Döviz borcu olanlara tehlikeli sonuç ikazlar: Ne yapılabilir?

Doç. Dr. Ümit Yeniocak, “Öngörülemeyen orandaki döviz artışından zarar görenler, ‘uyarlama’ talebinde bulunmalı” diyor.

Türk lirasının son günlerde hızla kıymet kaybetmesi, her alanda olduğu benzer biçimde ticari iş sözleşmelerinin durumu hakkında sual işaretleri doğduğunu söyleyen Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ümit Yeniocak, “Öngörülemeyen orandaki döviz artışından zarar görenler ‘uyarlama’ talebinde bulunmalı” önerisinde bulunmuş oldu. Yeniocak, döviz borcu olanların haklarıyla ilgili de informasyon verdi.

Yeniocak, sözleşme mevzusu ürünlerin ya da hizmetlerin fiyatlarının hızla ve büyük oranlarda değişmesinin, tedarik sözleşmelerinin mevcut hâliyle sürdürülmesini güçleştirdiğini söylemiş oldu. Doç. Dr. Ümit Yeniocak, “Bundan birkaç ay önceki fiyatlara bakılırsa uzun soluklu sözleşmeler imzalayan işletmelerin, yaşanmış olan son ekonomik gelişmeler karşısında beklenmeyen ve büyük ölçekli zararlara uğramaları kaçınılmaz bir netice” dedi.

Doç. Dr. Ümit Yeniocak, bu durumla ilk kez karşılaşılmamasına karşın şimdi son günlerde yaşanmış olan dalgalanmanın istatistiklere bakılırsa olağan dışı ölçülerde olduğuna dikkat çekti ve sözleşme hukuku açısından yaşanabilecek durumlar hakkında uyarılarda bulunmuş oldu. Bilhassa dövizle meydana getirilen işlemlerde, işlemin yapıldığı tarih ile şimdiki tarih içinde TL’nin aşırı oranda kıymet yitirmiş olması ve TL ile meydana getirilen işlemlerde de fiyatların hızla yükselmesinin, daha ilkin imzalanmış sözleşmelerden beklenen faydanın büyük oranda ve beklenmeyecek seviyede boşa çıkması anlamına geldiğini söylemiş oldu. Doç. Dr. Ümit Yeniocak, “Bu durum, sözleşme hukukunda ‘uyarlama’ denilen davaların açılabilmesine olanak verir” diye konuştu.

“Dövizde bu orandaki yükselişi evvelinde öngörmek mümkün değildir”

Bugünlerde yaşanılan gerek dövizdeki süratli ve yüksek oralardaki dalgalanma gerekse TL bazlı sözleşmelerdeki aşırı fiyat artışlarının evvelinde öngörmenin mümkün olmadığını belirten Doç. Dr. Ümit Yeniocak, bu tür öngörülemez sürpriz gelişmelerin borcun yerine getirilmesini aşırı derecede güçleştirdiğini söyledi. Sözleşmeden beklenen gelirin elde edilemediği bu benzer biçimde durumlar için kanunda hususi bir düzenleme olduğuna dikkat çekti.

“Beklenmeyen hal sebebiyle, borcun uyarlanmasını talep edebilirsiniz”

Doç. Dr. Yeniocak, Borçlar Kanunu’nun 138. maddesi’nin, bu tür beklenmeyen gelişmelerin yaşanması sebebiyle borcunu ifa etmekte aşırı derecede güçlük yaşayan kişilerin, mahkemeye başvurarak borcunun yapılandırılmasını doğrusu “uyarlanmasını” talep edebileceğini söylemiş oldu. Doç. Dr. Yeniocak, “Hatta bu maddenin son fıkrasında uyarlama davalarının, yabancı para ile borçlanan kişiler tarafınca da açılabileceği bilhassa vurgulanmıştır” diyerek bu mevzuda sorun yaşayan vatandaşlara haklarıyla ilgili informasyon verdi.

“Süreci iyi takip edin ve süre kaybetmeyin”

Doç. Dr. Ümit Yeniocak, bu aşamada işletmelerin de süreci iyi takip ederek, zaman kaybetmemelerini önerdi. Borcun yerine getirilmesi bakımından aşırı güçlük yaşayan kişiler ve kurumlar, karşı tarafa bildirimde bulunarak dövizin ya da fiyatların aşırı yükselmesi durumunun ‘beklenmeyen hâl’ teşkil etmesi sebebi öne sürülerek, borcun yeni duruma bakılırsa güncellenmesi, uyarlanması icap ettiğini, bunun kabul edilmemesi hâlinde ise mevzunun mahkemeye taşınacağını bildirmelerinin yararlı olacağı uyarısında bulunmuş oldu.

Doç. Dr. Yeniocak ek olarak, borcun ödenmesinde güçlük yaşanmasına karşın borç harç da olsa ödeme yapılması durumunda, ödeme esnasında ne olursa olsun ‘uyarlama davası açma hakkının saklı tutulduğunun’ muhataba bildirilmesi gerektiğine dikkat çekti. Doç.Dr. Yeniocak, “Böylece mahkemenin, uyarlama davasını kabul ederse, geriye dönük olarak tamamı ödenmiş borcun bir kısmının davacıya iadesi yönünde karar vermesi mümkündür” açıklamalarında bulunmuş oldu.

Doç. Dr. Ümit Yeniocak, son olarak, yaşanmış olan döviz dalgalanmasının, piyasanın aşırı derecede tedirgin olmasının, fiyat istikrarının tamamen kaybolması hâllerinin evvelinde hesaba katılabilecek, öngörülebilecek düzeyin oldukca ötesinde bulunduğunu dile getirdi. “Bu sebeple, Kanunda bahsettiğimiz uyarlama kuralının uygulanması için şartların gerçekleştiğini kabul etmekte fayda vardır. Oluşturulan davaların da mahkemeler tarafınca bu yönde değerlendirilmesi gerekir” dedi.