Ay’daki Bu Koyu Lekeler Nedir? (Hayır, Krater Değil!)

Eski zamanlarda koyu ve gri renkte görünen bölgelerin deniz olduğuna inanılıyordu. Ay’ın yüzeyindeki açık ve gri renkteki bölgeler ise kara olarak değerlendirilirdi. Sadece zaman içinde meydana getirilen gözlemler bu düşüncelerin yanlış bulunduğunu ortaya koydu.

Ay üstünde meydana getirilen sonraki gözlemler, açık renkteki gri bölgelerin kraterlerle kaplanmış, yüksek ve engebeli alanlar bulunduğunu gösterdi. Koyu gri bölgelerin ise alçak ve düz alanlar olduğu görüldü. Peki bu gözlemler gerçeği aydınlatmış mıydı? Yoksa daha çok cevaba mı gerekseme vardı? Gelin, hep beraber bakalım.

Eski astronomlara bakılırsa Ay’ın yüzeyindeki bu koyu bölgeler, Latincede Maria olarak tanımlanıyordu. Maria ise deniz demekti.

Bu bölgeler Ay’ın yüzeyinin ortalama olarak yüzde 17’sini kaplamasına karşın büyük olan kısmı Dünya’dan görünebilen yüzeyde kalıyor. Koyu renkli bölgelerde, açık renkli bölgelere bakılırsa daha azca göktaşı olduğu da biliniyor. Kısaca Maria denilen yapılar aslen genç jeolojik yapılardır. Maria’ların oluşum dönemlerinde Ay’ı çevreleyen toz bulutundan dolayı Ay’ın yüzeyine çarpan göktaşı sayısı çoğalmıştır. Güneş ve öteki gökcisimlerinin kütleçekim tesirleri, zaman içinde Ay’a çarpan göktaşı sayısını azaltmıştır. Velhasıl bu koyu ve açık renkteki bölgelerin oluşum şekilleri ve kimyasal bileşimleri birbirlerine benzemiyor.

Kısaca Maria olarak adlandırılan bu yapıların, krater tabanlarından gelen lav akıntılarının kaplaması sonucunda oluştuğunu anlayabiliyoruz.

Arizona State Üniversitesinden Robert Wagner, Ay’ın yüzeyindeki bu çukurların düşen göktaşı sonucunda oluşan titreşimler sebebiyle altı boşalmış yüzeyin çökmesiyle oluştuğunu ifade ediyor. Aslına bakarsak yüzeyin altında erimiş bir kayanın akmış olduğu ve zaman içinde uzun tüpe benzeyen geçitlere neden olduğu düşünülüyor. Bu da zaman içinde Ay yüzeyinin çökmesine neden oluyor.

Ay’ın yüzeyine büyük bir şiddetle çarpan göktaşı, yüzeyi yukarı savurarak alttaki lavın dışarı çıkmasını sağlayabilir. Böylelikle de yüzey altında değişik boşluklar oluşabilir diyebiliyoruz. Hatta Wager, bu çukurların yüzeyinde yapılacak incelemeler yardımıyla bu çukur katmanlarının yaşlarının belirlenebileceğini söylüyor. Üzerine üstlük bu çukurlar içinde sıkışıp kalmış olan Güneş rüzgarı parçacıklarının da bulunabileceği düşünülüyor.

Günümüze kadar görülen 200’den fazla delikten 29’unun bir milyar yıl yaşından genç olduğu tespit edilmiş. Hatta bilim adamları, bu tarz şeyleri ‘Kopernik’ krateri içinde sınıflandırmışlar. Uzay aracı Kaguya’nın keşfettiği üç deliğin de bu sınıflandırma içinde olduğu biliniyor. En sonunda Ay’ın yüzeyinde gördüğünüz o çukurlaşmış bölgelerin katılaşmış lavlardan oluştuğunu bilmelisiniz. 

Kaynaklar: 1, 2