Ayak Minik Parmağımızı Çarptığımızda Canımız Niçin Oldukca Yanar

İnsanoğlunun şu dünyada mukadder olduğu hem maddi hem de içsel pek oldukca acı var. Sadece bu acılardan bir tanesi var ki insana birkaç saniyeliğine cehennemi tattıracak cinsten. Sizce hangi acıdan bahşediyor olabiliriz? Doğal ki ayak ufak parmağımızı bir yere çarptığımızda duyduğumuz acıdan.

Tamamımız merak etmişizdir bu acının bu kadar şiddetli olmasının nedenini; zira kolumuzu, bacağımızı hatta başımızı bir yere çarptığımızda bile bu kadar acı hissetmiyoruz. Peki, boyu ufak fakat yaşattıkları oldukca büyük olan bu parmağın özelliği ne? Gelin bu probleminin yanıtını bilimde bulalım.

Acı yok Rocky!

Her şeyden ilkin, fizyolojik acının iyi mi oluştuğuna, daha doğrusu iyi mi hissedildiğine bir bakalım. Zira birazdan, beyin hissetmediği sürece ‘acı’ denen kavramın var olmadığını göreceğiz. Ilk olarak, insanoğlunun hissettiği iki tür fizyolojik acı bulunduğunu belirtmekte yarar var. Bunlar: Nöropatik acı ve nosiseptif acı.

Nöropatik acı, sinir sistemine bir hasar vardığında yada bir hastalık ya da yaralanma sebebiyle sistem muntazam çalışmadığında oluşan acıdır; doğrusu herhangi bir dış ektene bağlı değildir. Nosiseptif acı ise bizi ilgilendiren kısım; doğrusu dış etkenlere bağlı olarak oluşan acı hissi. Bu his, vücudun her yerinde bulunan nosiseptörlerin, vücut için tehlikeli uyarıcıların yada vücuda zarar verebilecek şeylerin tespit edilmesiyle etken olması ve beyne sinyaller göndermesiyle ‘beyinde yaratılıyor’.

Doğal bu sinyal gönderme süreci inanılmaz süratli gerçekleşiyor; nitekim parmağımızı çarptığımız anda ayağımızı geri çekmemiz, kim bilir bağırmamız bir saniye bile almıyor. Acının her ne kadar fena bir his olsa da insanoğlunun hayatta kalması için oldukca mühim bir uyarıcı olduğu su götürmez bir gerçek.

İki tarafı da keskin bir bıçak

İnsan vücudunda bulunan parmakların her iki tarafında da birer tane sinir bulunur. Şu demek oluyor ki parmağımızı nereye çarparsak çarpalım, nosiseptörler, sinirden gelen bu sinyali alarak ilkin omuriliğe, sonrasında da beyne gönderiyor. Parmağımızı çarptığımızda ansızın gelen o keskin acının sebebi işte bu.

Sadece şunu da farkına varmış olmalısınız. Çarpma anında duyulan acıdan yarım yada bir saniye sonrasında gelen ve daha uzun devam eden hafifçe bir yanma hissi de söz mevzusu. Bu hissin beyne iletilmesini elde eden şey ise kalınca ve yalıtımlı sinir liflerine haiz olan nosiseptörlerin aksine ince ve yalıtımsız liflere haiz olan sinirler. Bu sinirler, nosiseptörlere bakılırsa daha yavaş çalmış olduğu için acının ‘ikinci dalgasını’ oluşturuyor. Olayın sinirsel boyutunu inceledik, şimdi de fizyolojik boyutuna bir bakalım.

En büyük ‘düşman’: Momentum!

Bilim adamları, koşarken yada süratli bir halde yürürken, vücut ağırlığımızın iki ila üç katının ayak ufak parmağımızda toplanabileceğini söylüyor. Mesela 70 kilogram ağırlığında birinin parmağını çarpması esnasında işin içinde bir tek ağırlık değil, ağırlığın tesirini katlayan momentum da bulunuyor. Küçücük bir yüzeyde bulunan sinir hücrelerinin averaj 140 kilogram’lık bir ağırlıkla çarpışıyor olması aslen durumun büyük bir bölümünü açıklıyor. Sadece etkili olan bir unsur daha var; o da ayak ufak parmağının anatomik yapısı.

Hem el hem de ayak parmakları insan vücudunun en duyarlı kısımlarından birisi. Peki niçin? Parmaklarda, bilhassa de ayak ufak parmağımızda, vücudumunuzun öteki bölgelerinde bulunan yağ tabakaları yeterince bulunmuyor. Mesela karnımıza bir darbe aldığımızda, bölgedeki kalınca yapılı deri, onun altındaki yağ katmanı ve onun da altındaki kas lifleri darbenin bir fazlaca emilmesini sağlıyor.

Sadece ayak ufak parmağımızı çarptığımızda bir tek sinir hücreleri değil cilt, tırnak ve kemik de darbe alıyor. Mesela parmağımızı çarptığımızda eğer darbe direkt olarak tırnağa gelirse tırnağın cilde batması ihtimali var. Bunun yanı sıra, parmakta bulunan kemiğin çevresinde yeterince ‘koruyucu katman’ bulunmadığı için çarpma esnasında kemikte ezilme meydana gelmesi mümkün ki bu gözle görülür bir emare yaratmasa bile haftalarca hatta aylarca sürecek bir ağrıya niçin olabilir.

Parmağın kırık olup olmadığı iyi mi anlaşılır?

Diyelim ki ayak ufak parmağımızı sert bir yüzeye süratli bir halde çarptık. Yukarıda bahsettiğimiz o keskin acıyı, sonrasında gelen yanma hissini de yaşadık fakat ağrı bir türlü geçmiyor. Bu şekilde bir durumda ‘ufak enişteyi’ incitmiş, çatlatmış hatta kırmış olabiliriz. Peki geçmeyen bu ağrının sebebi iyi mi anlaşılır, gelin bu suali cevaplayalım.

Parmağın kırıldığını gösteren en mühim emare çarpma anında duyulan ‘çatırdama’ sesidir. Bu sese parmakta bir zonklama hissi birlikte rol alır ve bu his birkaç saat içinde geçebilir. Parmak kırıldıysa üstüne ağırlık bindirildiğinde ağrı oluşabilir, parmakta şişme ve morarma olabilir.

Parmak yalnızca burkulduysa hasar kemikte değil bağ dokularında oluşmuştur. Emareleri içinde parmağı oynatırken oluşan ağrı, zonklama hissi, şişme ve morarma vardır.

Parmakta kemik ezilmesi oluştuysa yoğun bir ağrı hissedilebilir, ağrı ayağa yada bileğe vurabilir, darbe alan bölgeye ağırlık binmesi hâlinde ağrı hissedilebilir. Peki kemik ezilmesinde hakikaten kemik mi eziliyor diye soracaktır olursanız, hayır. Belli bir noktaya kadar esneme oranı olan kemikler bu şekilde bir çarpma anında ezilmiyor; darbenin etkisiyle yalnızca kemiğin etrafındaki ve içindeki damalarda ezilme meydana geliyor.

Uzun lafın kısası, beynimizin, ‘bu dikkatsizliğin başına iş açacak, yürüdüğün yere dikkat et’ demesinin bir yolu olan bu acı eğer birkaç dakika içinde geçmezse ciddi bir yaralanma gerçekleşmiş olabileceği için, acilen bir doktora görünmenizde yarar var.