Hokus pokus Ne Anlama Geliyor?

Tahmin ediyorum ki küçüklüğümüzde hepimizin, bir sirkte ya da okulumuzun düzenlemiş olduğu bir etkinlikte sahne alan sihirbazın “Hokus pokus!” diyerek, şapkadan tavşan çıkarışını ağzımız açık bir halde hayranlıkla seyredip kafayı sihirbazlıkla bozmuş olduğu bir süreci olmuştur.

Peki yüzyıllardır kullanılan, adeta sihrin kendisiyle özdeşleşmiş olan ‘hokus pokus’un anlamını ve nereden geldiğini biliyor musunuz? Cevabınız ‘Hayır’ ise gelin beraber sihrin tarihinde bir yolculuğa çıkalım. 

‘Hokus pokus’un zamanı 

Günümüzde hiçbir anlam ifade etmediği; saçma sapan bir takım kelime olduğu düşünülse de ‘hokus pokus’un da aslen bir hikayesi var ve bu öykü minimum sihrin kendisi kadar karmaşık ve gizemli.  

Bir iddiaya gore kökeni bir Katolik ayini esnasında bir rahibin söylediği laflara dayanan hokus pokus; ilk olarak 17. yüzyılda sokak sihirbaz ve hokkabazları tarafınca kullanılmaya başlanmış. Aslolan amacı izleyicilerin dikkatini dağıtarak, gösteriyi meydana getiren kişiye herhangi bir sihir numarasını yapmak için lüzumlu olan fırsatı sağlamak olan hokus pokus, hem de seyircileri numarada doğaüstü güçlerin tesirinin olduğuna ikna edecek etkiyi de yaratarak gösterinin inandırıcılığını da güçlendiriyordu.

Gene aynı yüzyılda yaşamış olan tarihçi Sharon Turner’a gore ise hokus pokusun kökleri, Hıristiyanlık öncesi zamanlarda pagan olan İskandinav‘ların inançlarında mevcud “Ochus Bochus” adlı bir sihirbaz ve iblise dayanıyor; sadece Hıristiyanlıkla beraber din adamlarının bunu, paganların inancını küçümsemek adına sihirbaz saçmalıklarının bir parçası haline dönüştürdükleri düşünülmekte.

Gizemli yazar Hocus Pocus 

‘Hokus pokus’ ifadesi hokkabazlıkla bağlantılı bir halde ilk olarak 1620’lerde kullanılmaya başlanmış ve 1634 senesinde da, aslolan adı bilinmese de kitabın başlığına ithafen Hocus Pocus olarak anılan bir adam, ‘Hocus Pocus Junior- The Anatomy of Legerdemain’ adlı bir kitap yazıp yayınlamış.

Bu gizemli yazarın, 1619 senesinde İngiltere’de sihirbazlık gösterileri yapabileceğine dair lisansı olan William Vincent olabileceği iddia ediliyor; sadece kati bir kanıt olmadığı için yazarın kimliği hala daha gizemini korumakta.  

1655 senesinde ise Thomas Ady adlı bir adam, o zamanlar büyücülük ve cadılıkla yargılanan insanların kaderi ile ilgili kabul eden hakimlerin yararlanmaları için “A Candle in the Dark” isminde bir kitap yazmış ve kitapta hokus pokus ifadesine de yer vermiş. 

İsa’nın etiyle kanı ve bir sihirbazın hiçbir anlam ifade etmeyen sözleri

Bununla beraber, İncil ve Latince’de mevcud bazı kelimelerin yanlış anlaşılarak hokus pokusa evrildiğini düşünen John Tillotson benzer biçimde adlar de var. 

Aynı dönemlerde Canterbury Başpiskoposu olan John Tillotson, ‘hokus pokus’un Roma Kilisesi’nin Hz. İsa’nın et ve kanının, ekmek ve şaraba dönüştürülmesini sembolize eden ayini esnasında yakarma ederken söylenen ve ‘bu benim vücudum’ anlamına gelen “hoc est corpus”un deformasyona uğramış edilip değiştirilmiş bir hali bulunduğunu iddia etti; sadece bir çok tarihçiye gore Tillotson’ın bu iddiasının hiçbir tarihsel temeli bulunmamakta. The Word Detective bu durumu, “Eldeki tüm kanıtlar, ‘hokus pokus’un ilk olarak 1. James’in hükmü esnasında yaşayıp İngiltere’de geniş bir üne kavuşan bir sihirbazın sahne adı olarak ortaya çıktığını gösteriyor. Bay Hocus Pocus’un, adını şovu esnasında tekrarladığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ benzer biçimde hakikaten de hiçbir şey ifade etmeyen saçma sapan bir büyüden almış olduğu oldukça açık; sadece bu sözler seyircinin dikkatini son aşama etkili bir halde onun üstünden alıyordu. O zamandan beri de bu insanın ünü yardımıyla bu sözler öteki sihirbazlar tarafınca kullanılmakta ve süre içinde de hile yada aldatma ile anlamdaş hale geldi.“ diyerek açıklıyor. 

Sihirbaz Hocus Pocus’un gösterilerinde kullandığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ cümlesinin ‘Hocus pocus, tontus talontus’ kısmının hiçbir şey ifade etmediği doğru olsa da aynı şey cümlenin devamı olan ‘vade celeriter jubeo’ kısmı için geçerli değil; şundan dolayı bu sözler ‘derhal gitmeni emrediyorum’ anlamına geliyor. Bu da, sihirbazlık numaralarının oldukça büyük bir kısmının nesneleri ve kişileri ortadan birden yok etmeye dayalı bulunduğunu düşündüğümüzde kulağa oldukça anlamlı geliyor. 

Tüm bunlara ek olarak ‘Hocus’ kelimesinin “düzmece, oyun, oyuna getirmek” benzer biçimde anlamlara gelen ‘hoax’ kelimesinin de kökü olduğu düşünülmekte; sadece bu kelime ilk olarak 1796 senesinde kullanılmış, kısaca buna dair daha öncesine ilişik bir veri bulunmamakta. Bu iki kelime içinde benzerlik oldukça ikna edici olsa da, ikisini birbirine bağlayan kati bir kanıt bulunmuyor. 

Günümüzde hokus pokus hala daha aklımıza direkt olarak büyü ve bilinmeyeni getirse de kökeni ve ne anlama geldiği halen gizemini korumakta; tıpkı sihrin kendisi benzer biçimde. Kim bilir hokus pokusu büyülü meydana getiren da bu gizemin ta kendisidir; sonuçta anlamını bildiğimiz bir şeyin hiçbir sırrı kalmaz ve bu da tüm büyüyü bozardı, öyleki değil mi?