İnsan Klonlama Mümkün mü?

Bilim dünyasında münakaşa yaratan, toplumların ezici çoğunluğunun etik bulmadığı, hukuksal yollarla önlerine set çekilmiş bazı tehlikeli sonuç mevzu başlıkları var. İnsan klonlama da bu mevzu başlıklarından biri. Senelerdir tartışılan bu mevzu, bazen klonlama çalışmalarında yaşanmış olan gelişmelerle tekrardan gündeme gelse de, şu an için bilim insan klonlamanın hemen hemen mümkün olmadığını ve yapılmadığını söylüyor.

Sadece doğal ki pek fazlaca mevzuda olduğu benzer biçimde insan klonlamada da tüm bu tartışmaların gölgesinde bazen bu işlemin yapıldığına dair acayip haberler duyabiliyoruz. Peki bu haberlerin bir gerçekliği var mı? Bilim, insan klonlamanın mümkün olup olmadığına, zorluklarına dair neler söylüyor? En mühim münakaşa olan etik mevzusu insan klonlama çalışmalarına iyi mi tesir ediyor? Daha ilkin insan zihnini bir bilgisayara aktarmayı ve Dünya haricinde bir gezegende yaşamı mevzu edindiğimiz ‘Bilim mi, Kurgu mu? serimizin yeni mevzu başlığı insan klonlama. Gelin beraber detaylarına göz atalım.

En baştan başlamış olalım: Klonlama nedir?

Klonlama, en rahat tanımıyla bir canlı türünün eşeysiz üreme yöntemi ile genetik kopyasının oluşturulması olarak açıklanabilir. Klonun tüm DNA dizilimleri, genetik kopyası oluşturulan donör ile birebir aynıdır. Doğrusu gene rahat haliyle, birebir kopyasıdır.

Klonlama iyi mi gerçekleştiriliyor?

Klonlama iki değişik yöntem ile yapılıyor. Bunlardan ilki, aslına bakarsak organik olarak gerçekleşen ve ikizlerin ‘ikiz’ olmalarını elde eden yöntemi yansılamak eden ‘suni embriyo eşleştirme‘ yöntemi. Bu yöntem, ikizleri oluşturan yöntemin laboratuvar ortamında yansılamak edilmesi ile gerçekleşiyor. Yumurtanın ve spermin birleşmesinden sonraki ilk anlarda, döllenmenin hemen hemen en başındayken embriyonun her bir yarısı kendi başına bölünmeye devam eder ve sonucunda ayrı, eksiksiz bireylere dönüşürler. Aynı döllenmiş yumurtadan geliştikleri için ortaya çıkan bireyler genetik olarak aynıdır. Suni embriyo yöntemi de bu süreci birebir uygular, sadece işlem anne rahmi yerine bir petri kabında yapılır ve peşinden taşıyıcı anne rahmine yerleştirilir.

Öteki yöntem ise ‘somatik hücre çekirdeği transferi’ (SCNT) olarak malum yöntem. Bu yöntemde, bir yumurta hücresinin çekirdeği çıkarılıyor ve geriye kalan hücre içinde ne olduğu ile klonlanacak canlıdan alınan somatik hücre kaynaştırılıyor. Peşinden bu yumurta hücresine bölünmeyi başlatacak bir sinyal veriliyor ve bir embriyo gelişmeye başlıyor. Bilim adamlarının pek fazlaca hayvanı klonlarken kullandıkları yöntem de aslına bakarsak bu yöntem. Mesela klonlamayı her insanın haberdar olduğu bir gelişme haline getiren Dolly, bu yöntem ile klonlandı.

Klonlama, aslına bakarsak bilim adamlarının sık sık kullandığı bir yöntem:

Aslen pek çokları için Dolly’de kalmış olsa da, klonlama artık bilim insanlarınca çeşitli hayvanlar üstünde sık sık kullanılan bir yöntem. Koyun Dolly’den ilkin de mevcud bu kavram, sonrasında da bol miktarda gerçekleşti. İnekler, kediler, geyikler, fareler ve hatta son olarak bir maymun türü de aynı yöntem ile klonlandı. 

Daha da ilginci, bu artık bir tür tecim malzemesi haline bile geldi. O şekilde ki, evcil hayvanınızın birebir kopyasını, klonunu yaratmanız mümkün; doğal hatırı sayılır oranda bir para ödeyerek.

Gelelim en mühim soruya; insan klonlamak mümkün mü?

Bu mevzuda net bir yanıt vermek fazlaca zor. Sebebi ise insan klonlamaya yönelik her türden çalışmanın dünyanın pek fazlaca ülkesinde yasaklanmış olması. Sadece bilhassa geçtiğimiz yıllarda Çin’den gelen bir haber sonrası bu münakaşa tekrardan alevlendi. Bu haber, klonlanan ilk maymunlar ile ilgiliydi. Aslen 20’den fazla memeli hayvan seneler içinde klonlanmış olmasına karşın, maymunlar üstünde meydana getirilen emekler çoğu zaman başarısız oluyordu. Sadece 2018 senesinde Çin’den bu bilgiyi baştan sona değiştirecek bir haber geldi; bir primat türü ilk kez klonlandı. Söz mevzusu primat türü makak maymunuydu ve iki sıhhatli klon dünyaya geldi. Bu da söz mevzusu bir primatın klonlanması olunca, mevzuyu derhal tekrardan insan klonlamaya getirdi. 

