Ukrayna krizi, 2022 hesaplarını altüst etti

Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik olarak başlatmış olduğu askeri harekat, küresel çapta 3. Dünya Savaşı korkusu yarattı. Hem Rusya hem de Ukrayna ile pek fazlaca ithalat kaleminde ve turizmde ilişkileri bulunan Türkiye, krizden en fazlaca etkilenecek ülkelerden biri olabilir.

06 – 19 Mart 2022 tarihindeki sayıdan

Rusya’nın başkent Kiev dahil Ukrayna’ya geniş çaplı saldırıda bulunması, küresel çapta ticari ve diplomatik dengeleri derinden sarstı. Yaşanmış olan insani dram tüm dünyada Rusya’ya yönelik tepkileri artırdı.

Ukrayna’nın işgali 2. Dünya Savaşı’ndan sonrasında yeni bir dünya savaşına en fazlaca yaklaşılan dönem olarak tarihe geçti. Rusya-Ukrayna savaşı ilk günden itibaren, Türkiye’nin ticaretini direkt etkilemeye başladı. Sipariş iptalleri, ödemelerin durması ihracatçıları zor durumda bıraktı.

Bilhassa Rusya’nın Swift sisteminden kısmen çıkarılmasıyla ödemelerin nasıl olacağı ve alternatif rotaların nasıl belirleneceği merak mevzusu olmaya devam ediyor. Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna’ya 2021 sonu itibariyle 8,7 milyar dolar ihracatı varken, toplam ithalatı ise 33,5 milyar doları buluyor.

PEK ÇOK ALANDA BAĞIMLILIK VAR

Rusya ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler, bugüne dek bilhassa enerji bağımlılığı üstünden gelişti. Türkiye doğalgaz ihtiyacının ortalama yüzde 40’ını, petrol ihtiyacının ise yüzde 25’ini Rusya’da ithal ediyor. Ek olarak Mersin Akkuyu’da yapımı devam eden Türkiye’nin ilk nükleer güç santrali de Rusya’nın kontrolünde etkinlik gösterecek.

Şimdilik enerji tedarikinde mühim bir problem yaşanmasa da gelecek günlerde yaşanacak gelişmelerin enerji ithalatında nasıl sıkıntılar yaratabileceğine dair sual işaretlerini bununla beraber getiriyor. Enerjiden sonrasında Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile yürüttüğü ticarette öne çıkan öteki sektörler inşaat, gezim, lojistik, besin, hazır giyim benzer biçimde mühim alanlar olarak sıralanıyor.

Krizin etkisiyle artış eğilimini hızlandıran petrol tutarları, Türkiye’nin hem ithalat faturasını kabartacak hem de enflasyon üstündeki baskıları ağırlaştıracak.

TAŞIMALAR DURDU

Tecim Bakanlığı, TİM ve tüm sektörlerin temsilcileri ile bir araya gelmiş olarak ihracatta karşılaşılan sorunların çözümü için krizi masası kurdu. Internasyonal Nakliyeciler Derneği (UND) Başkan Yardımcısı Fatih Şener, Türkiye’nin Rusya’ya 18 bini Türk TIR’ı olmak suretiyle senelik 55 bin sefer yaptığını dile getiriyor.

Şener, Ukrayna’ya da senelik 12 bin sefer gerçekleştirildiğini ifade ediyor. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sebebiyle bu ülkelere meydana getirilen taşımaların negatif etkilendiğini özetleyen Şener, Ukrayna’nın şu anda güvenli olmadığını, bu yüzden Rusya, Ukrayna, Belarus benzer biçimde ülkelere meydana getirilen taşımaların durdurulduğunu kaydediyor.

MÜTEAHHİTLER İÇİN STRATEJİK PAZAR

Türkiye iş dünyası açısından krizden etkilenecek en tehlikeli sonuç sektörlerden biri inşaat olacak. Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB) verilerine bakılırsa, sektörde açık ara önder pazar olan Rusya’da bugüne dek Türk müteahhitlerin üstlendiği proje tutarı 95 milyar dolar seviyesine ulaşmış durumda.

Bu sayı yurtdışı müteahhitlik hizmetleri gelirinin yüzde 21’ine denk geliyor. Geçen yıl da en yüksek meblağ olan 11 milyar dolarlık 30 projenin üstlenildiği ülkede, halihazırda devam eden 15-20 milyar dolar değerinde 100’ün üstünde proje bulunuyor.

