Frigya Mitolojisinin Bolluk Tanrıçası: Kibele Kimdir?

İnsanlar tek tanrılı dinlere inanmaya başlamadan ilkin sayısız tanrı bulunduğunu düşünüyorlardı. Bugün mitoloji dediğimiz ve tanrıların garip davranışlarını özetleyen hikayeler, eski medeniyetlerin dini inanç ve ritüellerini oluşturuyordu. Bu tanrılardan önde gelen ve ana tanrıça olarak kabul edilen Kibele de bu fazlaca tanrılı inanç sisteminde yer edinen ana tanrıça figürünün Frigya mitolojisi temelli Anadolu’dan çıkan bir yansımasıdır. 

Kibele figürünün bugün içinde yaşadığımız topraklarda ortaya çıktığından eminiz şundan dolayı meydana getirilen kazılarda ana tanrıça hakkında sayısız heykel ve duvar resmi ile karşılaşıldı. Genel olarak doğurganlığı ve bereketi temsil eden Kibele, gariptir, aslına bakarsak kadın değildi. Eski medeniyetlerin sünnet olma sebebi de bizzat bu ana tanrıçanın çift cinsiyetli olma durumudur. Gelin ana tanrıça Kibele kimdir yakından bakalım ve anlatılan hikayelerinden bazılarını görelim.

Kibele kimdir?

Kybele, Magna Mater, tanrıların anası ve değişik mitolojilerde Rhea, Efes Artemis benzer biçimde isimlerle anılan ana tanrıça figürü; Frigya mitolojisinde Kibele adıyla anılmaktadır. Frigya, Sakarya Irmağı ve Büyük Menderes içinde kalan bölgenin eski adıdır. Şu demek oluyor ki Kibele, bugün içinde yaşamakta olduğumuz Anadolu topraklarından çıkmış bir ana tanrıça figürüdür.

Kibele ve ana tanrıça kültü:

Bugün hangi eski uygarlık kalıntısına ya da onlardan geriye kalan hikayelerden oluşan mitolojiye bakarsak bakalım kesinlikle karşımıza bir ana tanrıça figürü çıkacaktır. Karşılaştığımız en eski ana tanrıça kültleri milattan ilkin 7000 – 6500 yılları aralığında tarihleniyor. Anadolu topraklarında meydana getirilen kazılarda karşımıza çıkan ana tanrıça kültleri genel olarak doğurganlığı, anneliği ve bereketi simgeler. 

Ana tanrıça kültlerinin vücudu daima muntazam ve hatta çekici bir yapıdadır. Bulunan heykellerden bazılarında Kibele doğum yapmakta, diğerlerinde ise yatmakta ya da ayaktadır. Yanında bir çift aslan ya da leopar bulunur. Leoparın hayvanların kraliçesi olduğu düşünüldüğü için bu durum ana tanrıçanın tabiat üstündeki egemenliğini ifade eder. Bazı figürlerde Kibele’nin kucağında hem sevgilisi hem de oğlu olan Attis bulunmaktadır.

Frigya ve Anadolu’da Kibele:

En malum ana tanrıça figürlerinden önde gelen Kibele heykel ve kabartmalarının en eski örnekleri ile Anadolu topraklarında karşılaşıyoruz. Hititler ve Hurriler tarafınca yapıldığı kabul edilen Kubaba, Kibele figürünün ilk örneklerindendir. Kubaba heykeli, bugün en eski uygarlık kalıntılarını barındıran Konya’nın Çatalhöyük ilçesinde 1958 senesinde meydana getirilen kazılarda ortaya çıkmıştır.

Afyon ve Eskişehir sınırları içinde yapılarda kazılarda ortaya çıkan açık hava tapınaklarının değişik bölgelerinde de Kibele figürlerine rastlanmıştır. Bunlardan bir tanesi olan duvar kabartmasında Kibele, yanında arka ayakları üstünde duran iki aslanla beraber resmedilmiştir. Eski medeniyetler bu aslanların ve Kibele’nin üreme organlarına dokunarak doğurganlığın ve bereketin artacağını düşündükleri için kabartmanın bu bölgelerinin aşındığı görülmektedir.

Ana tanrıça Kibele’ye bildiğimiz anlamda bir tanrı benzer biçimde yaklaşan ilk uygarlık ise Frigyalılar olmuştur. Eski metinler incelenmiş olduğu vakit Kibele adına tapınaklar yapıldığı ve bu tapınakların rahipleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu rahipler kendilerini hadım eder, tılsımlı taşlar kullanır ve psişik kabiliyetlere haiz oldukları düşünülürdü. Hemen sonra Anadolu’nun ve öteki medeniyetlerin değişik noktalarında karşımıza çıkan tüm bu inanç ritüellerinin Frigya’da başladığı düşünülüyor.

