Hümanizm Nedir, Anlamı Ne? Hümanist İnsan Kime Denir?

‘Yahu şu insanları sevin, birazcık hümanist olun.’ benzer biçimde cümlelerle bilhassa günümüz popüler kültüründe sıkça duyduğumuz bir kavram olan hümanizm, felsefi bir görüştür. İlginç olan özünde insanı barındırsa bile aslına bakarsak hümanizm ile her insana nazaran değişen bir kavram olan insan sevgisinin pek de alakası yoktur. Sekülerizm ile yakın olarak kabul edilen bu felsefi kavram aslına bakarsak merkeze tanrıyı alan düşüncelere karşı geliştirilmiştir.

Pek oldukca değişik felsefi fikir, toplumsal kurallar düzenlenirken pek oldukca değişik noktanın esas alınması icap ettiğini savunur. Hümanizme nazaran ise bu nokta insandan başkası değildir. İnsanlığın ortak bir şuur çevresinde toplanması ve buna dogmatik düşüncelerin asla katılmamasını korumak için çaba sarfeden hümanizm nedir gelin yakından bakalım, tarihini görelim ve hümanist insan kime denir sorusunun yanıtını arayalım.

Temelden başlamış olalım, hümanizm nedir?

Fransızca humanisme olarak anılan, lügatımızda insan odaklılık ve insanmerkezcilik benzer biçimde adlara haiz olan hümanizm; kanun ve benzeri toplumsal kuralların belirlenmesinde tanrı buyruklarının değil, insan aklının ön planda tutulması icap ettiğini korumak için çaba sarfeden felsefi bir düşüncedir.

Hümanizm ile beraber değerlendirilen rasyonalizm kısaca akılcılık ve empirizm kısaca deneycilik, aslına bakarsak bu düşüncenin neleri savunduğunu net bir halde ortaya koyuyor. Tanrı terimini değil de tanrımerkezciliği reddederek yerine insanmerkezciliği koyduğu için dini değerlerin toplumu yönetmemesi icap ettiğini söyleyen sekülerizm ile beraber değerlendirilebilir. 

Felsefede hümanizm tanımı:

En temel tanımına baktığımızda bile anlıyoruz ki aslına bakarsak hümanizm insan sevgisi demek değildir. Empirizmi de içine katmış olduğu için oldukça bilimsel temelli bir düşüncedir. Tanrıyı merkeze alan düşünceleri geri plana atarak reddeder ve toplumsal kuralların oluşumunda aslolan hoşnut edilmesi gerekenin insan bulunduğunu savunur. 

Bir eylemi değerlendirirken tanrıların değil, insanoğlunun hoşnutluğunu ve yararını ön planda tuttuğu için bazı filozoflar tarafınca deizm, ateizm ve agnostisizm benzer biçimde düşüncelerle bütünleştirilmiştir. Fakat bu düşünceler de tam olarak hümanizmi karşılaşamaz. Zira hümanizm temel olarak tanrı ve benzeri doğaüstü güçlerin varlığıyla ilgilenmemektedir. Etik tabanlıdır, seküler bir duruşu vardır ve her türlü otoriteye karşı insanı savunarak onun özgürleştirilmesini hedefler. 

Gerçeği bulma sürecinde hümanizm ne anlamına gelir?

Tüm felsefi düşünceler benzer biçimde hümanizm de gerçeği, gerçeği bulmaya odaklıdır. Rasyonalist düşünceye benzer olarak hümanizm de gerçeği bulmayı insanoğlunun bir becerisi olarak kabul eder. Sadece gizemcilik, gizemcilik, anane benzer biçimde yöntemlerde sunulan ve mantık ile ilişkisi olmayan şekilleri reddeder.

Hümanizme nazaran insan, gerçeği bulmaya karşı bir arzu duyar. İnsan bu arzuyu dogmatik doğruları direkt olarak kabul ederek değil, bilimsel bir şüphecilikle doygunluk etmelidir. Fakat hümanizm aşırı şüpheciliği, otoriteyi ve kaderciliği reddeder. Yanlışın ve doğrunun ne olduğuna, insanların kişisel ve ortak bilincinin doğru algılamasıyla ulaşılır. 

Hümanizm, insanoğlunun üstün olduğu türcülük düşüncesine karşı çıkar:

Bir çok dogmatik temellere dayalı fikir sistemlerine nazaran insan, yaratılmışların en üstünüdür. Doğrusu basitçe insan doğadan üstündür. Sadece hümanizm insan temelli olmasına karşın dogmaları kabul etmediği için bunu reddeder. Hümanizmin en mühim temsilcilerinden Peter Singer, veganların da esas almış olduğu bu görüşü şu cümlelerle ifade eder;

“Birçok kural dışı olmasına karşın hümanistlerin bir çok, kendilerini en büyük dogmadan özgürleştiremiyor: ön yargılı türcülük. Hümanistler öteki canlı türlerine karşı düşüncesizce istismarlara karşı durmalıdır.”