HAZIR GİYİMCİLER ENDİŞELİ

Türkiye’nin Rusya ile ticarette en mühim kalemlerinden biri de hazır giyim. Başta Laleli piyasası olmak suretiyle Rusya ve Ukrayna ile fazlaca yakın ilişkiler söz mevzusu. Sadece savaş ortamı, 2022 için tüm beklentileri bozmuş durumda. İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçılar Birliği (İHKİB) Yönetim Kurulu Üyesi Özkan Karaca, sektör olarak 2021 senesinde Rusya’ya 286 milyon dolar, Ukrayna’ya 173 milyon dolar ihracat gerçekleştirdiklerini belirtiyor.

Yolcu bununla beraber götürülen malların da eklenmesi halinde yalnızca hazır giyimde 1 milyar dolara yakın bir tecim hacmine haiz olduklarını kaydeden Karaca, “Ek olarak iki ülkeden gelen turistlerin gezim sektörü yanında perakende mağazalarımızdan alışveriş yaptığını biliyoruz.

Gezgin rezervasyonlarının büyük kısmının iptal edilmiş olduğu duyumlarını alıyoruz, ülkemize gelen turistlerin yüzde 35’e yakını bu ülkeler bulunduğunu düşünürsek fazlaca büyük kayıplar yaşayacağımız kaçınılmaz” diye konuşuyor.

Türkiye’nin hem Rusya’nın hem de Ukrayna’nın komşusu olarak mevcut krizden en fazla etkilenecek ülkelerden biri bulunduğunu ifade eden Karaca, “Bilhassa Ukrayna’nın en mühim bölgelerinde sokağa çıkma yasağı ve mağazaların kapalı bulunduğunu düşünürsek hem satışlar hem de iş yapamadıkları için ödemelerin aksayacağı kati. Bu durum Laleli, Merter ve Osmanbey’de birçok firmamızı etkileyecektir” diyor.

Deri sektörü de gelişimleri yakından takip eden sektörlerden bir tanesi. Türkiye Deri Konfeksiyoncuları Derneği (TDKD) Başkanı Gürkan Gözmen, 2022 yılına 2 milyar doların üstünde ihracat hedefiyle başladıklarını
sadece Rusya-Ukrayna krizinin hedefleri bozduğunu ifade ediyor.

Gözmen, “Sektörün en mühim pazarlarından biri Rusya’ya geçen yıl 137 milyon dolar ihracat gerçekleştirdik. Bu yıl hedefimiz 200 milyon dolar ihracat gerçekleştirmek. Sadece şu anda bir belirsizlik olduğundan yorum yapmak zor” diyor.

TARIM İTHALATI ARTIYOR

Son yıllarda, Türkiye’nin Rusya’ya giderek daha bağımlı hale geldiği bir başka stratejik alan da tarımsal ürünler oldu. Rusya’nın 2021 yılı ziraat ürünleri ihracatı 36 milyar doları aşarken, Türkiye Çin’i bile geride bırakarak 2021’de Rusya’dan en fazla ithalat meydana getiren ülke oldu. Türkiye’nin Rusya’dan 2021 senesinde yapmış olduğu toplam ziraat ürünleri ithalatı 4,4 milyar dolara ulaştı. Rusya’ya yapmış olduğu ihracat ise 1,5 milyar dolar seviyesinde kaldı.

Rusya ve Ukrayna küresel buğday ihracatının yüzde 25’ten fazlasını, mısır ihracatının da beşte birini gerçekleştiriyor. Türkiye ise tarımda “stratejik ürün” olan buğdayda ithalatının ortalama yüzde 85’ini Rusya ve Ukrayna’dan gerçekleştiriyor. Buğdaydaki ithalat artışı, dikkat çekici seviyeye gelmiş durumda.

2016 senesinde 22,6 milyon tonluk buğday üretimi, geçen yıl 19 milyon tona kadar geriledi. Aynı dönemde buğday ithalatı ise
4,1 milyon tondan 10,8 milyon tona çıkarak üstün derece elde etti. Yalnızca buğday değil, son yıllarda ayçiçeği, soya, mısır, kepek benzer biçimde ürünlerde de Rusya ve Ukrayna Türkiye’nin en mühim ithalat merkezleri haline geldiler. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının buğday ticaretini durma noktasına getirmesiyle fiyatlar 14 senenin zirvesine çıkmış oldu.

Chicago borsasında buğday tutarları bushel başına 10 doları aşarak 2008’den beri en yüksek seviyeye çıktı. Bu üstün dereceli fiyat artışı, tüm dünyada olduğu benzer biçimde Türkiye’de de besin fiyatlarının artacağı anlamına geliyor.

BAKANLIKTA ÜÇ ÜRÜNE KISITLAMA

Öte taraftan Ziraat ve Orman Bakanlığı, Karadeniz havzasında yaşanmış olan muhteşem durum sebebiyle, arz güvenliğinin sağlanması ve besin ürünlerine erişimde problem yaşanmaması için, fasulye, kırmızı mercimek ve dökme zeytinyağına ihracat kısıtlaması getirdi.

