Amazon Kadınlarının Binlerce Senelik Hikayesi

Türkiye’de Karadeniz’in göbeğinde, Samsun’un merkezinde bir ‘Amazon Köyü‘ var. Seneler ilkin adını ilk duyduğumda antik köy kalıntıları bulacağımı duyup heyecanlanmış; bir taraftan da Karadeniz’in göbeğinde Amazon köyünün ne aradığını merak etmiştim. Sonrasında ziyaret ettiğimde buranın bir antik köy değil devasa bir müze bulunduğunu öğrendim. 

Sahilde konumlandırılmış bu anıt köy ve park alanında, Amazon kadınlarının yaşam tarzlarını temsil eden küçük çadırlar, günlük hayatlarından bazı kesitlerin modellerle canlandırıldığı alanlar vardı.

Samsun’da Amazon Köyü’nden birkaç görüntü

Samsun’da Amazon Köyü’nde bulunan Amazon heykeli

Samsun’da bulunan Amazon Köyü’nden bir görüntü

Samsun’da bulunan Amazon Köyü’ndeki Amazon kadını temsilleri

Oldukça geniş olan bu alanın en sonunda ise devasa bir Amazon savaşçısı heykeli ile iki aslan heykeli vardı. Peki tüm bunların Karadeniz’de ne işi vardı? Bizim kültürümüzde savaşçı Amazon kadınları benzer biçimde bir öykü çok da fazla bilinmezken, neden adlarına devasa bir müze yapılmıştı?

Tarihin ilk savaşçı kadınları: Amazonlar

Amazon kadınları ile ilgili ilk izlere antik Yunan anlatılarında denk geliyoruz. Hem antik Yunan tarihçiler ve coğrafyacılar hem de öykü anlatıcıları, üstün at binme kabiliyetleri olan; ok, yay, balta ve kalkan ile donatılmış savaşçı giysileriyle korku saçan bu kadınların genel olarak Karadeniz’in çevresinde; bilhassa de şimdilerin Samsun Terme ve Çarşamba ovaları olarak malum bölgesinde yaşadığını söylüyorlar. 

Amazonların Yunanları bu kadar etkilemesinin sebebi ise o yıllarda -ki bahsettiğimiz seneler milattan ilkin 1900’e kadar dayanıyor– katı bir ataerkil sistem ile yaşayan toplumlarının ‘kadın savaşçı’ ve ‘bir tek kadınlardan oluşan ve kendi kendini yöneten bir millet’ kavramlarına epey uzak olmaları. 

Amazon kadınlarının hikayeleri senelerce antik Yunan mitolojisinin bir parçası olan ve gerçekleri yansıtmayan mitler olarak değerlendirildi. Sadece son yıllarda meydana gelen pek oldukca arkeolojik kazı, Amazon kadınlarının gerçekliğine işaret ediyor. 

Ilkin mitolojinin anlattığı Amazon kadınlarına bakalım

Yunan mitolojisinde pek oldukca hikayede Amazonların adı geçiyor. Genel olarak Yunanların baş düşmanı olarak anılan Amazonlar, mitlere gore erkekleri yalnızca tutsak olarak ve üreme amaçlı kullanıyorlar.

Daha rahat savaşabilmek için ok ve yay kullanmaya engel olmasın diye bir memelerini çocuk yaşta dağlayan, yürümeye başladıkları andan itibaren kız çocuklarına savaşmak için eğitim veren, erkek çocuklar dünyaya gelirse de ya öldüren ya da terk eden; ‘yırtıcı’ bir topluluk olarak anılan Amazonlar, hem de Yunanlar için yenilmesi güç bir düşman olarak kabul ediliyor.

Bir hikayeye gore Zeus’un karısı Hera’nın Herakles’e (Roma mitolojisinde Herkül) verdiği meşhur 12 görevden biri de Amazon kraliçesi Hippolyta’dan kuşağını çalmaktı. Görevi yerine getirmek için Amazon kadınlarının yaşamış olduğu Themiscyra’ya (Samsun, Terme bölgesi) gitti ve kraliçe Hippolyta’dan kuşağını istedi. Kraliçe kuşağını vermeyi reddedince Herakles ve tarafındaki askerleri ile Amazon kadınları içinde kanlı bir savaş başladı. Bu harpte Amazon savaşçılarının pek bir çok öldü ve Herakles savaşı kazanmıştır. 

