Satrancın Büyükustası Garry Kasparov Kimdir?

Birçok başarıya imza atan Garry Kasparov adını yalnız oyunuyla, stratejileriyle değil; Satranca olan katkılarıyla da tüm dünyaya duyurmayı başardı. 

Garry Kasparov, satrançta malum en yüksek ratinge ulaşan ve en uzun süre 1 numarada kalan oyuncudur. Bununla birlikte Ocak 1990’da 2800 barajını geçen Garry Kasparov; Dört kez SSCB, dört kez de Rusya adına olmak suretiyle sekiz Olimpiyat’a katılıp hepsinde altın madalya kazanmıştır. Satranç Oskarı’nı 14 kez kazanan tek oyuncudur. 1981-1990 içinde oynadığı tüm turnuvalarda birinci yada eş puanlı birinci olarak bir rekora daha adını yazdırmayı başardı. Peki tüm bunların altında iyi mi bir öykü yatıyor? Garry Kasparov aslen kimdir? Bu sorularımıza beraber yanıt bulalım…

Birazcık çocukluğuna inelim sevgili Garry’nin…

İlk adıyla Garik Kimovich Weinstein, 1963’te o vakit için SSCB’ye bağlı olan Bakü şehrinde dünyaya gözlerini açtı. Çocukluk yaşlarından itibaren hayata değişik bir pencereden bakıyordu. Garry hemen hemen 7 yaşlarındayken babasını kaybedince annesinin soyadının Rusça versiyonu olan Kasparov‘u kullanmaya başladı. Garry Kasparov, yarı Ermeni, yarı Yahudi olmasına karşın doğduğu topraklardan ve anadilinin Rusça olmasından dolayı kendisini Rus olarak kabul ediyordu. Bunu bir de bizim vatanımızda söyleseydi “Babanlar nereli, 7 dönem sülalen nereli?” diye sorarlardı doğal.

Bizim hemen hemen sokaklarda oynadığımız yaşlarda ise Garry satrançla tanıştı. Daha 8 yaşlarındayken Mihail Botvinnik’in satranç okuluna girdi ve orada meşhur alıştırmacı Vladimir Makagonov ile emek harcama fırsatı buldu. Bu kim bilir onun yaşamını değiştiren adımlardan ilkiydi fakat son olmayacaktı. Kazanmaya 13 yaşlarında Tiflis’teki Sovyet Küçükler Şampiyonası‘nda 9 puan üstünden 7 alarak başladı. Sonraki yıl ise gene aynı turnuvada 9 puan üstünden 8,5 alarak başarısını devam ettirdi.

Onu en oldukca etkileyen turnuvalardan biri 1978’de gerçekleşen Sokolski Memorial‘dı. Seneler sonrasında bir yazısında “Yaşadığım sürece Sokolski Memorial’i hatırlayacağım” diyecekti. Soğuk ve sert görünen mizacının altında aslen yaşamış olduğu her anının kıymetini biliyordu. Sokolski Memorial’ın onun için bu kadar mühim olmasının sebebi ise turnuvaya davetsiz bir konuk olarak girip birinci olarak çıkması olabilir. Turnuvada birinci olması onu satrancı mesleği olarak devam ettirebileceğine de inandırdı.

Doğal ki başarıları bu turnuvayla sınırı olan kalmayacaktı. Kasparov, Luka’da Rus Satranç Federasyonu’nun dikkatsizliği yardımıyla kafi olmamasına karşın Büyükustalar Turnuvası‘na katılmayı başardı. Böylece federasyonun bir anlık dikkatsizliği Kasparov’un en büyük şanslarından biri oldu.  FIDE sıralamasında hızla terfi etti ve bu turnuvadan 2595 puan elde etti.  Artık başarı göstermiş kabul ediliyor ve üst düzey oyuncularla aynı sıralamada yer alıyordu sadece onun gözü devamlı en yüksekteydi. 

Birinciyi yenmeden birinci olamazsın

Garry Kasparov’un bu kadar tanınmasını elde eden birkaç maçından anlatmak lazım. 1980’de Dortmund’daki Dünya Gençler Şampiyonası‘nı kazanmıştır. Fakat en iyi olmak için en iyiyi yenmesi icap ettiğinin farkındaydı. O dönemin dünya şampiyonu olan  Anatoli Karpov ile oyun oynamayı kafasına koydu. 1984’teki Dünya Şampiyonası’nda bu şansı elde etti.

Yengi sayısı 6’ya ulaşanın kazanacağı bu maç şüphesiz ki satranç tarihinin en tartışmalı maçlarından biri olacaktı. Karpov skoru 4-0 yaptıktan sonrasında vakalar kızıştı, Kasparov rakibinin puan kazanmaması için elinden geleni yapmış oldu. Pes etmeyi bilmeyen Kasparov skor kaybetmemeye yemin etmiş gibiydi. Tam 17 maç süresince beraberliğin peşinden Kasparov bir skor daha yitirdi. Hala tüm benliğiyle satranç tahtasının üzerindeydi ve kim bilir yaşamının müsabakasını geçiriyordu. 32’inci oyuna kadar beraberlikleri devam etti ve sonunda Kasparov bir skor almayı başardı.

