Antik Yunan ve Roma’nın Tartışmalı Mirası: Ötanazi

Tarihin her sayfası toz tutmuyor! Milat öncesinden günümüze tartışması devam eden ve gelecekte de sürmeye devam edeceği tahmin edilen ötanazi, gündemin eskimeyen konularının başlangıcında geliyor. Kimilerinin hak, kimilerinin katliam olarak görmüş olduğu; kimilerinin ise hakkında düşünce belirtmekten kaçındığı ötanazi çıkmazına beraber yakından göz atalım.

Ötanazi, Yunanca ”eu” (iyi) ve ”thanatos’’ (ölüm) kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş, ”kolay yollu ölüm” anlamı taşıyan bir kelime. İngilizce’de ”mercy killing” olarak da anılan ötanazi; iyileştirmesi güç yada olanaksız hastalıklarla boğuşan, çaresiz ve acı içinde kimselerin (ve hayvanların) yaşamını rıza dahilinde sonlandırma yöntemi olarak tanımlanabilir. 

Ötanazinin zamanı hangi döneme dayanıyor?

Ötanaziye yönelik düşünce çarpışmalarının yalnızca günümüze hususi bulunduğunu sananlar yanılıyor. Günümüz çekişmelerinin zeminini MÖ 5. yüzyıldan başlayarak süregelmiş çeşitli görüşler, kelimeye yüklenen değişik anlamlar oluşturuyor:

Hipokrat Yemini’nin ”İsteyen asla hiç kimseye öldürücü bir eczayı ne vereceğim ne de bunu tavsiye edeceğim; benzer şekilde, bir hamile kadına çocuk düşürmesi için ilaç vermeyeceğim.” maddesiyle çelişmesine rağmen ötanazinin Antik Yunan ve Roma’da kullanıldığı biliniyor. Tarihsel açıdan bu durum, bahsi geçen dönemlerde bireysel yaşamın değerine günümüzde olduğu benzer biçimde inanılmamasıyla açıklanıyor. Bu yüzden gene aynı dönemlerde ötanazinin yanı sıra yeni doğan öldürme, kürtaj ve intihar benzer biçimde mevzularda da toleranslı yaklaşımlar olduğu söyleniyor.

Yayla, Epikür, Tacitus, Cratinus, Menander benzer biçimde tarihin mühim isimlerinin bugünün kullanım şeklinin aksine ötanaziyi ‘‘yaşama güzel veda” yada ‘‘rahat ölüm’’ anlamında kullandıkları biliniyor.

Romalı Tarihçi ve Yazar Suetonius, Roma’nın ilk İmparatoru Ceaser Augustus’un eşinin kollarında gerçekleşen ölümünü süratli, acısız ve tam da imparatorun yaşarken dilediği tarzda bir ötanazi olarak tanımlıyor. Böylece Suetonius, kolayca gerçekleşmiş olan ölümün yönteminin değil, bizzat kendisinin bir ötanazi olduğu inancını öne sürmüş oluyor.

Ötanazi çeşitlendirilebilir mi?

Antik çağlardan bu yana varlığını sürdüren ötanazinin üç değişik sınıflandırması ve iki değişik prosedürü mevcut: 

Ötanazi sınıflandırmaları

• Gönüllü Ötanazi: Kişinin kendisine ötanazi uygulanması için bizzat rıza beyan etmesidir.
• Gönülsüz Ötanazi: Kişinin kendisine ötanazi uygulanması için rıza beyan edemeyecek durumda olmasına bağlı olarak bir yakınının rızasıyla ötanazi uygulamasına doğal olarak tutulmasıdır.
• İstem Dışı Ötanazi: Kişinin bilgilendirilebilecek ve rızasını beyan edebilecek durumda olmasına rağmen bu yollara başvurulmadan ötanazi uygulamasının gerçekleştirilmesidir. İstem dışı ötanazi cinayetle eş kıymet tutulmaktadır.

Ötanazi prosedürleri

• Etken Ötanazi: Öldürücü maddeler kullanılarak kişinin yaşamına son vermektir. Dışarıdan öldürücü madde enjeksiyonu içerdiğinden en oldukca tartışılan ve en kabul görmeyen ötanazi prosedürüdür.
• Eylemsiz Ötanazi: Yaşam devamlılığı için hali hazırda kullanılan aygıt, ilaç benzer biçimde tedavilerin kesilmesidir.

Ötanazi hangi ülkelerde yasal?

Bitmek bilmeyen tartışmalar bir yana; ötanazinin yasal olduğu ülkeler de elbet mevcut. Avrupa’da dört ülkede ötanazi uygulanıyor. Bu ülkeler: Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve son olarak İspanya. Rotamızı Kanada, Avustralya, Kolombiya ve ABD’ya çevirdiğimizde ise Kanada, Avustralya ve Kolombiya’nın tamamında; ABD’nın ise Washington, Vermond, Oregon, Montana eyaletlerinde etken ötanazinin uygulanabildiğini görüyoruz.

Ötanazi Türkiye’de yasal mı?

Türkiye’de ötanazi yasal değil; sadece söz mevzusu eylemsiz ötanazi olduğunda bilhassa tıp ve hukuk dünyasında bazı sual işaretleri olduğu aşikar. Hastanın tedaviyi reddetme hakkına haiz olması ve bu hakkı kullanımı, kimileri tarafınca eylemsiz ötanaziye eş kıymet görülüyor ve bu durum; mevcud tartışmalara eylemsiz ötanazinin yasal olmamasının anlaşılmaz olduğu tartışmasını da eklemiş oluyor. 

Dünya genelinde ötanazi tartışmalarında gelinen nokta

İster yasallaşmış olsun, ister olmasın ötanazi tartışmaları hala tüm hızıyla sürüyor; sadece bilhassa yasallaştırmanın gerçekleşmediği ülkelerde durum daha değişik boyutlara taşınabiliyor.  Geçtiğimiz günlerde İtalyan influencer Chiara Ferragni ve rap yıldızı eşi Fedez, İtalya’da ötanazinin yasallaştırılması için harekete geçtiklerini resmen duyurdu. İkili, Associazione Luca Coscioni (Luca Coscioni Derneği) tarafınca desteklenen ”Yasal Ötanazi Referandumu” (Referandum Eutanasia Legale) için lüzumlu 500.000 imzayı toplamakta oldukça kesin. 

Meşhur çift, milyonu aşkın takipçiye haiz toplumsal medya hesaplarında yaptıkları tertipli paylaşımlarla ötanazinin hem ülkeleri hem de acı çeken hastalar için büyük bir adım olacağına inandıklarını dile getirip herkesi mevzuya dair bilinçlenmeye ve gerekeni hayata geçirmeye çağrı ediyor.

Kitleleri etkileme gücü yüksek adların ülkeye yön verebilecek ve cemiyet nezdinde hassasiyeti yüksek bu benzer biçimde kampanyalara dahil olması ülkelerin kendisini, öteki ülkelerin benzer mevzulara tutum ve davranışını etkileyebilecek mi yoksa bu dahiliyet yalnızca bir başka irdelemenin kapılarını mı aralıyor olacak? Cevabı süre gösterecek…