Giderken yanında dönem haricinde bir de Amazon prensesi Antiope’yi de götürdü. Atina’nın efsaneleşmiş krallarından Theseus’a ‘armağan edilen’ Antiope, Atina’da kralın cariyesi olarak yaşadı ve nasıl olduysa ona aşık oldu… Gene hikayeye gore, hayatta kalan Amazon kadınları İskit’ten (günümüzde Moğolistan, Çin, Rusya, Bulgaristan, Azerbaycan ve Gürcistan’da İskitler olarak malum göçebe insanların yaşamış olduğu bir bölge) müttefikleriyle birleşti ve Atina’ya kadar gelmiş olarak hem Antiope’yi kurtarmak hem de öçlerini almak için Yunanlara karşı savaşmaya başladı. Bu harpte Antiope Yunanların yanında savaştı, Amazon kadınları ise büyük bir yenilgiye uğrayarak kendi topraklarına geri geri dönmek mecburiyetinde kaldı. 

En öne çıkan öykü bu olsa da, Truva Savaşı benzer biçimde pek oldukca mühim zamanı anlatıda da Amazon kadınlarına yer verilir. Bu anlatıların hepsinde dünyanın pek oldukca bölgesine sefere çıkan Amazon kadınlarının ana yurdunun, daha ilkin de bahsettiğimiz Samsun civarı olduğu anlatılır.

Arkeolojinin takip etmiş olduğu izler, Amazon kadınlarının bir mitten oldukca daha fazlası olabileceğini gösteriyor

Amazon kadınlarına yoğun olarak Yunan mitolojisinde rastlandığından ve gene çoğunluğu antik Yunan döneminden kalan eserlerdeki resmedilişlerine ulaştığımız için uzun seneler süresince savaşçı Amazon kadınların hikayeleri yalnızca birer mit olarak değerlendirildi.

Sadece seneler içinde meydana getirilen pek oldukca arkeolojik kazı, Amazon kadınlarının hakikaten var olmuş olabileceğini gösterdi. 

Bir ihtimal tam olarak anlatıldığı benzer biçimde değil; fakat at üstünde ok ve yay ile ya da baltalarıyla savaşan, ‘erkekler benzer biçimde’ özgür yaşayan kadınlar hakikaten vardı. Bu kadınlar, yüzyıllar boyu değişik kültürlerle temasa geçerek o kültürlerin kadın algısını da etkilemişti.

Peki var olduklarını nereden biliyoruz? 

Şanlıurfa’da bulunan ve Amazon kadınlarının tasvir edilmiş olduğu bir antik Yunan mozaiği

Milattan ilkin 5. yüzyıldan olduğu tespit edilen bazı mezarların keşfi, Yunanların Amazon hikayelerine mevzu olan kadınlara dair mühim veriler sundu. Bilhassa Karadeniz’in doğusundan Moğolistan’a kadar uzanan ve eski Yunanca adı İskit olan bölgede, çocuk yaştan itibaren savaşmak için eğitilen kuvvetli, cinsel özgürlüğe haiz ve avlanan kadınların var bulunduğunu gösteren bu mezarlarda, pek oldukca savaşçı kalıntıları bulunmuş oldu. 

İskit gömüt höyüklerinin ilk kazılarında mızrak, balta, ok ve atlarla gömülü iskeletler ortaya çıkarılmıştı. Bu kalıntılar öncelikle erkek olarak tanımlanmıştı bu sebeple kadın savaşçı düşüncesi kimsenin aklına yatmıyordu. Ortada savaş aletleriyle gömülmüş ölü insanoğlu var ise, ne olursa olsun erkek olmalıydılar. Sadece on seneler sonrasında DNA testinin ortaya çıkması, kalıntıların tamamının erkeklere ilişik olmadığını ortaya çıkardı. Hatta o şekilde ki bir çok kadındı.

