimiz gezegenler var olmayı sürdürmektedir. Fakat bu aşamada yeni bir başlık açmakta yarar var şundan dolayı tüm gezegenler tam olarak yuvarlak değil.

Tüm gezegenler hakkaten yuvarlak mı?

‘Yahu deminden beri yuvarlak diyordun ne oldu?’ demeyin. Tamam, tüm gezegenler yuvarlak fakat o denli da yuvarlak değil. Örneğin içinde yaşamakta olduğumuz gezegenimiz Dünya, orta alanda %0.3 daha kalındır. Aslına bakarsanız fen bilgisi derslerini hatırlarsanız orada Dünya için yuvarlak değil, elips tanımını kullanırdık.

Mars da Dünya benzer biçimde ortadan kalınca olan gezegenlerden biri. Bu kalınlık ortalama %0.6 civarında. Satürn orta bölümde %10.7 kalınken Jüpiter’in orta kısmı %6.9 oranında kalındır. Uranüs’ün orta kalınlık oranı %2.3, Neptün’ün orta kalınlık oranı %1.7’dir. Doğrusu gezegenler aslına bakarsak hep birazcık oval şeklindeler. O denli da olur doğrusu nasıl yapsak?

Peki kardeşim şöyleki heykeltıraş elinden çıkmış benzer biçimde yusyuvarlak gezegen asla mi yok? Olmaz mı, Merkür ve Venüs var. Merkür ve Venüs gezegenlerine şöyleki bir uzaktan bakarsanız gerçek anlamda yusyuvarlak olduklarını görürsünüz. Bu duruma kati olmamakla birlikte madde ve gaz yapısının niçin olduğu düşünülüyor. 

Niçin tüm gezegenler yuvarlak olur sorusunu yanıtladık ve içinde yaşadığımız evren hakkında bilmenizde fayda olan bazı bilgileri paylaştık. Yalnızca gezegenlere değil, evrenin hangi noktasında bakarsanız sizi şaşırtacak bir görüntü ile karşılaşabilirsiniz. Bu görüntüleri açıklamak da son hız devam devam eden bilimsel çalışmalara kalıyor.