Harf Devrimi İle Niçin Çağdaş Türk Alfabesi Kabul Edildi?

Son yıllarda sesi daha oldukça çıkmaya başlamış olan bir grup cumhuriyet karşıtının ‘Bir gecede bilgisiz kaldık.’ diyerek tanımladığı, genç Türkiye Cumhuriyeti tarafınca kabul edilmiş Latin harflerinden oluşan Türk alfabesi, bugün hala kullanmakta olduğumuz yazı dilidir. Harf Devrimi olarak isimlendirilen bir değişiklik ile kabul edilen çağdaş Türk alfabesi aslen aniden ortaya çıkmış, nedensiz bir düzeltim değildi.

Yüzlerce senelik Osmanlı İmparatorluğu işgal edildikten ve şu an yaşadığımız topraklar kurtarılıp da Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan ilkin gene Türkçe konuşuluyor sadece Arap alfabesinden uyarlanmış bir Osmanlı Türkçesi ile yazılıyordu. Peki, niçin bu alfabe ile devam edilmedi de çağdaş Türk alfabesi oluşturuldu? Bu probleminin yanıtı aslen cumhuriyet kurulmadan önceki yıllarda meydana getirilen çalışmalarda gizli saklı.

Türk alfabesi nedir?

Bugün kullanmakta olduğunuz Türkçe, dünyanın en eski ve kadim dillerinden biri. 7. yüzyılda inşa edilmiş olan Orhun Yazıtları’nda Türkçenin Orhun alfabesi ile yazıldığını görürüz. Türkler son aşama geniş bir coğrafyaya yayılmış bir millet oldukları için tarih süresince Uygur, Kiril, Yunan şeklinde pek oldukça değişik alfabe kullanarak Türkçe yazmışlardır.

Türkçenin Arap alfabesi ile yazılmaya başlaması, 10. yüzyılda bir grup Türk’ün müslümanlığa geçmesi ile adım atmıştır. Türkler, tarihin en büyük imparatorluklarından kabul edilen Osmanlı İmparatorluğu’nu kurduktan ve sınırlar genişledikten sonrasında Türkçenin içine Arapça, Farsça, Fransızca kelimeler de karışmış ve yazı dili Arap harflerinin bir uyarlaması olan Osmanlı Türkçesi olmuştur.

Değişik bir açıdan baktığımız vakit Türk dilinden söz edebiliriz sadece Türk alfabesi budur demek doğru olmayacaktır. Şundan dolayı diller, milletlerle beraber yaşar ve gelişir. Milletin kurduğu devlet hangi alfabeyi uygun görüyorsa dil de o şekilde yazılır. Millet, dil ve alfabe uyumunun ne kadar mühim olduğu ise bizi niçin çağdaş Türk alfabesine geçildi sorusunun yanıtına götürüyor.

Çağdaş Türk alfabesi niçin kabul edildi?

Yüzlerce yıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Arap alfabesi ile yazılan Osmanlı Türkçesi, dilimize geçmiş Arapça ve Farsça sözcükleri kolayca yazmamızı sağlarken millet tarafınca konuşulan pek oldukça Türkçe kelimenin yazılmasına engel oluyordu. Şundan dolayı Arap alfabesi ünsüz harfler bakımından zenginken Türkçemiz ünsüz harfler bakımında varlıklı bir dildir. Arap alfabesi, Türkçe ses birimleri yazmakta güçlük çıkarıyordu.

Bu durum Türkçe kelimelerin kullanımını yavaş yavaş ortadan kaldırmakla kalmıyor, hem de halkı okuma – yazma becerisi kazanmaktan uzaklaştırıyordu. Şundan dolayı her insanın malumudur ki Arap alfabesini okumak ve yazmak hakkaten oldukça zor olsa gerek. Bu mevzuyu görmezden gelmeyen Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk, küllerinden doğan yeni Türk devletinin halkını bilgisiz bırakmamak için çağdaş Türk alfabesi çalışmalarına başladı.

Çağdaş Türk alfabesi ne vakit kabul edildi?

Türk dilini koruma ve halkın okuma yazmayı daha kolay öğrenmesini sağlama düşüncesi; Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk Türkiye Cumhuriyeti’ni kurmadan oldukça daha ilkin filizlenmiş bir fikir. Bazı Türk aydınların 1862 senesinde hemen hemen Osmanlı İmparatorluğu resmen işgal edilmemişken yeni Türk alfabesini savundukları biliniyor. 

Mehmed Tahir Münif Paşa, Hüseyin Cahit Yalçın, Abdullah Cevdet ve Celal Nuri İleri şeklinde adların harf reformunu savunduğu ve hatta Enver Paşa’nın orduda yumuşatılmış şeklinde alfabe denemesi yapmış olduğu biliniyor. Tüm bu birikimin üstüne çağdaş bir cumhuriyetin kurulması ile beraber 1923 senesinde meydana getirilen ilk Türk Ekonomik Forumu’nda bu mevzu gündeme geldi.

