Asya Kaplan Sivrisineği nedir? Evde Asya Kaplan Sivrisineğine karşı hangi önlemler alınabilir?

İstanbul’da Asya Kaplan Sivrisineğinin popülasyonu artıyor… Doç. Dr. Kerem Öter, “Asya Kaplan Sivrisineğini ülkemiz içinde 10 yıl ilkin İpsala sınırında bulduk ve 4-5 senedir da İstanbul’da yerleşti, popülasyon artmaya başladı.” dedi. Prof. Dr. Meral Sönmezoğlu ise bu yıl değişik sivrisinek çeşitleriyle karşı karşıya kalındığını söyledi. Peki, Asya Kaplan Sivrisineği nedir? Asya Kaplan Sivrisineğine karşı hangi önlemler alınabilir?

ASYA KAPLAN SİVRİSİNEĞİ HAKKINDA BİLİNENLER

Son dönemde gündemde olan Asya Kaplan Sivrisineği “kaplan” adlarını başlarının ortasındaki ve sırtındaki tek beyaz şeritten alan egzotik bir tür. Illıonis Halk Sağlı Departmanı’nın sitesinde yer edinen yazıda Asya Kaplan Sivrisineği ile ilgili şu bilgiler yer ediniyor:  “Adam sivrisinekler nebat özsuları ile beslenirler ve ısırmazlar. Dişi sivrisinekler, yumurtalarının gelişmesine destek olmak için kan ararlar. Öteki sivrisineklerde olduğu benzer biçimde, Asya kaplan sivrisinekleri de koyu renkli giysilere, ter, karbondioksite ve öteki bazı kokulara daha çok gider.Dişi sivrisinek kanla beslendikten ortalama dört yada beş gün sonrasında yumurtalarını su yüzeyinin derhal üstüne ağaç deliği, eski kova yada lastik benzer biçimde sert kenarlı bir kapta bırakır”

Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Necla Birgül İyison, geçen yıl giyim üstünden de ısırabilen Asya Kaplan Sivrisineği ile ilgili şu detayları vermiş:

• Asya kaplan sivrisineği (Aedes albopictus) aslen Güneydoğu Asya kökenli bir tür ve organik yaşam alanında bir tek hayvanları ısırıyor.
• Aşina olduğumuz sivrisineklerden değişik olarak günün her saatinde kan emme özelliği var.
• Son yıllarda yayılım alanlarının genişlemesiyle beraber insanları da hedef almaya başladılar. Ek olarak suni çevrelere de yumurtlayabiliyorlar, bu da onların yayılımını hızlandırıyor.
• Bu tür insanlarda aşırı alerjik reaksiyonlara ve ısırdığı bölgede aşırı kaşıntı ve ödem benzer biçimde şikayetlere niçin oluyor.
• Vatanımızda karşılaştığımız sivrisinek türleri çoğu zaman ısırmadan ilkin etrafta turlar atar ve kan emeceği uygun bir bölge bulduğunda saldırıya geçer, Asya kaplan sivrisineğinde ise durum oldukça değişik. Aşırı agresif tavırlar sergileyen bu tür direkt olarak hedefe saldırıyor ve giyim üstünden de ısırabiliyor.
• Dış görünüşüyle kolayca ayırt edilebilen siyah bir sivrisinek. Gövdeye doğru beyaz bir çizgi inmekte ve bacaklarında da beyaz şeritler bulunuyor.

NORMAL SİVRİSİNEKLERDEN FARKLI

İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa (İÜC) Baytar Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kerem Öter, son yıllarda İstanbul’da yeni bir sivrisinek türüyle karşı karşıya kalındığını, bu türün Asya Kaplan Sivrisineği olarak tanınan Aedes albopictus bulunduğunu söylemiş oldu. Ortalama 4-5 senedir İstanbul’da tertipli olarak gözlemeye başladıkları Asya Kaplan Sivrisineğinin yerleşik bir tür haline geldiğini dile getiren Öter, bu türün bildikleri sivrisineklerden gerek biyolojik gerekse morfolojik olarak oldukça değişik bulunduğunu aktardı.

Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Meral Sönmezoğlu ise “Bu yıl oldukça daha değişik sivrisineklerle karşılaştı insanoğlu ve bunların devamlı alışık oldukları sivrisinek olmadığını da fark ediyorlar. Daha iri, çizgili ve oldukça can yakan sivrisinekler. Ortaya çıkan sivrisinek ısırıkları alışık olduğumuz küçük kızarıklıklardan daha değişik. Daha geniş, sıcak, ağrılı, oldukça yoğun kaşıntılı ve o kaşıntı sebebiyle vücutta yaralar oluşuyor. Onun üstüne bakteriler eklenip ikincil yaralarla oldukça daha dehşetli bir görünüm ortaya çıkıyor. Dolayısıyla bu yıl birazcık farklılık var.” ifadelerini kullandı.

4-5 YILDIR İSTANBUL’A YERLEŞTİ

Doç. Dr. Öter, bu türe ilk kere 1980’de Arnavutluk’ta rastlandığını, geçen 40 yıl süresince Avrupa’da oldukça yayıldığını anlatarak, şu detayları verdi:

“Asya Kaplan Sivrisineğini ülkemiz içinde 10 yıl ilkin İpsala sınırında bulduk ve 4-5 senedir da İstanbul’da yerleşti, popülasyon artmaya başladı. Geçen yıl ve bu yıl artık popülasyonlar o denli terfi etti ki vatandaşlardan da şikayetler gelmeye başladı.

YUMURTALARINI NEREYE BIRAKIYOR?

Bu sivrisinek aslen iyi bir uçucu değil. Kısaca bu ülkeler arası hareketi uçarak değil, yumurtalarının eylemsiz olarak taşınmasıyla oluşuyor. Bu işin en suçlusu da lastikler, kullanılmış otomobil lastiklerinin geri dönüşüm prosedürleri görevli bulunuyor. Yağmur suları otomobil lastiklerinin içindeki suda birikiyor, bu sinek de bilhassa gidiyor yumurtalarını otomobil lastikleri içindeki yağmur sularına bırakıyor. Bu tür, lastiklerin ülkeler içinde taşınımıyla yayılıyor. Oldukca istilacı bir tür kısaca. Yeni yerleştiği bölgeye oldukça iyi adapte oluyor. Bizim yerli türlerin, evlerde dolaşan sivrisineklerin popülasyonlarını baskılıyor. O bölgedeki ekolojik dengeyi bozuyor. Bu anlamda gıda zincirini yok etmiş olduğu için kendi yükseliyor popülasyon olarak.”

HANGİ HASTALIKLARA YOL AÇIYOR

Bu türün kendine özgü taşıyabildiği 20’ye yakın hastalığın bilindiğini sadece birinci dereceden görevli tutulduğu hastalıkların Chikungunya ve dang humması bulunduğunu dile getiren Öter, “Her iki hastalık da garip bir halde İtalya ve Fransa’da görüldü. İstanbul için oldukça erken bu tarz şeyleri söylemek. Daha hemen hemen o denli popülasyona ulaştığını düşünmüyoruz.” dedi. Öter, Hacettepe Üniversitesi ile İstanbul için 545 günlük bir savaşım planı yaptıklarını, bu anlamda İstanbul Büyükşehir Belediyesine de bilimsel destek verdiklerini aktararak, yayılmanın devam ettiğini, sivrisineğin ülkenin değişik bölgelerinde de görüldüğünü söylemiş oldu.

TÜRKİYE’DE 64 SİVRİSİNEK TÜRÜ VAR

Bu mevzuya ilişkin iyi mi savaşım edilmesi gerektiğine yönelik bilimsel toplantılar düzenlediklerini, bu toplantılara değişik illerin belediyelerinin de katıldığını ifade eden Öter, biyolojik mücadelenin belediyeler tarafınca gerçekleştirildiğini aktardı.