Bu kadınların neredeyse hepsinde savaştan kalma izler vardı. Kesik kaburgalar, kırık kafatasları, kırık kollar, kemiklere saplanmış ok ucu izleri… 

İskitlere ilişik bulunan her yeni gömüt, Yunanlar tarafınca ‘Amazon savaşçıları’ olarak durmadan anlatılan bu kadınların, aslen İskitli kadınlar olabileceğini gösterdi. 

2019 senesinde Rusya’nın Voronezh eyaletinde arkeologlar dört kadın cesedi bulunan bir gömüt keşfettiler. Kadınların en küçüğü onlu yaşlarının başlarında, en yaşlısı ise 40’lı yaşlarının ortalarındaydı. En yaşlı olan kadın, çeşitli silahlarla ve işlemeli bir başlıkla gömülmüştü. 20’li yaşlarındaki başka bir kadın ise at binicisi pozisyonunda toprağa verilmişti. Meydana getirilen incelemeler, kadınların mö 4. yüzyılda yaşamış insanoğlu bulunduğunu gösterdi. Hem bölge hem de süre dilimi, bu kadınların Yunanlarla karşılaşan ‘Amazon kadınları’ olabileceğine işaret etti.

Platon, Amazon kadınları ve eşitlik hikayesi

Yunanlar tarafınca anlatılan Amazon kadınları her ne kadar korkusuz, kuvvetli ve güzel kadın savaşçılar olarak resmedilse de bunların bir çok Yunanların kahramanlık hikayeleriydi ve Amazon kadınları genel anlamda savaşın kaybeden tarafı oluyordu. Sadece duruma bir kahramanlık hikayesi olarak bakmaktansa felsefi ve toplumsal açıdan ele alıp çıkarım yapma niyetinde olanlar da doğal ki vardı.

Amazon kadınları ile ilgili sayısız veri var. Bunların bazıları yukarıda anlattığım benzer biçimde mitolojik hikayelerken kimileri de tarihçilerin ve filozofların anlattıkları…

Amazonlara anlatılarında en oldukca yer veren adlardan biri de Platon. Platon’un ‘Yasalar’ adlı eserinde bir devletin ‘yarım bir devlet olmamak için’ erkekler kadar kadınları da eğitmesi gerektiği vurgulanıyor. ‘Tıpkı Amazon kadınları benzer biçimde savaşçılar eğitmek’ icap ettiğini söyleyen Platon, barışta da harpte da başarıya ulaşmış olabilmek için kadın ve erkeğin eşit olması icap ettiğini ifade ediyor. 

”Ek olarak tereddüt etmeden söylüyorum ki, binicilik ve jimnastik eğitimi kadınlara da erkeklere de aynı şekilde verilmelidir. Amazonlarla ilgili eski anane, benim görüşümü doğruluyor.”

Platon’a gore kadınlar yalnızca evde bebek bakan bireyler olarak yaşamak yerine atletizm, ata binme ve tabanca kullanma mevzularında “erkeklerle tam olarak aynı şekilde eğitim” alırlarsa, acil bir durumda “Amazonlar benzer biçimde yay ve okları alıp erkeklere katılabilecek” birer savaşçıya dönüşürdü ve doğal ki bu da tüm toplumun yararına olurdu.

Netice olarak binlerce yıl ilkin Karadeniz’de yaşamış olduğu kabul edilen bu kadınların hikayeleri, pek oldukca değişik kültüre tesir etti. Savaşçı, özgür ve kuvvetli kadın temsilinin o zamanki hikayelerde bile bir çok süre Yunanlılar tarafınca ‘erkek düşmanı’ olarak resmedilmesi, ataerkil zihniyetin bu mevzuya bakışına dair bizlere pek oldukca şey söylüyor.

Oysaki arkeolojik kalıntılar ve elde edilmiş veriler o tarih öncesi çağlarda kadınların yalnızca dahil oldukları topluma eşit oranda katkı sunan ve eşit koşullarda yaşayan birer fert bulunduğunu; bunu ‘savaşçı ve gaddar kadın’ olarak yorumlayanların ise kendi kültürlerinde kadınları evlerine kapatan antik Yunanlar bulunduğunu gösteriyor.

Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3, Kaynak 4, Kaynak 5, Kaynak 6, Kaynak 7