Öz Türkçe Şeklinde Duran Yabancı Dil Kökenli Kelimeler
Türk dili, bugüne dek geniş coğrafyası içinde, birçok yabancı dille değişik ilişkilerde bulunmuş oldu. Bu ilişki kimi süre başka bir dilden alıntıyla kimi süre ise evrilme yada türetilme biçimiyle gerçekleşti.
Türkçenin yabancı dillerle etkileşim haline girmesi, Türkçenin başlangıcından, bir başka ifadeyle komşularıyla iletişime geçmiş olduğu andan beri sürer. Ana dilimiz, Eski Türkçe döneminde Çince, Sanskritçe ve Moğolcadan ödünçlemeler yaparken, Eski Anadolu Türkçesi döneminde büyük oranda Arapça ve Farsçanın tesirinde kalır.
19. yy’dan itibaren ise Fransızca, devamında da Almanca, İtalyanca ve İngilizceden dilimize çeşitli kelimeler geçer. Belirgin olarak bu kelime Türkçe dediğimiz fakat şaşırtıcı bir halde kökeni başka dillere dayanan sözcüklerin bir kısmını derledik:
“Pantolon” kelimesinin dilimize Fransızcadan geçmiş olduğu asla aklınıza gelir miydi?
Hikayesi bir fazlaca garip. Pantolon, Fransızca aynı anlamı karşılayan pantalon sözcüğünden gelir. Bununla beraber bu hususi isim, İtalyanca pantalone “eski Venedik komedi tiyatrosunda şalvarlı yaşlı adam” sözcüğünden alıntı.
“Salça”, bildiğimiz salça değil.
Türk yemeklerinin ayrılmaz bir parçası olan salça, aslına bakarsak İtalyanca salsa “yiyecek suyu, sos” sözcüğünden alıntı. Bu kelime bununla birlikte Latince sals- “tuzlamak” fiilinden türemiş. Bu durumda salçanın tuz ile bir bağlantısı bulunduğunu söylemek mümkün.
“Masa” ufak ses değişimleriyle dilimize yerleşmiş.
Kökeni Latinceye dayanan bu isim, “mensa“dan evrilmiş. Gene mensa şeklinde İtalyancadan alıntıladığımız masa, lügatımızda çokça kullandığımız kelimelerden.
“Karakol”un Moğolcadan dilimize geçtiğine kim inanır?
Bu sözcük, Moğolca qaragul doğrusu “gözcü, muhafız, nöbetçi” anlamlarıyla lügatımızda kullanılmakta.
“Soba” sizce de Türkçe bir kelime şeklinde değil mi?
Soba sözcüğünün kökeni Macar dilinden gelir. Macarca szoba “şömine, duvara entegre edilmiş ocak” isminden alıntılanan bu sözcük, bununla birlikte Eski Yüksek Almanca aynı anlama gelen stuba kelimesi ile de eş kökenli.
“Karpuz”un kökeni hem Farsçaya hem de Yunancaya dayanıyor.
Bu kelime, Farsça χarbūz yada χarbūze sözcüğü ile eş kökenli. Bununla beraber karpóō biçimiyle Eski Yunanca “meyve yada ürün vermek” fiilinden türetilmiş.
“Peçete” de bizlere ilişik olmayanlardan.
İtalyanca pezzetto “ufak kumaş yada kağıt parçası” kelimesinden gelen peçete, aslına bakarsak İtalyanca pezzo “parça” sözcüğünün küçültme hali.
“Türkçe” şeklinde duran başka bir kelime: Anahtar.
Anahtar sözcüğünün kökeni, Yunancadan dilimize yerleşmiş. Bu sözcük aslına bakarsak Yeni Yunanca aniχtḗrion şekliyle “açkı,açacak” anlamına gelen bir kelimeden alıntı.
Öz Türkçe zannettiğimiz sadece kökeni Farsçaya dayanan sözcüklerden bir tek bir diğeri olan “bahçe”.
Bahçe, direkt Farsça bāġçe sözcüğünden alıntı. Tahmin ettiğimiz şeklinde bahçe de Farsça bāġ kelimesinden türetilmiş.
“Fasulye” kelimesi de öz Türkçe değil.
“Bizim yemeğimize verilen isim nasıl Türkçe olmaz?” dediğinizi duyar gibiyiz. Fasulye esasen Yunanca fasúlia sözcüğünden geliyor.
“Martı”nın kökeni, bir deyime dayanıyor.
Türkçeye ilişik bulunduğunu düşünebileceğimiz bir başka kelime olan martı, aslına bakarsak İtalyancaya ilişik. Martı, İtalyanca martin pescatore doğrusu “balıkçıl kuşu” deyiminden dilimize geçmiş. Bu deyim ise Latince maritimus “denize ilişik, denizci” manalarından evrilmiş.
“Çeşme” sözcüğü Türkçeye ufak bir değişimle dahil olanlardan.
Çeşme, esasen çaşme haliyle Farsçaya ilişik bir kelime. Vakit içinde lügatımızda meşhur ve ünsüz değişimleriyle çeşme halini almış.
“Efendi”, bildiğimiz anlamında fakat kökeni bizlere ilişik değil.
Efendi kelimesi, Türkçede kullanıldığı şeklinde alıntılandığı dilde de “bey, haiz, asil” anlamlarında fakat dilimize avthéndis şekliyle Orta Yunancadan geçmiş.
“Ihlamur” kelimesi de Yunanca.
Ülkemizin birçok yerinde yetişen, bununla birlikte kış aylarında sıkça çayını tükettiğimiz bitkinin adı olan ıhlamur, köken bakımından Yunanca ve Latince ile bağlantılı. Ihlamur, bildiğimiz anlamından ziyade flámulon yada flamúron şekliyle Yunancada “sancak,flama” anlamlarında da kullanılmış.
“Sokak”, fazlaca değişik bir değişimle dilimize yerleşmiş.
Arapça zuḳāḳ sözcüğünden alıntı olan sokak, bununla birlikte bildiğimiz anlamında Akatça sūḳāḳu sözcüğünden de geçen bir kelime.
Türkçe olduğuna yemin edebilirim fakat kanıtlayamam dediklerinizden: Sofra.
Sofra kelimesini ilk bakışta Türkçe şeklinde düşünsek de aslına bakarsak dilimize Arapçadan gelmiş bir sözcük. Kökeni Arapçaya dayanan bu kelime sfr kökünden gelen sufra(t) şeklinde “üstünde yiyecek yenen yer” anlamından ziyade “yolcu yiyeceği” anlamında da kullanılmış.
