Kağıdı İlk Kim, Ne Vakit ve Nasıl İcat Etti?

Dijital dünyanın gerçek hayatımızın ayrılmaz bir parçası olduğu bugünlerde yavaş yavaş eski kağıt – kalem alışkanlığımızı bir kenara bırakıyoruz. Sadece biliyoruz ki bu klasik yazı sistemi olmasa insanlık bilgiyi aktaramaz ve bugünlere gelemezdi. Daha ilkin buradaki yazımızda yazının öyküsünü anlatmıştık. Yazının ayrılmaz bir parçası olan kağıdın icadı ise bir o denli garip bir hikayeye haiz.

Günümüzden binlerce yıl ilkin buluş edilmesine karşın kağıdın mucidini biliyoruz. Zira resmi tarih yazıcıları bu mevzuda oldukça kırılgan davranmışlar. Sürpriz değil, kağıt Çin’de buluş edildi. Hikayenin garip kısmı ise bu icadın değişik medeniyetler tarafınca geliştirilerek bugüne nasıl geldiği. Gelin kağıdı kim, ne vakit buluş etti sorularını yanıtlayalım ve ilk kağıt nasıl üretildi yakından görelim.

Kağıt öncesi dönem:

Rahat resimler şeklinde bile olsa yazının icadı, kağıdın icadından fazlaca daha eskiye dayanır. Peki kağıt yoksa bu insanoğlu neye yazıp çiziyordu? Hepimizin bilmiş olduğu benzer biçimde ilk yazılar mağara duvarlarına işlendi. Benzer dönemde hayvan kemikleri ve taşlar üstüne de yazı yazıldığı biliniyor.

Süreci birazcık hızlandırdığımız vakit karşımıza üstüne yazı yazılmış ağaç kabukları, ipek kumaşlar, azca da olsa işlenmiş ahşap, hayvan derisi ve hatta bambu çubuklar çıkıyor. Elbet tüm bu malzemeler bulması zor ve pahalı şeyler oldukları için alternatif bir yöntemin geliştirilmesi fazla uzun sürmedi.

Çin’de ilk kağıt ortaya çıkıyor:

Milattan sonrasında 398 – 445 yılları aralığında yaşamış ilk tarihçilerden Çinli Fan Hua’ya gore ilk kez milattan sonrasında 105 senesinde, Ts’ai Lun adlı bir saray görevlisi Çin Doğu Han Hanedanlığı İmparatoru Hedi’ye yapmış olduğu bir kağıdı sundu. Sadece Batı Çin ve Tibet’te bulunan arkeolojik bulgular, ilk kağıdın bu olaydan yüzlerce yıl ilkin yapıldığını ortaya koyuyor.

Kağıda dair en eski kalıntılar, zamanı İpek Yolu üstünde bulunan Dunhuang ve Hotan şehirleri ile Tibet’te ortaya çıktı. Buluntular, milattan ilkin 200’lü yılları işaret ediyordu. Bölgenin iklimi yardımıyla bu kağıtlar binlerce yıl bozulmadan kalabilmiştir. Hatta bazılarının üstünde mürekkep bulunmuş ve mürekkebin icadının da bilinenden fazlaca daha eski olduğuna karar verilmiştir. 

Asya bölgesinde kağıt kullanımı yaygınlaşıyor:

Çinli kağıt üreticileri, kenevir liflerini ıslattılar ve bir ihtimal saatlerce tokmaklarla döverek bir hamur harcı haline getirdiler. Bambu çerçevelerin içine özenle yayılan bu hamur harcı kurumuş olduğu vakit mükemmel bir kağıt haline geldi. Vakit içinde bu hamurun içine bambu ve dut başta olmak suretiyle pek fazlaca değişik ağaç kabuğu da eklendi. Meydana getirilen bu bitkisel kağıdı böceklerden korumak için saray rengi olan sarıya boyadılar. Uzun rulolar elde etmek için bu kağıtların birleştirildiği biliniyor.

Çin daima Asya’nın hakim güçlerinden biri olduğundan kağıt 500’lü yıllara kadar hızla bu kıtada yayıldı. Koreliler, mevcut kağıt hamuruna pirinç samanı ve deniz yosunu da eklediler. Kati olmamakla beraber 610 senesinde Koreli Budist keşiş Don-Cho yardımıyla kağıt ilkin Japonya’ya, oradan Tibet ve Hindistan’a kadar yayıldı. 

Arap dünyası kağıt ile tanışıyor:

Çin’in pek fazlaca icadının dünyaya açıldığı ve Türklerin İslamiyet ile tanıştığı 751 senesinde meydana getirilen Talas Savaşı, kağıdın da dünyaya açıldığı ilk olaydır. Arap Abbasi İmparatorluğu ile Çinliler içinde meydana gelen bu harpte Araplar, Çinlileri yenmiş ve Tou Houan benzer biçimde usta kağıt üreticilerini alarak ülkelerine getirmişlerdir.

Abbasi İmparatorluğu’nun sınırları o dönem İspanya, Portekiz, Şimal Afrika ve Orta Asya’ya kadar uzandığı için bu yeni buluş o günün uygarlık dünyasında hızla yayıldı. Abbasi dünyası bu yeni buluş ile tanışmakla kalmadı, kısa süre içinde Semerkant, Şam, Kahire benzer biçimde şehirler tam anlamıyla kağıt üretim merkezi haline geldiler. İspanya’da ilk kağıt fabrikasının açılmasıyla beraber Avrupalılar da kağıtla tanışmış oldu.

Kağıt, bugünkü şeklini alıyor:

1120 senesinde İspanya’nın Valencia şehrinde ilk kez bir kağıt fabrikası kuruldu. İspanya’da kurulan bu yapınak uzun seneler tüm Avrupa kıtası için kağıt üretti. 15. yüzyılda İngiltere’de kağıt fabrikaları açılmaya başladı. İngiliz kağıt üreticileri, kolonilere de kağıt ürettikleri için epey karlı bir iş yapıyorlardı.

1690 senesinde ABD Birleşik Devletleri’nin Pennsylvania eyaletinde ilk kağıt fabrikasının açılması ile beraber kağıt kendi devrimini yaşadı. Avrupa’da yüzlerce yıl Çin tekniği ile üretilen kağıt, ABD fabrikalarında fazlaca daha ucuz ve bolca olan odunlarla yapılmaya başladı. Kısa vakit içinde geri dönüştürülebilir bir sisteme geçen fabrikalar, bugünün kağıtlarını üretmeye başladılar.

İnsanlık için en kıymetli buluşlardan kabul edilen kağıdı kim, ne vakit buluş etti sorusunu yanıtladık ve kağıdın dünden bugüne yaşanmış olan hikayesinden bahsettik. Kendi halinde bir saray görevlisinin icadının bugünün medeniyetini şekillendirmiş olması tarihin en şaşırtıcı gerçeklerinden bir tanesi. Düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.