Öteki uygarlıklarda ana tanrıça kültleri:

Kibele figürü ilk kez Frigya bölgesinde ortaya çıksa da çevresindeki uygarlıkları etkilemesi uzun sürmedi. Yunan mitolojisindeki Artemis ve Roma mitolojisindeki Diana en malum ana tanrıça figürleri arasındadır. Kibele için meydana getirilen inanç ritüellerinin büyük bir kısmı öteki ana tanrıça figürleri için de uygulanmıştır. Romalı yazarların pek fazlaca eserinde Kyble adı ile karşılaşmak mümkün.

Kibele’nin doğumu:

Tanrıların tanrısı Zeus, bigün rüyasında hükmedemeyeceği kadar kuvvetli bir varlık görür. Bu varlık ne erkek ne de kadındır. Çift cinsiyetli olan bu varlık hem kadınları hem de erkekleri etkileyecek kadar çekicidir. Zeus’un rüyası gerçeğe dönüşür ve Kibele doğar. Zeus ondan korkup öldürmek istediği vakit araya Afrodit girer ve bu şekilde güzel bir varlığın öldürülmesine izin vermez.

Zeus, Kibele’nin hadım edilmesine şu demek oluyor ki erkeklik organının kesilmesine karar verir. Kibele’nin kesilen erkeklik organının düşmüş olduğu yerde bir badem ağacı büyür. Badem ağacından düşen ilk meyveden bir erkek dünyaya gelir. Keçilerin içinde kalan bu erkek çocuk kendini keçi zanneder. Bu durumu fark eden bir ziraatçi ona insan bulunduğunu söyler ve kızıyla evlendirir.

Kibele’nin bu erkek çocuğundan fazlaca sonrasında haberi olur. Haberi olduğu vakit da derhal gidip çiftçiden çocuğunu ister. Sadece ziraatçi erkek evladı ona vermeyi reddeder. Kibele fazlaca hiddetlenir. Hem erkek evladı hem de ziraatçiyi zehirleyerek öldürür. Derler ki Kibele’nin bu yaptıkları Amazon kadınlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Attis ve Kibele hikayesi:

Değişik bir efsaneye nazaran Attis ve Kibele sevgilidir. Birbirlerine sonsuza kadar beraber olma sözü vermişlerdir. Sadece Attis bu sözünü unutur ve Pessinus Kralı’nın kızına sevgi duymaya başlar. Evlenecekleri gece düğüne Kibele gelir. Attis onu görünce fazlaca utanır ve pişmanlık içinde cinsel organını keserek acılar içinde yerde kıvranır. Attis’i o halde görmeye dayanamayan Kibele onu bir çam ağacına çevirir ve sonsuza kadar yaşamasını sağlar. Derler ki çam ağaçlarının kış aylarında bile yeşil kalmasının sebebi budur.

Kibele tapınaklarında rahip olmak isteyen erkeklerin kendilerini hadım etmelerinin ve kesilen organların bir çam ağacı altına gömülmesinin sebebi de bu hikayedir. Sonraki yıllarda erkeklik organının tamamının kesilme geleneği ortadan kalkmış ve yerine cinsel organın ucunun kesilmesi şu demek oluyor ki sünnet ortaya çıkmıştır. Değişik kültürlerde erkeklerin praeputiumunun ve kadınların klitorisinin kesilmesi ile uygulanan sünnetin temelleri de bu hikayeye dayandığı söylenmektedir. 

Kibele figürünün bir de Romalılar tarafınca anlatılan bir hikayesi vardır. Bu hikayeye nazaran Romalılar, Kartacalıları bir türlü yenemezler. Kahinler, bu galibiyetin yalnızca Pessinus Kibele tapınağındaki Kibele heykelinin Roma’ya getirilirse kazanılacağını söylerler. Romalılar da bu tapınağa saldırarak Kibele heykelini alır ve Roma’ya getirirler.

Anadolu’da ortaya çıkan Frigya mitolojisindeki ana tanrıça figürü olan Kibele kimdir sorusunu yanıtladık ve değişik medeniyetlerin mitolojilerinde yer edinen ana tanrıça figürlerinden bahsettik. Kibele ve mitolojideki yeri ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.