Çoğumuzu Etkileyen Ruhsal İllüzyon

Eskiden Harvard Üniversitesinde profesör ve bununla birlikte Populace adlı bir fikir topluluğunun kurucusu olan Todd Rose’a nazaran bu kavram; bir gruba uyum sağlama arzusunun, insanları nasıl yanlış yola sürükleyebileceğini konu alıyor.

Rose, ”Collective Illusions: Conformity, Complicity, and the Science of Why We” adlı kitabında bu kavram ile ne demek istediğini detaylıca açıklıyor. O halde gelin, ikimiz de sizler için kolektif illüzyonu detaylıca açıklayalım. 

Kolektif yanılsamalar, bir çok süre çoğunluğun savunduğu yalanlar sebebiyle ortaya çıkar.

Bir grubun içindeki insanoğlu, çoğunluğun düşündüğü ve istediği, yanlış olsa bile aynı fikirde olmadıklarını gruba belirtmeyebiliyor. Bu da illüzyona kapılmalarına yol açıyor. Zira bu aslına bakarsak onaylamadıkları bir şeye razı olmaları anlamına geliyor. Hatta daha ileri boyutlarda, ötekiler tarafınca istemedikleri bir eylemi hayata geçirmeye bile zorlanabiliyorlar. Meydana getirilen araştırmalar, ABD vatandaşlarının üçte ikisinin bu şekilde durumlarda konuşmak yerine, kendini susturmayı tercih ettiğini ortaya koyuyor. 

İş bölgeleri, bu yanılsamanın en fazlaca görüldüğü ortamlar içinde.

Todd Rose

İş, insanların kazanç sağlamış olduğu bir alan olduğundan bir çok şahıs, herhangi bir eleştiri durumda mesleki konumunu kaybedeceğini düşünerek görüşünü bildirmek istemeyebiliyor. Örnek olarak Todd Rose yapmış olduğu çalışmada, bir çok kişinin işinden memnun olmadığını, daha değişik bir yaşam amacı aradığını söylüyor. Sadece gene bu aynı çoğunluğun, aslına bakarsak her insanın bu şekilde düşünmediğini sandığı görülebiliyor. İşte Rose bunun, çoğunluğun yanılsamasına bir örnek olarak verilebileceğini düşünüyor. Yazar burada insanların, kalıp yargılardan hareket ederek kolayca aslı astarı olmayan genellemeler yapabilmelerini eleştiriyor. 

Rose bu eleştirisini şu şekilde açıklıyor: Çalışan ve evladı olan bireyler, iş hayatları sebebiyle çocuklarına ayırdıkları vaktin yetersiz bulunduğunu düşünüyor. Bundan dolayı bu mevzuda, genel bir sistem iyileştirmesi yapılması icap ettiğini düşünüyorlar. Hatta meydana getirilen araştırmalarca insanların bu şekilde düşündükleri ortaya konmuş durumda. Sadece Rose’a nazaran, kimse bu isteğini diğerlerinin içinde yüksek sesle dile getiremiyor. Zira diğerlerinin bunu istemediklerini düşünüyorlar ve bunu dile getirip öne çıktıkları takdirde yuhalanacaklarını zannediyorlar. Böylece netice olarak bir çok şahıs, kim bilir fena giden bir düzeni iyileştirebilecekken, ”nasıl olsa hepimiz bu şekilde düşünüyor” sanıp susarak birçok olanak ve fırsattan feragat etmiş oluyor. Fakat bir konuşsalar öteki birçok kişinin de kendileri benzer biçimde düşündüğünü görebileceklerini bilmiyorlar.

Bu durum, bir gruba ilişik olabilme isteğinden kaynaklanıyor. 