Tartışmaları alevlendiren şey ise Çin’de klonlama çalışmalarına yönelik kati bir yasağın olmayışı. Bu da sık sık ‘Çin’de insan klonlama emekleri yapılıyor’ türünden iddiaları meydana getiriyor. Sadece bu türden bir emek harcama dünyanın geri kalanında büyük tepki toplayacağı için, ne yazık ki şüpheye açık bir yanıt olsa da; var ise da öğrenmemiz fazlaca mümkün görünmüyor. Bu aşamada Çin’den pek fazlaca bilim insanının ‘mevcud tepkiler ve dünyanın geri kalanındaki yasaklar sebebiyle’ insan klonlamaya yönelik herhangi bir emekleri olmadığını söylüyor. Bilim çevreleri de, bu işlemi meydana getirecek bilim adamlarının karşılaşacağı tepki sebebiyle kendilerini geri çekeceklerini düşünüyor.

Fakat bilimsel açıdan bakıp bir yanıt vermeye çalışacak olursak; insan klonlama, doğrusu bir insanoğlunun genetik kopyasının oluşturularak taşıyıcı bir anne vücudunda dünyaya gelmesi, ‘olanaksız’ değil.

İnsan klonlama emekleri niçin yasak, niçin tepki topluyor?

Ilk olarak bu yasağı bilimsel açıdan ele alalım; klonlama süreci süresince meydana getirilen bilimsel çalışmaların pek bir çok tahmin edeceğiniz suretiyle başarısızlıkla sonuçlanıyor. Yüzlerce tecrübe etme sonucu her şeyin yolunda gittiği sayılı denemede bir klon dünyaya geliyor.

Mesela azca evvel bahsettiğimiz makak maymunu klonlama çalışmalarında 63 taşıyıcı anne ve 417 yumurta gerekmişti. Bunlardan yalnızca 6 tanesi gebelik ile sonuçlanmıştı. 

Aynı şekilde koyun Dolly dünyaya gelene kadar meydana getirilen çalışmalarda 100 klonlanmış embriyodan yalnızca biri hayatta kalabildi. Ek olarak çeşitli klonlama çalışmalarında büyük kusurlarla doğan klonlar da oldu. Bu da insan üstünde bu tür deneyler halletmeye pek fazlaca otoritenin izin vermemesine sebep oluyor. Şundan dolayı bu türden deneyler etik bulunmuyor.

Bir öteki kısım ise toplumun insan klonlamaya bakışı. Şimdiye kadar toplumlar üstünde meydana getirilen pek fazlaca araştırma, insan klonlamaya bakışın çok da fazla sıcak olmadığını gösteriyor. İnsan türünün ‘bildiğimiz anlamda üremeden’ çoğalması düşüncesi bu aşamada oldukça mühim. Netice olarak cemiyet da hemen hemen bu düşünceyi kabul etmiş değil ve gelecekte de edip etmeyeceği belirsiz diyebiliriz.

Gene de bilimsel araştırmalar için insan embriyolarının ‘kısıtlı’ olarak klonlanmasına izin verilen bölgeler de var;

Bu mevzuda esas nokta, erişkin bir insanoğlunun birebir kopyasının oluşturulup dünyaya getirilmesi. Sadece bunun haricinde, bilhassa sıhhat alanında yapılacak araştırmalar için; mesela organ nakli benzer biçimde işlemlerde kullanılacak, uyumlu organın üretilmesine izin verecek klonlama çalışmalarının yapılması benzer biçimde mevzular daha gri bir alan. Tedavi amaçlı (terapötik) klonlama olarak anılan bu alanda çeşitli araştırmalar mevcut. Fakat bu ‘insan klonlama’ dendiğinde anladığımız anlamıyla bir klonlama işlemi değil. Sıhhat bilimine katkı sağlamak, hastalıklarla etkin savaşım edebilmek için yapılıyor ve dünyaya bir klon gelmiyor.

Değişik bir bakışla mevzuyu sonlandıralım: Bigün klonlandığınızı hayal edin; klonunuz sizinle aynı insan mı olacak?

Bilimsel olarak mümkün mü, etik mi benzer biçimde genel sorulara cevap verdiğimize bakılırsa değişik bir bakış ile de insan klonlama konusunu gündeme getirelim. Bilhassa bilim kurgu filmlerinde, fütüristik ya da distopik hikayelerde karşımıza çıkan insan klonlama işleminde ‘klonlanan insanla tamamen aynı; her şeyiyle o insan‘ olan bir görüntü var. Haliyle bu da dimağımızda insan klonu diyince bu şekilde bir görünüm canlandıryor.

Fakat aslına bakarsak durum pek de o şekilde değil. Şundan dolayı insanları genetik ve fizyolojik özelliklerinin yanında gerçekleştiren bir öteki etmen de çevresel faktörler. Ek olarak deneyimler, yaşanmışlıklar benzer biçimde her türden ‘öykü’ kişiyi biricik kılıyor. Doğrusu eğer klonlanırsanız, klonunuz sizinle aynı genetiğe haiz olsa da aslına bakarsak sizinle aynı şahıs olmayacak. Şundan dolayı yaşamı deneyimleme şekli, içinde yaşamış olduğu çevre ve koşullar baştan aşağı değişecek. 

Ek olarak gene bilim kurgu filmlerinde klonların dünyaya yeni gelen bir bebek olarak değil de direkt erişkin bir kişi olarak var bulunduğunu görürüz. Sadece bu da bilimsel olarak mümkün değil ve şimdiye kadar yürütülen hiçbr bilimsel emek harcama bu türden bir duruma olanak sağlamıyor.

Siz ne düşünüyorsunuz? Sizce ‘insan klonlamanın’ insanlığın geleceğindeki yeri ne? Yorumlarda bizimle görüşlerinizi paylaşmayı ihmal etmeyin, görüşmek suretiyle!

Kaynaklar: Kaynak 1,  Kaynak 2   Kaynak 3, Kaynak 4,  Kaynak 5