İlişkinin Kötüye Gittiğini Bile Bile Devam Etmenin Sebebi

Uzun süreden beri içinde olduğumuz bazı durumlarda ara sıra tehlikeli sonuç kararlar vermemiz gerekebiliyor. İnsanı yıpratan bir işten çekilme etmeyi düşünmek ya da ilişkiniz sizi yıpratmaya başladığında onu sonlandırmayı planlamak benzer biçimde birçok karar, işler kötüye gitmeye başladığında aklımıza gelir.

Bu benzer biçimde tehlikeli sonuç kararlar vermemizin gerektiği anlarda bizleri yanılgıya düşüren ‘batık karşılık sendromundan’ bu içeriğimizde bahsedeceğiz. Söz mevzusu yanılgı, karar vereceğimiz zamanlarda ileride ne olacağına değil, geçmişte ne yaptığımıza odaklanmamıza sebep oluyor. Şu demek oluyor ki zarardan dönmek yerine, ödemiş olduğumuz bedele sıkıca sarılmamıza yol açıyor.

İzlemesi adeta işkence olan bir filmi, sırf bilete para verdiğiniz için sonuna kadar izliyorsanız siz de bu durumdan muzdaripsiniz anlamına gelir:

Evet, batık karşılık sendromu bu benzer biçimde kolay durumlarda, iş hayatınızdaki mühim kararlarda ve daha nicelerinde kendini gösterir. Fakat ansızın karşımıza çıkan kararlardan fazlaca, kötüye giden durumlar karşısında alacağımız kararlarda karşımıza çıkar. Bu durumlarda insanları yanlış karar vermeye iten şey ise, o mevzuda yaptıkları yatırım olur. Şu demek oluyor ki maliyet, getirinin önüne geçer.

Örnek olarak sağlıklı bir halde bu günlere getirdiğiniz 4 senelik ilişkinizde, evlenmek isteseniz de karşı tarafın evlenmeye istekli olmadığını ve olamayacağını anladınız. Bu aşamada duygusal faktörler işin içine girdiğinde ayrılmak zor olsa da mantıklı olan karar, bunu bir tecrübe olarak görüp kendi yolunuza odaklanmak olacaktır.

Fakat batık karşılık sendromu, sizleri bu 4 yıl içinde yaptığınız yatırıma, kısaca gösterdiğiniz çabaya odaklanmaya zorlar. Bu çabalara odaklanınca da azca ilkin bahsettiğimiz mantıklı olan sonucu görmekte zorlanır, bir yere varmasını umarak birlikteliğin içinde kalırsınız. Şu demek oluyor ki karar vermeniz gerektiğinde bu sonucu güncel ve mantıklı olan düşünceyle değil, geçmişe bakarak verirsiniz. Dolayısıyla mantık dışı verilen sonucu yatırım olarak görürsünüz.

Mantıksız kararların da arkasında belli sebepler var doğal. İlkiyle başlamış olalım: Zamanımızı, paramızı ve çabamızı israf ediyormuş benzer biçimde görünmek istemiyoruz

İlişki örneğinden devam edecek olursak, söz mevzusu 4 yılda yaptıklarınızı düşünelim. Maddiyata kıymet veriyorsanız harcadığınız para yada maneviyata kıymet veriyorsanız beraber geçirdiğiniz zamanlar ve karşılıklı aldığınız hediyeler benzer biçimde birçok şey, ilişkinizi bitirdiğiniz an çöpe gidecekmiş benzer biçimde gelir.

Ya da herhangi bir alana yaptığınız yatırımlar devamlı sizden bir şeyler götürüyorsa ve asla getiri sağlamıyorsa, mantıklı olan şey elinizde olan parayı daha mantıklı alanlara yatırmak olacaktır. Fakat bu zamana kadar söz mevzusu alana fazlaca fazla para yatırdığınız gerçeği sizi bırakmaz ve çöpe gitmesini de istemediğinizden sonuna kadar gitmeniz gerekiyormuş benzer biçimde düşünürsünüz.

İkinci bir sebep ise kaybetmeyi dayanılmaz bulmaktan kaynaklanıyor: “O denli parayı boşuna mı verdik?”