Karara bakılırsa; KKTC’ye, Suriye’de güvenlik altında bulunan bölgelere ve yabancı bayraklı gemilerin iaşe gereksinimlerine ilişkin kumanya amaçlı ihracat ile dahilde işleme rejimi kapsamındaki ihracat başvuruları engelleme kapsamı haricinde tutulacak.

BÖLGEDEKİ TÜRK ŞİRKETLER NASIL ETKİLENDİ?

• Ukrayna’da telekomünikasyon, kule işletmeciliği ve davet merkezi hizmetleri sunan Turkcell, yüzde 100 bağlı ortaklıkları Lifecell LLC, LLC UkrTower ve LLC Global Informasyon şirketlerinin Ukrayna’da yürüttüğü operasyonların devam ettiğini duyurdu.
• Anadolu Efes, çalışan güvenliği sağlamak için Ukrayna’daki üç bira fabrikasının durdurulduğu açıkladı. Rusya’daki faaliyetlerin ise devam edeceği ifade edildi.
• LC Waikiki, Colin’s, English Home, DeFacto benzer biçimde birçok marka, ülkede bulunan 200 civarında mağazasını güvenlik sebebi ile kapattı.
• Girişim Elektrik, Ukrayna’da yaşanmış olan jeopolitik ve diplomatik belirsizlikler sebebiyle Odesa’daki tesisinde yapılması ihtiyaç duyulan makine ve teçhizat yatırımlarının askıya alındığını duyurdu.
• Kontrolmatik, Rusya’daki iş geliştirme faaliyetlerinin, devam eden sözleşme görüşmelerinin tek taraflı durdurulmasına karar verdi.
• Uzun senelerdir Rusya pazarında etkinlik gösteren Enka İnşaat, Ukrayna’da herhangi bir yatırımlarının bulunmadığını ve Rusya’daki iş süreçlerinde herhangi bir aksama yaşanmadığını açıkladı.

RUSYA’YA HANGİ YAPTIRIMLAR UYGULANIYOR?

• Rus bankaları internasyonal ödeme sistemi Swift’ten çıkarıldı.Bu yaptırım, bir taraftan Rus bankalarının dünya genelinde işlem yapmasını engellerken öteki taraftan Rus ihracat ve ithalatını nüzul etmeyi amaçlıyor.
• Rusya Merkez Bankası’nın Avrupa Birliği (AB), ABD Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere ve Kanada’daki varlıkları da donduruldu.
• FTSE, Rus varlıklarını sıfır değerle endeksten çıkarma sonucu aldı.
• Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Rusya dışındaki mal varlıkları donduruldu.
• AB, Rusya’ya ham petrolün işlenmesi için lüzumlu olan mal ve teknoloji satışını, transferini, ek olarak ihracatını yasakladı.
• Batı ülkelerinden Rusya’ya artık havacılık ve uzay sanayisiyle ilgili mal, teknoloji ve hizmet satışı yapılmayacak. Bu karar çerçevesinde Rus havayollarına tayyare, yedek parça ve ekipman verilmeyecek.
• AB ülkeleri tüm Rus uçaklarına hava sahasını kapattı. Rus gemilerinin AB limanlarına girişinin yasaklanması da gündemde.
• Başta mikroçip üretimi için lüzumlu olan mikroişlemciler ve ekipmanları olmak suretiyle, bazı teknolojik ürün ve teknolojilerin AB ve öteki Batılı ülkelerden Rusya’ya gönderilmesi engellenecek.
• Internasyonal Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) Rusya’nın artık internasyonal maçlara ev sahipliği yapamayacağını açıkladı. Ek olarak Rus ulusal takımının katılmış olduğu maçlarda Rusya bayrağı açılmayacak ve Rus ulusal marşı okunmayacak.

SİNAN ÖNCEL / BİRLEŞMİŞ MARKALAR DERNEĞİ (BMD) BAŞKANI “KAYIPLARI TELAFİ ETMEK ÇOK ZOR OLUR”

“Rusya’da 32 Türk markasının 655 mağazası ve 2 bin 556 satış noktası var. Ukrayna’da ise 24 marka, 267 mağaza ve 180 satış noktası bulunuyor. Hazır giyim özelinde bakınca Rusya’ya 287 milyon dolarlık, Ukrayna’ya 173 milyon dolarlık ihracat yapılıyor. Bunun yanı sıra kayıtlara geçmeyen bavul ticaretini de katınca bu sayı fazlaca daha yüksek. Bu işin ihracat kısmı…

Bir de Türkiye’ye tatile gelip alışveriş meydana getiren müşterilerimiz var. Bilhassa Antalya’daki turistlerin yarısı Rusya ve Ukrayna’dan geliyor. Kredi kartı harcamalarında ise mühim bir oranı var. Bu gelişmelerden sektör fazlaca negatif etkilenecek.