Karpov, bu uzun mücadelede Kasparov’dan 11 yaş büyük olmasının da etkisiyle oldukça bitkin düştü. Ali Rıza Bey’e dönen Karpov, maç esnasında birkaç kez hastaneye kaldırıldı, tam 10 kilo verdi ve doktorların tüm ikazlarına karşın maçı tamamlamak istediğini söylemiş oldu. Ali Rıza Bey tadımızı kaçırmaya niyetliydi… Kasparov ise rakibinin kuvvetsiz düşmesinden faydalandı ve skoru 5-3 yapmış oldu. İki oyuncu da oldukça inatçıydı ve pes etmeye niyetleri yoktu. Fakat FIDE Başkanı Florencio Campomanes oyuncuların hallerine üzülmüş olacak ki, maçın oldukca fazla uzaması ve oyuncuların sağlığına zarar vermesi nedeni öne sürülerek maçı iptal etme sonucu aldı. Böylece tarihte ilk kez bir dünya şampiyonluğu maçı netice elde edilmeden bitirilmiş oldu. Sonrasında maçın tekrarlanamamasından dolayı Karpov fiili Şampiyon oldu.

Bildiğimiz ikili gene sahnede

İkinci kez 1985’te Dünya Şampiyonası‘nda karşı karşıya gelen Karpov ve Kasparov, bu kez 24 maçlık bir seriye çıktı. Her insanın gözü Kasparov ve Karpov ikilisinin önünde duran taşlardaydı. Skorunu 12,5 yapanın şampiyon olacağı turnuvada skorların 12-12 kalması durumunda son şampiyon olan Karpov unvanını devam ettirecekti. Önceki maç olduğu şeklinde bu maç da oldukça çekişmeli geçti. İlk skoru alan Kasparov oldu. Gene beraberliklerle dolu bir maçın peşinden skor Kasparov lehine 12-11 olmuştu. Karpov’un tek yapması ihtiyaç duyulan bir skor almak ve unvanını korumaktı.

Kim bilir artık maçın bitmesini ve unvanını koruduğunu duymayı isteyen Karpov saldırgan bir hamle yapmış oldu. Kasparov sakinliğini korudu ve galibiyete giden yolda iki piyonunu feda etti. Oyun karmaşık bir hale gelmişti ve Karpov hatalı bir hamleyle mühim bir taşını yitirdi. Birkaç hamle sonrasında ise oyunu terk edip unvanını Kasparov’a bıraktı. Kimse fenalaşmadan ve iki oyuncu da sağlıklıyken bu şekilde maç tamamlanmış oldu. Böylece Garry Kasparov tarihteki en genç dünya şampiyonu oldu ve 1993 yılına kadar FIDE’deki bu unvanını korudu. 

Satranç hayatına oldukca şey kattı…

Artık kendine yeni bir amaç arayan Kasparov dünya şampiyonu olduktan sonrasında ustalaşmış satrancı yaygınlaştırmak istedi. Bunun için Büyükustalar Birliği’ni (GMA) kurdu ve FIDE’ye karşı savaşım etmeye başladı. Satrancın profesyonelleşmesi ve büyükustaların haklarını savunabilmesi için kurulan bu organizasyon 1993’te yerini Ustalaşmış Satranç Birliği’ne bıraktı. Maçlarına bu organizasyonda devam eden Kasparov, rakibi Nigel Short ile yapmış olduğu maçı kolay bir halde kazanmıştır. Londra’da oynanan maç, büyük ses getirdi. İngiltere’de satrancın yaygınlaşmasına katkıda bulunmuş oldu ve televizyondan canlı gösterildi. Bu maç ile beraber artık Kasparov PCA Dünya Şampiyonu oldu. Karpov ise o dönem FIDE Dünya Şampiyonu’ydu.  

Kasparov bu unvanını 1995’te de korumaya devam etti sadece PCA’nın sponsoru desteğini çektikten sonrasında bu kurumun sonu gelmiş oldu. Kasparov bu sefer de Dünya Satranç Birliği (WCA) adı altında yeni bir dünya şampiyonası düzenledi. Kasparov’un rakibinin belirleneceği Shirov ve Kramnik maçında Shirov kazanmıştır. Kasparov’un bir türlü yüzü gülmedi ve bu galibiyetin peşinden WCA da dağıldı. Sonrasında ise Braingames organizatörlüğünde Shirov yerine Kramnik ile bir maç ayarlamayı başardı. Kasparov’a adeta satranç tahtasını dar eden Kramnik parti kaybetmeden dünya şampiyonu oldu. 2000 yılına geldiğimizde Kasparov ilk kez dünya şampiyonu değildi. 

