İnç Nedir? Neye Gore Hesaplanır?

Bir alışveriş sitesinde geziyorsunuz ve diyelim kendinize bir akıllı telefon, tablet, bilgisayar ya da tv bakıyorsunuz. Bilgisayar 15 inç, tv 50 inç. Tamam da bunlar ne anlama geliyor? Değişen teknolojinin çıkış noktası genel olarak ABD Birleşik Devletleri olduğundan ekran boyutları da bu ülkede kullanılan uzunluk birimi olan inç ile gösteriliyor. Ek informasyon, ekran boyutları çapraz uzunluk üstünden hesaplanır.

Peki; bu inç nedir, neye gore hesaplanır? Günlük hayatımızda inç nedir sorusunun yanıtına ihtiyacımız olmaz zira pek oldukca düzgüsel ülke benzer biçimde metrik sistem kullanıyoruz. Sadece Birleşik Krallık devletlerinde ve eski İngiliz sömürge devletlerinde bu sistem kullanılıyor. İnç tarihçesi, bugün duyunca şaşıracağımız pek oldukca sıradışı detaya haiz. Gelin bu alışılmadık ölçüm sistemine ve hikayesine daha yakından bakalım.

İnç nedir?

İnç, Birleşik Krallık devletlerinde ve ABD Birleşik Devletleri benzer biçimde eski İngiliz sömürge devletlerinde kullanılan bir uzunluk ölçü birimidir. İnç kelimesi, Latince her şeyin 1/12 oranını ifade eden untia kelimesinden gelmektedir. İnç biriminin de içine dahil olduğu bu değişik uzunluk ve ağırlık ölçüm sistemi İngiliz birimleri, emperyal birimler benzer biçimde isimlerle de anılır.

İngiliz birimleri ya da emperyal birimler olarak isimlendirilen uzunluk ve ağırlık ölçüm sisteminde inç, fit ya da feet, yard, galon, libre benzer biçimde değişik uzunluk ve ağırlık ölçüm birimleri kullanılır. Değişen teknolojinin merkezi ABD benzer biçimde bu ölçü birimlerini kullanan ülkeler olduğundan ekran boyutlarını bu şekilde belirtmek bir nevi alışkanlık haline gelmiştir.

İnç ölçü biriminin ortaya çıkış hikayesi:

İnç uzunluk ölçü birimi ile ilk kez 7. yüzyılda kaleme alınmış bir kitapta karşılaşıyoruz sadece o dönem tam olarak nasıl bir uzunluğu ifade etmiş olduğu bilinmiyor. Herhangi bir kaynak olmasa bile bir ihtimal o dönem hakkaten kraliçenin ayak parmağı uzunluğu olarak hesaplanmış olabilir fakat yeniden edelim, bu tarif yalnızca bir dedikodu da olabilir.

İnç biriminin ifade etmiş olduğu uzunluğu ilk kez 1150 senesinde öğreniyoruz. Bu zamanda Kral 1. David, 1 inç uzunluğun çivi tutan bir erkeğin baş parmağının uzunluğu kadar bulunduğunu belirlemiştir. Sonraki yıllarda birimin ifade etmiş olduğu uzunluğu birazcık daha spesifik hale getirmek için ufak, orta ve büyük baş parmağa haiz üç erkeğin baş parmak uzunlukları yan yana ölçülmüş ve elde edilmiş kıymet üçe bölünmüştür.

14. yüzyılın başlarında Kral 2. Edward mevzuya dahil oldu ve ölçü sistemini birazcık değiştirdi. Buna gore 1 inç, boylamasına uç uca yerleştirilen 3 yuvarlak arpa tanesi uzunluğundaydı. Bazı tarihlerde ve bölgelerde 1 inç, boylamasına uç uca eklemiş 12 haşhaş tohumu uzunluğunda da hesaplanmıştır. 

1 inç kaç santimetre?

Armudun sapı, üzümün çöpü, vezir parmağı benzer biçimde değişik uzunluklar üstünden yüzyıllar süresince hesaplanmaya çalışılan inç uzunluk birimi, son halini 1959 senesinde almıştır. ABD ve Birleşik Krallık ülkeleri 1959 senesinde resmi olarak, 1 inç uzunluğu 25,4 milimetre doğrusu 2,54 santimetre olarak tanımlamışlardır. 