Kerem Öter, sorunla savaşım noktasında yapılması gerekenlere ilişkin de data vererek, sözlerini şu şekilde sürdürdü:

“Mücadelede ne yapılabilir? Belediyelerin yapabileceği şeyler var. Onlar esasen halihazırda uygulanıyor. Biyolojik savaşım tabanlı savaşım şekilleri var. Kısaca o kimyasalların artık oldukça zararları da var. Tamam belli bir bölgedeki popülasyon için kimyasallar etkili fakat cemiyet, halk sağlığı açısından da bu kimyasalların aşırı kullanımlarının zararları da söz mevzusu. Toprağa, bitkilere geçiyorlar kısaca ustalaşmış kullanılması uygun. Bizim hedefimiz en doğru olan, biyolojik savaşım. Onun haricinde mücadeleyi yüzde 40 oranında etkileyen bir durum var. O da kültürel savaşım. Örneğin sivrisineklerin üreme yeri olarak nereleri biliyoruz? Dereler, göletler, büyük su rezervleri, foseptikler. Maalesef Asya Kaplan Sivrisineği, bu biçim geniş büyük su rezervlerini kullanmıyor. Nereyi kullanıyor? Örneğin küçücük bir yağmur birikintisi, bir tane bardak atılmış, gölgelikte kalmış, içine yağmur suyu dolmuş, burada korkulu sayıda, yüksek sayıda üreyebiliyor. Saksının dibindeki tabakta su birikmiş diyelim. Asya Kaplan Sivrisineği buna bayılır.”

AĞAÇ KOVUĞU, BİDON, SAKSI ALTLARINA DİKKAT

Asya Kaplan Sivrisineğinin organik yaşamda yumurta bırakmak için ağaç kovuklarını tercih ettiğini, şehirlerde ise bidon, saksı altları benzer biçimde ufak su kaplarına yumurta bıraktığını özetleyen Öter, sivrisinekle mücadelede başarıda vatandaşların bilgilendirilmesinin de mühim bulunduğunu dile getirdi.

Doç. Dr. Kerem Öter, Türkiye’de 64 sivrisinek türü bulunduğunu, İstanbul’da ise Asya Kaplan Sivrisineği dahil olmak suretiyle minimum 15-16 tür bulunduğunu belirterek, “Üreme yeri bakımından baktığımızda organik alanları tercih edenler var, suni olanları tercih edenler var. Mesela, Aedes albopictus, kent hayatında yapayı tercih ediyor. Bazı türler var biyolojik kirliliğin oldukça olduğu üreme yerlerini tercih eder. Örneğin anofeller nispeten daha temiz, biyolojik bozulmanın olmadığı durgun suları tercih eder fakat tüm sivrisinek türlerinin hepsinin orijininde durgun ve tatlı sular söz mevzusudur. Sivrisineklerle mücadeleye, entegre savaşım yöntemleriyle yaklaşıyoruz. Kısaca en güncel, bilimsel yaklaşım entegre vektör mücadelesi diye tanımlanmakta. Üreme yerlerinin, bataklıkların kurutulması, durgun suların bertaraf edilmesi, evlere sineklikler takılması fizyolojik mücadelenin mühim unsurlarıdır.” değerlendirmesini yapmış oldu.

KÜRESEL ISINMA DA BİR FAKTÖR

Mücadelede belediye, yurttaş ve akademi iş birliğinin de önemine değinen Öter, sivrisinek yayılmalarında küresel ısınmanın da mühim bir unsur bulunduğunu sözlerine ekledi.

SİVRİSİNEK SAYILARI NEDEN ARTIYOR?

Sivrisineklerin artışındaki nedenlere değinen Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Meral Sönmezoğlu şu detayları verdi:

“Sivrisinek türlerinin artması, oldukça fazla türün gelmesinin yanında bu yıl yaz yağmurları da beklediğimizden daha çok oldu. Bu da su birikintileri ve hemen hemen ıslah edilmemiş dere yataklarının da durağan sularla dolmasına niçin oldu. Şu sebeple sivrisineklerin dişileri bir tek kanla besleniyorlar ve beslendikleri vakit yumurtlayabiliyor. Sivrisineklerin yumurtlamaları için durağan su gerekiyor. Kısaca ne kadar durağan su, o denli oldukça sivrisinek anlamına gelir ki bu yıl biz bunu gördük. Bilhassa Avcılar ve Sarıyer’den oldukça büyük bildirimler var. Fakat beni Levent’ten de bir hastam aradı. Aynı lezyonların fotoğraflarını çekip göndermiş. Dolayısıyla İstanbul’un her yerinde varlar.”