Davranış psikolojisi alanının önde gelen isimlerinden Richard Thaler bu durumu, ”bir ürünü yada ayrıcalığı kullanma hakkına parayla erişmek, onun kullanım oranını artıracaktır” sözleriyle açıklıyor. Örnek olarak arkadaşınızla dışarıdan değişik yemekler söylediğinizi ve size gelen yemeği beğenmediğinizi düşünün.

Dostunuz fazladan söylediği yemeğini sizinle paylaşacak olsa da fazlaca ödeme yaptığınız kendi yameğinizi sırf bu sebeple yemeye çalışmanız ihtimaller içindedir. Yada evvelinde beyazperde parasını ödediğiniz bir filme gitmeyi tercih etmeniz, ondan sonra arkadaşınızla beraber bedavaya gidebileceğiniz bir filmi tercih etmenizden daha ihtimaller içindedir.

Ya da fazlaca para vererek aldığınız bir oyun bunaltıcı gelmeye başlasa da sırf para ödediğiniz için oynamaya devam edebilirsiniz.

Bundan dolayı her bir durumda, yaptığınız yatırımı kaybetmeniz söz mevzusudur. Ya da cidden o şekilde midir?

Bitmek zorunda kalan ilişkiler ve istenilen yere getirmeyen iş atılımları… Hepsinin vardığı bir yer var: Fakat bu, fena giden şeyleri anında bitirmiş olun demek değil

Buraya kadar anlattığımız şeylerde problem, yaptığınız şeye bağlı kalmak değildi. Aksine, bir şeye pes etmeden bağlı kalmak bir çok süre sizlere iyi sonuçlar getirecektir. Batık karşılık sendromunda aslolan anlatılmak istenen, batmış yatırımları ayağa kaldırmakla zaman kaybetmemenizdir.

Şu demek oluyor ki geçmişe bakarak günümüze yönelik karar vermeyin:

Bugün yapacağınız bir parasal yatırımda önceki yatırımlarınız sizleri yönetmemeli. Ya da ilişkilerinizi gözden geçirirken bu zamana kadar harcadığınız zamanı hesaba katmamalısınız. Bu arsız olun demek değil. Daha fazlaca, güncel zamanda karar verirken yitirdiğiniz paraya, çabaya ve en önemlisi zamana bakarak karar vermeyin demek.

Bunun yerine bugünün şartlarını hesaba katarak karar vermeniz gerekiyor. Örnek olarak 100 bin liranızın 80 bin lirasını, yaptığınız yatırımla kaybettiğinizi düşünün. Üzücü gelse de ilerideki yatırımlarınızda o 80 bin lirayı düşünmek yerine kalan 20 bin liranızı nasıl mantıklı kullanacağınıza odaklanmalısınız. Bundan dolayı o para, tıpkı öteki durumlarda harcadığımız süre ve çaba benzer biçimde geri gelmemek suretiyle gitti.

Tıpkı bu şekilde ilişkilerinizde de geçmişten bugüne harcadığınız vakte, çabaya yada paraya değil, güncel durumda elinizde ne olduğuna odaklanarak karar vermeniz gerekiyor. 4 yılınızı size zarar veren biriyle geçirmiş olabilirsiniz. Fakat bu 4 yıl boşa gitmesin diye beşinci yılı da feda etmeyi göze alıyorsanız batık karşılık sendromundan hâlâ muzdaripsiniz anlamına gelir.

Fena olan bir filmi sırf parasını verdiğiniz için izlemeniz, fena olan bir yemeği sırf para verdiğiniz için yemeye çalışmanız, yürümeyen ve size zarar veren bir ilişkiye sırf fazlaca süre harcadığınız için devam etmeniz, uğruna fazlaca para harcadığınız fakat her seferinde sizi hüsrana uğratan bir yatırıma para harcamaya devam etmeniz ‘gerekmiyor’.

Yaşamın her alanında, yaptığınız yatırımlar karşılığını veremeyecekse bunu kabullenin ve batık karşılık sendromunun baş düşmanını her fırsatta hatırlayın: Zararın neresinden dönsen kârdır.

Kaynaklar: Birleşik Devletler Ulusal Tıp Kütüphanesi, The Decision Lab, Intermittent Diversion