Rose’a nazaran bir gruba uyum sağlamak, insanoğlu için önemlidir. Bundan dolayı bireyler, o grupta en fazlaca konuşulan şey saçma bile olsa gruba dahil olabilmek için onun makul bulunduğunu düşünebiliyor. Sadece Rose, şu şekilde garip bir örnek veriyor: Örnek olarak Twitter’daki içerikleri, kullananların %10’unu oluşturuyor, %80’i ise bu içerikleri dolaşıma sokuyor. Bu da insanların yalnız %10’unun, bir görüşe haiz bulunduğunu gösteriyor. Fakat insanoğlu, öteki %80’in de bir görüşü varmış benzer biçimde zannediyor oysa bu tamamen bir yanılsama. Şu demek oluyor ki gördüğünüz benzer biçimde bir çok süre mühim olan ve diğerlerinin de aynı düşünmesini etkileyen şey, azınlığın görüşleri olabiliyor. 

Şu demek oluyor ki bir çok süre fikirler, bir grubun ortak ürettiği düşünceler olmayabiliyor. Rose, insanların düşüncelerini, bir topluluğun karşısında gizlemelerini anti-demokratik bir durum olarak görüyor. Zira yazar o insanlara, ”sen ses çıkarmazsan, o çıkarmazsa, diğeri susarsa demokrasi nasıl işleyebilir?” benzer biçimde bir sual sormamız icap ettiğini düşünüyor. 

Bu işin fena neticelerinden biri de iptal kültürünü derinlemesine beslemesi.

İptal kültürünün savunucuları, kendileriyle aynı fikirde olmayan kişilerin aforoz edilmesi gerektiğine inanan bir yapıya haiz. Şu demek oluyor ki sırf onlarla aynı fikirde değilsiniz diye hayatınızın mahvolması icap ettiğini düşünüyorlar diyebiliriz. İptal kültüründe şahıs, toplumsal, ekonomik ve kimi zaman fizyolojik olarak cezalandırılabilir. ”Vay efendim sen misin benim benzer biçimde düşünmeyen!” deyip, karşısındaki kişiye negatif tutum sergileyen insanoğlu bu kültürü destekliyor. İşte sırf bu yüzden bazı insanoğlu, baskı ve tehdit altında oldukları için diğerleriyle aynı fikirdeymiş benzer biçimde yapabiliyor. Şu demek oluyor ki bir bakıma yalnız rahat bırakılsınlar diye mecburen yalan söylüyorlar. 

Aslına bakarsak kolektif illüzyon, toplumsal yaşamda kutuplaşmaların ortaya çıkmasına neden oluyor.

Bu durum insanların, ”benim benzer biçimde düşünen, benim inandığım değerlere haiz olan insanoğlu haricinde asla hiç kimseye saygı duymuyorum” moduna girmesine yol açıyor. Böylece kendi benzer biçimde olmayana karşı güvensizlik hisseden kişiler, ötekilerden ayrışmaya başlıyor. Esasen bu illüzyona kapılan bireylerin, kalıp yargılara saplantılı olmayı bırakıp hoşgörülü olmayı benimsemeleri gerekiyor. Keza bu yanılsamaların karşısında göze batmamak ve dışlanmamak için kendini susturan öteki insanların da düşüncelerini açıkça ifade etmeleri önemlidir. Aksi takdirde özgür fikir ve özgür kontakt, insanlıktan yavaş yavaş uzaklaşmaya başlayabilir.

Bu mevzuya tesir eden öteki mevzu ise toplumsal eşitsizlik. Örnek olarak sosyoekonomik seviyesi yüksek kesim, görüşlerini hiç kimseye aldırış etmeden dile getirebiliyor. Şu demek oluyor ki çoğunluk ne der baskısını üzerlerinde hissetmiyorlar. Sadece basit insanoğlu, ötekilerin baskısı karşısında konuşmaktan bu kesime nazaran daha çok çekinebiliyor. Todd Rose ise insanlara, değişik görüşlere maruz kalacakları toplumsal alanlara dahil olmaları icap ettiğini söylüyor. Zira bir şahıs, bir şeyin doğru olduğuna neden inandığını kendi de bilmiyorsa bu hem o şahıs için hem de bir toplumun kültürü ve değerleri için büyük bir yozlaşma anlamına gelir.