SİVRİSİNEK SOKMASI BELİRTİLERİ NELER?

Çeşitliliğin artması sebebiyle değişik alerjenlerin gözlendiğini ifade eden Sönmezoğlu, sivrisineğin sokması esnasında salyasındaki proteinlere karşı ani gelişen alerjik tepki olarak yorumlanan skeeter sendromunun daha oldukça çocuklarda görüldüğünü söylemiş oldu.

Prof. Dr. Sönmezoğlu, bu sendromda süratli şekilde kızarıklık, şişlik, ağrı, kaşıntı benzer biçimde birkaç gün devam eden reaksiyonların ortaya çıktığını, ileri aşamada kas, karın ağrısı ve ishalin görülebildiğini, soğuk uygulamanın reaksiyonu belirgin olarak azalttığını aktardı.

Oldukca ender de olsa daha ağır reaksiyonların ortaya çıkabileceğini dile getiren Sönmezoğlu, “Şiddetli bir baş ağrısı, kaşıntı, kas, eklem ağrıları olduğunda ne olursa olsun doktora gidilmesi lazım. Daha süratli gelişen vakalarda solunum sıkıntısı da ortaya çıkıyor.” dedi.

SİVRİSİNEKLERİ NASIL EVDEN UZAKLAŞTIRIRIZ?

Meral Sönmezoğlu, yetişkinlerde de alerjik reaksiyonların görülebildiğini belirterek, konuşmasını şu şekilde sürdürdü:

“Sivrisineklerden iyi mi kurtuluruz? Onları yaşam alanlarından iyi mi uzaklaştırırız? Esas mühim olan nokta bu. Oldukca iyi biliyoruz ki sivrisineklerin dişilerinin yumurtlamak için duran suya gereksinimleri var. Nerede su birikintisi var ise o sivrisineklerin yuvalanmaları, üremeleri için odak oluşturacaktır. Bu yağmurlardan sonrasında oluşan ıslah edilmemiş dere yataklarındaki su birikintileri en mühim odakları oluşturdu ve İstanbul’da da oldukça fazla. Oldukca kalabalık bir kent. Dolayısıyla bu dere yataklarının ıslah edilmesi, yağmurlardan sonrasında su drenajlarının sağlanması, mevcut olan birikintilerin ilaçlanması acil önlemler içinde.”

SİVRİSİNEKLER VEKTÖRDÜR HASTALIK TAŞIRLAR

Sivrisineklerin sıtma, batı nil virüsü benzer biçimde birçok virüs ve patojeni taşıyabildiğini dile getiren Sönmezoğlu, şunları kaydetti:

“Türkiye, batı nil virüsü için haritanın en yoğun olduğu ülkelerden bir tanesi. ‘Yok, bulaştırmaz.’ diyemeyiz. Bu vakaların bir kısmı batı nil virüsü olabilir. Trakya bölgesinde baytar hekimler bir emek harcama yapmışlar. 5 bin sivrisineği taramışlar, bir tanesinde batı nil virüsünü izole etmişler. Bu önemlidir. Kısaca bu bölgede batı nil virüsü var anlamına gelir fakat yüzde 80’i hafifçe geçmiş olduğu için biz onu ayırt edemiyoruz. Testleri de oldukça pahalı. Oldukca zor testler, her hastanede olan testler değil. Dolayısıyla tanısını koyamasak da biliyoruz ki sivrisinekler batı nil virüsünü taşıyabilirler.”

Prof. Dr. Sönmezoğlu, sivrisineklerin vektör bulunduğunu ve hastalık taşıdığını vurgulayarak, “Oldukça kirli bölgelere de kondukları için dolayısıyla sivrisineklerden ne olursa olsun uzak durmak ve ne olursa olsun onları ilaçlayarak yok etmek fakat evlerde de bireysel önlemler almak gerekir diyorum.” değerlendirmesini yapmış oldu.