Bu tarihten itibaren emekler hızlandı ve dünya genelinde kullanılan Latin harfleri ile Türkçe yazmak için yeni bir alfabe geliştirildi. Türkçe kelimelerde sıkça kullanılan ş, ı, i, ğ, ç şeklinde harfler Latin alfabesinde olmadığı için çağdaş Türk alfabesine eklendi ve Harf Devrimi, 1 Kasım 1928 senesinde piyasaya sürülen 1353 sayılı kanunla resmen gerçekleşmiş oldu. 

Çağdaş Türk alfabesine niçin itirazlar var?

Çağdaş Türk alfabesi mevzusunda meydana getirilen emek harcamaları destekleyenlerin yanı sıra bu duruma itiraz edenler de vardı. Bir grup tutucu, Latin alfabesi ile Türkçe yazmanın Türkiye Cumhuriyeti’ni İslam dünyasından uzaklaştıracağını söyleyerek bu reforma karşı çıkmıştı.

Aslına bakarsak Latin alfabesi ile Türkçe yazmanın ve Arap alfabesini geride bırakmanın Türkçe ve Türkler için ne kadar mühim bulunduğunu gösteren bir adım, Sovyetler Birliği içinde bulunan Türk Cumhuriyetleri tarafınca atıldı. Hemen hemen devletimizde Harf Devrimi yapılmamışken 1926 senesinde, tüm Türk Cumhuriyetleri Kiril alfabesini bırakarak Latin harflerine geçmiş ve genç Türkiye Cumhuriyeti’ni desteklemişlerdir.

Günümüzde bir çok cumhuriyet karşıtı olan bir grubun itirazı ise çağdaş Türk alfabesine geçtikten sonrasında bir gecede bilgisiz kaldığımız ve dedelerimizin gömüt taşını bile okuyamadığımız yönündedir. Türkçeyi en iyi kullanan yazar ve şairlerimizden olan Sunay Akın, bu mevzuda ‘Tüm gömüt taşlarında aynı yazı, ruhuna El – Fatiha yazıyor.’ demiştir. Şu demek oluyor ki dedelerimizin mezarında okunacak çok da fazla bir şey yok, yakarış etmemiz kafi.

Peki, hakkaten çağdaş Türk alfabesi öncesi tam atomu parçalayacaktık da Harf Devrimi mi engel oldu? Elbet hayır. Daha ilkin anlattığımız şeklinde bu reformun yapılmasının en büyük sebebi esasen halkın büyük bir bölümünün Arap alfabesini okuyup yazamıyor olmasıydı. Ne acıdır ki Türkçeye çevrilmeden ilkin müslümanların büyük bir kısmı mukaddes kitapları Kuran-ı Kerim’de ne yazdığını anlayamıyordu bile. Harf Devrimi ile bu millet dinini öğrenmiştir.

Harf Devrimi sonrası neler yaşandı?

Ragıp Hulusi Özden, İbrahim Grantay, Ahmet Cevat Emre, Mehmet Güvenli Erişirgil, İhsan Sungu, Hüseyin Avni Başman, Falih Rıfkı Atay, Ruşen Eşref Ünaydın, Yakup Kadri Karaosmanoğlu şeklinde mühim Türk aydınlarından oluşan Dil Encümeni tarafınca Latin alfabesi, Türk ses fonetiklerine uyacak şekilde düzenlendi ve diye deklare edildi.

Harf Devrimi sonrası başlatılan alfabe seferliği kapsamında Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk, memleketi karış karış gezerek yeni Türk alfabesini öğretti ve bu çabası onu başöğretmen olarak hafızalarımıza kazıdı. Hemen hemen o dönem Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katılmamış olan Hatay bile yeni Türk alfabesini kabul etmişti.

Türk Dil Kurumu, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Halk Eğitim Merkezleri millete bu yeni alfabeyi öğretiyor, Ankara’da Birinci Türk Yayınları Kongresi düzenlenerek yeni basılacak kitaplar teşvik ediliyor, Kuran-ı Kerim başta olmak suretiyle pek oldukça dini kaynak Türkçeye çevriliyor ve yeni Türk alfabesinde basılıyordu. Bu çalışmaların başarılarını tarihin aydınlık sayfalarında görmek mümkün.

Bir gecede bilgisiz mi kaldık, çağdaş Türk alfabesi niçin kabul edildi, kimler itiraz etti, kimler destekledi şeklinde Harf Devrimi hakkında dört gözle beklenen soruları yanıtladık ve mevzu ile ilgili mühim detaylardan bahsettik. Bugün bu yazıyı sonuna kadar kendi lügatımızda yazıp, okuyabildiysek bunu Harf Devrimi’ne borçluyuz.