Internasyonal inç birimi, İngilizcesi ile inches, özetlemek gerekirse in olarak yazılır. Kısaltmalarda ise fit birimi için tek tırnak, inç birimi için ise çift tırnak kullanılır. 10’ demek 10 fit, 10’’ demek ise 10 inç anlama gelir. 1 inç 2,54 santimetre olduğuna gore 10 inç 25,4 santimetre uzunluğundadır. Tüm ölçümleri bu şekilde çarparak kendiniz hesaplayabilir ya da buradaki hesaplama aracını kullanabilirsiniz. 

İnç ile beraber kullanılan öteki ölçü birimleri:

Birleşik Krallık ve eski İngiliz sömürgesi ABD Birleşik Devletleri’nde kullanılan ölçüm sistemi yalnızca inç biriminden oluşmuyor. İnç ile beraber fit, yard, galon ve libre birimleri de kullanılmaktadır. Kullanılan bu ölçüm birimlerinin hikayesi de minimum inç tarihçesi kadar garip detaylar barındırıyor.

Fit ya da İngilizce feet, bildiğiniz benzer biçimde ayak anlamına gelmektedir. Kısaca fit birimi, ayak uzunluğunu temsil etmektedir. İnsan boyunun ortalama %15.3’ü, ayak uzunluğudur. Uzun seneler süresince bu ölçüm birimi Mezopotamya’da, Antik Yunan’da, Antik Mısır’da ve Antik Roma’da kullanılmıştır.

Yard biriminin, Kral 1. Henry’nin burnu ile baş parmağı arasındaki uzunluk ya da bel çevresinin uzunluğu olduğu iddia edilmektedir. Galon ise Fransızca kase anlamına gelen jalon sözcüğünden geliyor. 

Libre ya da pound biriminin hikayesi ise daha da garip. Bu birim, ABD Birleşik Devletleri’nde ziraat ürünlerinin ağırlığını ölçmek için kullanılırken, İngiltere’de madenlerin ağırlığını ölçmek için kullanılıyordu. O şekilde ki bugün hala İngiliz para birimi olan pound, 1 libre ağırlığındaki gümüş kıymetini ifade etmektedir. 

Dünyada neden değişik ölçü birimleri kullanılıyor?

Ölçü birimlerinin kullanılmasının, tıpkı dil kullanımı benzer biçimde, bir güç göstergesi bulunduğunu söylemek yanlış olmaz. Nasıl ki Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan ilkin Osmanlıca benzer biçimde değişik bir dil ve kantar, çeki, batman, okka, dirhem benzer biçimde değişik ölçüm birimleri kullanıyorsak dünyadaki değişik ölçüm birimleri de ana gücün kontrolünde yayılmakta ve kullanılmaktadır.

İngiltere Krallığı’nın kuvvetli dönemlerinde uzunluk ve ağırlık için gereksinim duyulan ölçü birimleri kralın keyfine gore düzenlenmiştir diyebiliriz. Ana krallık dışındaki İngiliz sömürgesi ülkeler de kralın gücü altında oldukları için hem İngilizce dilini hem de ölçü birimi benzer biçimde öteki kültürel ve bilimsel değerleri kabul etmek zorunda kalmışlardır. 

Bugün bizim de kullandığımız metrik sistem ise 1795 senesinde Fransa’da bulunmuştur. Uzunluk için metre, ağırlık için kilogram birimlerinin kullanıldığı bu sistemin kuvvetli İngiltere Krallığı’nın tesiri altına girmemek için bulunduğunu düşünmek yanlış olmaz. Şaşırtıcıdır, ABD aslına bakarsak metrik sistemi 1866 senesinde kabul etmiştir sadece resmi olarak emperyal sistem kullanılmaktadır. 

Ekran boyutu değerlerinde ya da yabancı menşeili kıyafetlerin uzunluğunda gördüğümüz inç nedir, neye gore hesaplanır sorusunu yanıtladık ve inç tarihçesinin enteresan detaylarla dolu öyküsünü anlattık. Kısa sürede hep beraber metrik sistem kullanacağımız günlerin umudunu taşıyoruz.