Hümanistlere nazaran daha iyi bir yaşam için deva hümanizm: 

Mevzunun birazcık karmaşık geldiğinin farkındayız sadece detaylar mühim. Hümanizm, insanoğlunun aklını kullanarak doğruya ulaşabileceğini söyler sadece insanoğlunun kapasitesinin de bilincindedir. İnsan tek başına oturup düşüne düşüne iyiyi, gerçeği ya da insanlık tarihinde doğru ya da yanlış kabul edilen içsel değerleri keşfedemez.

Hümanizme nazaran insan azimli olmalı ve öteki insanların yardımıyla bir hedefe yönelmelidir. Bu hedef insanların gelişmesini sağlamak ve yaşamı, yaşayan tüm insanoğlu için en iyi hale getirmektir. Hümanizme nazaran insanoğlunun hedefi güzel şeyler yapmak, yaşadığımız anı en iyi hale getirmek ve gelecek için oldukca daha iyi bir dünya bırakmaktır. 

Özetlemek gerekirse hümanizmin zamanı ve Antik Yunan’da hümanizm düşüncesi:

Hümanizm düşüncesinin temellerini atan filozoflar milattan ilkin 6. yüzyılda yaşamış oldukları kabul edilen Miletuslu Thales ve Colophon’lu Xenophanes’dir. Thales merkeze kendini bilmeyi koymuş, Xenophanes ise tanrı düşüncesini reddederek mukaddes olanın evrenin ta kendisi bulunduğunu savunmuştur. Anaksagoras, Perikles, Protagoras ve Demokritos benzer biçimde adlar de mukaddes değerler haricinde insanı merkeze koyarak bilimsel yöntemlerden bahsetmişlerdir. 

İslamiyet’in Altın Çağı’nda da hümanizmden bahseden pek oldukca mühim isim karşımıza çıkıyor. Normal olarak hümanizmin aslolan zirveyi görmüş olduğu dönem Avrupa Rönesansıdır. 15. yüzyılda klasik edebiyat ile ilgilenen kişileri ifade eden umanista kelimesi, hümanizmin bu dönemdeki düşüncelerle yoğrulması sebebiyle 19. yüzyılda evrilmiş ve bu felsefi düşüncenin adı haline gelmiştir. 

Dünya ve Türk edebiyatında hümanizm temsilcileri ve özellikleri:

Hümanizm felsefi bir fikir olmasına karşın felsefe ve sanat arasındaki kuvvetli ilişki sebebiyle sanatı, bilhassa de edebiyatı direkt olarak etkilemiştir. Türk edebiyatında Sabahattin Eyüboğlu, Nurullah Ataç ve Vedat Günyol benzer biçimde adların eserlerinde hümanizmin etkilerini açık bir halde görmek mümkün.

Dünya edebiyatına baktığımızda ise Dante Alighieri, Michel de Montaigne, Giovanni Boccaccio, François Rabelais, Petrarca, Miguel de Cervantes ve William Shakespeare benzer biçimde mühim adların eserlerinde direkt ya da dolaylı olarak hümanizmden bahsettikleri görülmektedir. 

Edebiyattaki hümanizm akımının belli başlı özellikler vardır. Buna nazaran; sanatın temeli insandır, sanat tabiat ananın bir yansımasıdır, edebiyatın aslolan amacı insanı yüceltmektir, kaderin olaylar üstünde görevi yoktur, akıl ile din içinde bir ilişki yoktur, anlatı toplumdan uzak fakat evrensel olmalıdır. 

Hümanist insan kime denir?

Pek oldukca değişik kaynakta insanları oldukca seven kişinin hümanist insan bulunduğunu görebilirsiniz. Bu tarif bir noktaya kadar doğru olsa bile hümanizm düşüncesini tam olarak karşılamaz. Zira tanımında açık bir halde anlattığımız benzer biçimde yaratılanı yaratandan dolayı sevmek, insanı üstün bir noktaya koymak benzer biçimde düşüncelerin hümanizde yeri yoktur.

Bir şahıs toplumsal kuralları oluşturulurken insanı merkeze alıyorsa, yaşadığımız dünyanın insanoğlu için daha iyi bir hale gelmesini istiyorsa, insan aklının tüm dogmatik düşüncelerin ötesinde bulunduğunu fakat bir sınırı bulunduğunu da kabul ediyorsa, daha da önemlisi bu düşünceleri için azimli bir halde çalışıyorsa o insan için hümanist demek mümkün. Doğrusu sevgi her şey demek değildir.

İnsan sevgisinden fazlasını, insanoğlunun merkeze konulması icap ettiğini korumak için çaba sarfeden felsefi fikir hümanizm nedir sorusunu yanıtlayarak hümanist insan kime denir sorusunun da yanıtlarını aramaya çalıştık. Hümanizm ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.