Gelişimleri dikkatle inceliyoruz. Dünya nefesini tutmuş buraya odaklanmış durumda. Bu bu şekilde devam ederse kayıpları telafi etmek fazlaca zor olur. Bundan dolayı Rus turistler lüks harcama yapabiliyorlar. Pandemiyi ve elektrik faturalarını unuttuk tamamen bu gelişimleri izliyoruz. ”

AYŞEM ULUSOY / ULUSLARARASI TAS. VE LOJİSTİK HİZMET ÜRETENLERİ DER. (UTİKAD) BŞK. “LOJİSTİKTE TÜRKİYE ÖN PLANA ÇIKIYOR”

“Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş ortamı, tüm sektörlerde olduğu benzer biçimde Türk lojistik sektöründe de kaygı yaratmaya devam ediyor. Elimizdeki son bilgilere bakılırsa 250’den fazla Türk TIR’ı Ukrayna sınırından çıkış yapabildi.
Sınırda olan tüm ülkeler Türk şoförlerine vizesiz direkt transit geçiş hakkı tanıyor.

Savaş başladığında karayolu tarafına uzak olan araçlar için ise tehlike devam ediyor. Şu anda en güncel olarak Varna’dan Port Kafkas’a Ro-Ro hattı oluşturulması için görüşülüyor. Avrupa’da SWIFT bazı bankalara kapatıldı sadece bazıları açık durumda.

Bu durum ticaretin devam edeceğini gösteriyor sadece bununla beraber Rusya transit ülke ve nihai varış ülkesi olma durumunu yitirdi. Avrupa ürettiği ya da hali hazırda sattığı malı teknik olarak satabiliyor sadece gidecek yolu yok. Bu aşamada Türkiye fazlaca ciddi bir vazife alabilir.”

ERDAL EREN / TÜRKİYE MÜTEAHHİTLER BİRLİĞİ (TMB) BAŞKANI “ÖDEMELER KONUSUNDA BELİRSİZLİK VAR”

“Savaş sebebiyle Ukrayna’daki faaliyetlerimiz durdu. Üyelerimizden aldığımız bilgilere bakılırsa; ülkede bulunan işçilerimiz ile ailelerinin ülkemize sağ- salim transferi sağlandı. Rusya’daki projelerin yapımı ise sürüyor. Normal olarak önceliğimiz bölgede barışın hızla tesis edilmesi ve korunmasıdır.

Ekonomik faaliyetlerimiz tarafında ise Rusya’ya getirilen yaptırımlar kapsamında bilhassa ödemeler mevzusunda şu an itibarıyla belirsizlik söz mevzusudur. Sektörümüz adına süreci yakından izlemekteyiz. Türk inşaat sektörü olarak, geçen yıl yurt içindeki sorunlarımızı bir miktar da olsa yurt dışındaki açılımlarla telafi etmiş, ekonomimize istihdam ve döviz katkısı yapmayı sürdürmüştük.

Önümüzdeki dönemde ise ne yazık ki küresel pazarda karşı karşıya kalabileceğimiz ihtimaller içinde bir daralmayı, yurt içinde telafi edebilmemiz mümkün olmayacaktır.”

ZAFER ALKAYA / CORNELİA DİAMOND GOLF RESORT SPA GENEL MÜDÜRÜ “TURİZMDE RUSYA VE UKRAYNA OLMAZSA OLMAZ”

“Rusya ve Ukrayna Antalya’nın mühim pazarları. Rusya’dan bu yıl 7 milyon, Ukrayna’dan 3-3,5 milyon gezgin bekliyorduk. İki ülke arasındaki krizinin derinleşmemesi en büyük dileğimiz. Rusya ve Ukrayna eğer olmazsa olmaz pazarlarımız. Bu iki pazarın olmayışı Antalya için mühim bir handikap olacaktır. Rusya’nın rezervasyon akışı şu an Ukrayna’ya bakılırsa daha rahat.

Ukrayna daha fazlaca etkilendi diye düşünüyoruz fakat en doğru değerlendirmeleri süreci takip ederek ileriki günlerde yapabiliriz. Turizmciler olarak beklemedeyiz. İki pazardan da umutluyuz. Gelişmeler bizi belli seviyede hedefimizden uzaklaştırabilir fakat öteki tüm kuvvetli pazarlarımıza ve de çeşitli alternatif pazarlara odaklanarak gene de iyi sonuçlar alabiliriz.”