Yeri geldi bilgisayarlarla vs attı

Kasparov’un satranç başarıları her insanın olduğu şeklinde bilgisayar üreticilerinin de dikkatini çekti. Kasparov Dünyaya Karşı oyunu yaratıldı. Kasparov’un yenildiğini görmek isteyen bazı bilgisayar üreticileri ise bir bilgisayar geliştirdiler. 1996’da Deep Blue adını verdikleri bilgisayar ile 6 setlik bir maç meydana getiren Kasparov Deep Blue’yu 4-2 yenmeyi başardı. Sonraki seneler Deep Blue geliştirildi ve artık 3 dakika içinde 60 milyar hamleyi öngörebiliyordu. Bu sayıları duyduktan sonrasında çoğumuz ‘Garry Kasparov’ olsak bile geri adım atabilirdik. Sadece Kasparov yine bir mücadeleyi kabul etti fakat netice istediği şeklinde olmadı. Deep Blue Kasparov’u 2.5 a karşı 3.5 puanla yenmeyi başardı.

Kasparov bilgisayarın normalde yapamayacağı bir hamleyi insan müdahalesiyle yaptığını söylemiş oldu ve yine maç yapmak istedi. Bu isteği ise reddedildi. Deep Blue projesi amacına ulaşıp bir dünya şampiyonunu yendi ve sonrasında da sona erdirildi. Bilgisayarlarla savaşım etmeyi sürdüren Kasparov, 2003’te FIDE tarafınca organize edilen maçta Deeper Junior adlı bilgisayara karşı oynadı. Deeper Junior, saniyede 3 milyon pozisyonu hesaplayabiliyordu. ESPN2 tarafınca canlı yayında gösterilen maçı ortalama 200-300 milyon kişinin izlediği tahmin ediliyordu. Kasparov bu maçtan ise beraberlikle ayrıldı. 

Meşhur Linares Turnuvası‘nı dokuzuncu kez kazanarak eşi görülmemiş bir rekora imza attı. Bu başarısından sonrasında ise bir basın toplantısı düzenleyerek 10 Mart 2005 tarihinde, ustalaşmış satrancı bıraktığını açıkladı. Artık elde edebileceği tüm başarıları elde etmişti. Üstünde çıkabileceği tüm zirvelere çıkmanın rahatlığı vardı. Siyasete atılacağını ve dünya şampiyonluğu tarihçesini anlattığı “My Great Predecessors” kitabına ve satrançla yaşamın ilişkisini anlatmaya yoğunlaşacağını açıkladı. Satrançta, 2004’te Rusya Şampiyonluğu’nu kazandıktan sonrasında bir amacının kalmadığını söylemiş oldu.

Satrancı bıraktıktan sonrasında yapmış olduğu son maç Lozan’da bir yıldırım turnuvasında oldu. Burada kim bilir kariyerinin ilk mühim oyununu oynadığı Karpov’la birinciliği paylaştı. 

Emeklilik sonrasında da durmadı

Bir yazlık alıp sessiz sakin bir yerde denizi seyretmek varken Kasparov bu sefer de siyasete bulaştı. “Satrancı bırakıp siyasete atılması ne ilgi?” kabul edebilirsiniz. Aslen Kasparov satrançla ilgilenilmiş olduğu sıralarda siyasetle de oldukça ilgiliydi. Sovyetler Birliği Komünist Partisi‘nden 1990 senesinde çekilme edip Rusya Demoktratik Partisi‘ne katıldı. 1991’de Rusya’nın demokrasinin tanıtımına verdiği destekten dolayı “Ateş Koruyucusu” ödülünü aldı.

Doğal gene satranç peşini bırakmıyordu fakat bu sefer değişik bir halde; 2005’te satranç tahtasıyla saldırıya uğradı. Devlet başkanı Vladimir Putin‘in en etken muhaliflerinden de birisi olmuştu. Birçok miting organize etti. 2007’de bu mitinglerinden birisinde tutuklandı ve kısa bir süre sonrasında özgür bırakıldı. 2012’de Rus punk grubu Pussy Riot üyelerinin 2 yıl hapis cezası almasına karşı bir gösteriye katıldı ve bu gösteride göz altına alınmak istendi. Kasparov gözaltına alınmamak için direnip bir polisin kolunu ısırdı ve 5 yıl hapis hapis cezası istendi. İlerleyen süreçte ise bu suçlamayı reddetti ve grubu desteklemeye devam etti. Hakkında oluşturulan dava ise düştü. 

Kasparov satrancın yaygınlaşması için birçok ülkede vakıflar kurdu. Vatanımızda de 2004 senesinde TSF Başkanı Ali Nihat Yazıcı ile bir araya geldi. Satrancın okullarda ders olarak gösterilmesi projesine destek verdi. 2006 senesinde kitabı Türkçe’ye “Benim Ustalarım” ismiyle çevrildi. Kitabının yayınlanmasının peşinden Kasparov tanıtımını yapmak için TÜYAP Kitap Fuarı’nda bir konuşma gerçekleştirmiş oldu ve Türkiye’de satrancın gelişiminden övgüyle bahsetti. Ikimiz de gurur duyduk doğal…