Asch Deneyi Nedir? Amacı ve Neticeleri

Beş kişilik bir dost grubu olarak kafeye oturdunuz. Hepimiz sırayla sipariş verirken çay istedi. Sıra size vardığında limonata içmek istediğiniz halde gruba uyum sağlamak için siz de çay söylediniz. Nesiniz siz, ezik mi? Hayır. 1950’li yıllarda ilki yapılmış ve sonradan yeniden edilmiş Asch deneyine gore siz yalnızca gruba uyum sağlamaya çalışıyorsunuz, tıpkı hepimiz şeklinde. Şu sebeple hepimiz, gruba uygun bir fert olma ihtiyacı hisseder.

Asch deneyi neticeleri kişinin gruba uyum sağlamak için yanlış bile olsa onlarla beraber onlara uygun karar verdiğini gösteriyor. Normal olarak bu gözlem hakkında meydana getirilen pek oldukca değişik eleştiri de var sadece deneyin amacının en temel düzeyine indiğimiz vakit karşımıza açık bir gerçek çıkıyor ki o da kişinin gruba uyum sağladığıdır. Gelin Asch deneyi nedir yakından bakarak bu deneyin amacını ve neticelerini görelim.

Asch deneyi ile ölçülen uygunluk nedir?

Ruhsal uygunluk olarak da adlandırılan uygunluk, kişinin içinde bulunmuş olduğu toplumsal grubun kurallarına ve davranışlarına uyma eğilimini göstermektedir. Uygunluk, yalnızca kişinin ilişik olduğu kültürün genel toplumsal normalarını ifade etmez; Asch deneyinde olduğu şeklinde kısa bir süre bir arada kalmış olduğu toplumsal grubun bile dile getirilmemiş kurallarına uyum sağlama durumunu ifade eder. 

Ferdin ilişik olduğu, içinde bulunmuş olduğu ya da içinde bulunmak zorunda olduğu toplumsal grubun normlarına hangi oranda uyum sağlayıp sağlamadığı Asch deneyinden ilkin de sonrasında da onlarca kere bilim adamları tarafınca araştırılmıştır. Genel olarak kişinin konformist olduğu doğrusu içinde bulunmuş olduğu grubun dile getirilmemiş bile olsa kurallarına uyumlu olduğu inancı vardır. 

Asch deneyi nedir?

Gelelim yazımızın mevzusuna. Amerikalı bir psikolog olan Solomon Asch, kendisinden ilkin yapılmış olan uygunluk deneylerini inceledi ve onların bazı sorunları bulunduğunu tespit etti. Kendi teorisini geliştirerek bireylerin aslen içinde bulunmuş olduğu grupta azınlıkta kalmak yerine yanlış bile olsa grubun genel kanısına uyma eğilimi göstereceğini iddia etti. Bu mevzuda bir takım gözlem yapmış oldu ve bunlar Asch deneyi olarak adlandırıldı.

Asch deneyi denilince akla gelen ilk emek verme, Solomon Asch tarafınca 1951 senesinde 50 Swarthmore College talebesi üstünde yapmış olduğu deneydir. Bu deneyde 8 kişilik gruplara bir çizginin tarafındaki üç çizgiden hangisine benzediği soruluyordu. Gruptaki 8 kişiden 7’si, Asch’in yardımcısıydı; bir tanesi ise olanlardan habersiz katılımcıydı. Meydana getirilen çalışmalarda 7 şahıs cevap verdikten sonrasında son olarak katılımcıya söz verildi ve incelemeler bunun üstüne yapılmış oldu.

Asch deneyinin amacı nedir, neden yapılmıştır? 

Solomon Asch tarafınca meydana getirilen deneyin rahat ve tek bir amacı vardı; fert, yalnız kalmak ve dışlanmak pahasına da olsa doğru bilmiş olduğu düşünceyi dile getirecek miydi yoksa yanlış bulunduğunu bile bile sırf içinde bulunmuş olduğu gruba uyum sağlamak için onlara uygun bir yanıt mı verecekti? Ruhsal uygunluk, Asch deneylerinin temel araştırma konusunu oluşturmaktadır.

Asch deneyinin neticeleri:

Solomon Asch tarafınca 1951 senesinde meydana getirilen deneyde 18 tecrübe etme vardı ve bunlardan 12 tanesi tehlikeli sonuç olarak seçilmişti. Bu tehlikeli sonuç denemelerde gruptaki 7 destek, bir çizginin tarafındaki üç çizgiden hangisine benzediği sorulduğunda yanlış yanıt verdiler. Gruptaki tek katılımcı son sıradaydı ve mühim olan, onun ne yanıt vereceğiydi.

Asch deneyindeki iştirakçilerin %32’si, yanlış bulunduğunu bile bile gruba uyum göstererek onlara uygun cevap verdiler. 12 tehlikeli sonuç denemedeki iştirakçilerin %75’i minimum bir kez gruba uyum sağlarken %25’i ise hiçbir vakit gruba uyum sağlamadı. Asch’in yardımcısının olmadığı değişik bir denetim grubunda ise katılımcıları yalnızca %1’i yanlış yanıt verdi.

Peki, katılımcılar neden gruba bu kadar kolay uyum sağladılar?

Asch deneyi sonrası katılımcılarla görüşmeler yapılmış oldu ve deneyin gerçek yapısından bahsedilerek neden yanlış bulunduğunu bile bile gruba uyum sağlamak için onlara uygun cevaplar verdikleri soruldu. Cevaplar ikiye ayrıldı; normatif tesir ve bilgisel tesir.

Iştirakçilerin büyük bir kısmı verdikleri cevabın yanlış bulunduğunu bildiklerini fakat alay edilmekten korktukları ya da garip görünmek istemedikleri için bu yanıtı verdiklerini söylemiş oldu. Buna gore ilk neden gruba uyum sağlayarak düzgüsel olmaktı doğrusu normatif tesir. İkinci neden ise grubun kendilerinden daha bilgili olduğuna inanmalarıydı doğrusu bilgisel tesir. 

Asch deneyi hemen sonra da yeniden edildi ve bazı temel faktörler belirlendi:

• Uygunluk, şahıs sayısına gore değişiyor.
• Uygunluk, vazife zorluğuna gore değişiyor.
• Uygunluk, grubun toplumsal statüsüne gore değişiyor.
• Uygunluk, hususi cevap verildiğinde değişiyor.
• Uygunluk, kişinin almış olduğu desteğe gore değişiyor.

https://www.youtube.com/watch?v=NyDDyT1lDhA

Uygunluk, şahıs sayısına gore değişiyor:

Ferdin, içinde bulunmuş olduğu toplumsal gruba olan uyumunun şahıs sayısına gore değişmiş olduğu görüldü. Ferdin uyumlu olması için grupta minimum 5 şahıs olması gerekiyor. Sayı daha azca olduğunda uygunluk devamlı görülmüyor. Gruptaki şahıs sayısı arttığı vakit daha uyumlu olma hali görülmüyor. Sadece gruptaki şahıs sayısı artıp da yanlış yanıt ortaya çıkınca katılımcı şüphelenmeye başlıyor.

Uygunluk, vazife zorluğuna gore değişiyor:

İlk meydana getirilen Asch deneyindeki bir çizginin tarafındaki hangi üç çizgiden birine benzediği anlaşılır durumdaydı. Sonraki deneylerde iş birazcık zorlaştırıldı ve bir bakışta anlaşılmayacak hale getirildi doğrusu vazife artık daha zordu. Bu durumda katılımcı, kalabalığın bilgisine güvenerek oldukca daha uyumlu oldu. Belirgin yanlışlarda ise uyum sağlamaktan uzaklaştı.

Uygunluk, grubun toplumsal statüsüne gore değişiyor:

İlk meydana getirilen deneydeki katılımcılar da yardımcılar da aynı yaşlarındaki öğrencilerdi. Sonraki deneylerde yardımcılar daha kuvvetli, etkili ve bilgili kişilerden seçildi. Bu kişiler yanlış yanıt verseler bile katılımcı onların kendisinden daha bilgili bulunduğunu düşündüğü için uyum sağlamış oldu. Kısaca kişinin içinde bulunmuş olduğu grubun toplumsal statüsünün uygunluk üstünde direkt bir tesiri var.

Uygunluk, hususi cevap verildiğinde değişiyor:

Başka bir deneyde aynı sual soruldu fakat bu sefer katılımcının hususi yanıt vermesi istendi, uygunluk azalmıştı. Kısaca bireyler, üzerlerinde cemiyet baskısı olmadığı vakit ve başkalarının onun ne yaptığını bilmedikleri vakit uyum göstermiyor.

Uygunluk, kişinin almış olduğu desteğe gore değişiyor:

Değişik bir deneyde yardımcıların büyük bir kısmı yanlış cevabı verdi sadece bir tanesi planlanmış bir halde doğru cevabı verdi. Tek bir kişiden bile destek almış olduğu vakit katılımcı, doğru düşünceye sarılarak grubun büyük bir bölümünü karşısına almayı göze aldı ve uyum sağlamadı. Kısaca ufak bir destek bile kişinin kendi düşüncesini savunmasını sağlayabiliyor.

Asch deneyine meydana getirilen eleştiriler:

Solomon Asch tarafınca 1950’li yıllarda meydana getirilen deneylerin neticeleri hakkında pek oldukca eleştiri yapılmış oldu. Şu sebeple bu dönem ABD’de bir cadı avı vardı. Birazcık solcu olanlar bile komünist gizmen duyuru edilerek toplumdan aforoz ediliyordu. Bilhassa genç öğrenciler kimsenin dikkatini çekmemeye, topluma uyum göstermeye ve başlarına bela almama çalışıyorlardı. Bu yüzden bu zamanda meydana getirilen Asch deneyinin sonuçlarının genel geçer olmadığı düşünülüyor.

Bu fikir üstüne sonraki yıllarda benzer bir gözlem yapılmış oldu. 1980’li yıllarda meydana getirilen benzer bir deneyde gruba uyum elde eden şahıs sayısı yok denecek kadar azdı. Şu sebeple cemiyet artık daha özgür hale gelmiş ve öğrenciler sessiz sakin kalmak yerine eleştiri hayata geçirmeye alışmıştı. Kısaca uygunluk, kişinin yaşamış olduğu cemiyet şartlarına gore de değişmektedir.

Ferdin kalabalığa uyum sağlayarak karar verdiğini ortaya koyan Asch deneyi nedir sorusu üstünden bu deneyin amacından ve neticelerinden bahsettik. Bugün bu şekilde bir gözlem olsa neticeleri nasıl olurdu? Mevzu ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.