İş yapış biçimlerindeki dönüşümün kısa hikayesi

DR. IŞIL KESKİN ŞAHAN

Çoğunlukla karşımıza çıkan “iş yaşamında dönüşüm”, “işin geleceği” şeklinde kavram setleri için bu ay bir arka plan okuması yapalım istedim. Bir durumun bir başka duruma evirilmesi anlamında da ele alabileceğimiz dönüşüm terimini, “neyken ne oluyor?” ve geleceği ilgilendiren boyutuyla “nasıl sonuçlanacağı” mevzusuna işletme yönetimi bakış açısıyla bakalım ve kısa bir arka plan hikayesi ortaya koyalım düşüncesi taşıdım.

KOBİ Girişim Mayıs 2022 tarihindeki sayıdan

Gelin hikayemize yönetici ve yönetim kavramları ile başlamış olalım…Yönetici ve yönetim kavramlarının Batı dünyasında 16.yüzyıl sonlarına kadar görülmediğini anlıyoruz. Meydana getirilen emek harcamalar içinde bilhassa Dr. Alfred Chandler, 1977 senesinde hazırladığı Görünür El (The Invisible Hand) adlı çalışmasında iş dünyasındaki zamanı süreci iki döneme ayırır: 1850’den öncesi ve sonrası. 1850’den ilkin iş yaşamına mahalli aile şirketleri hâkimdir.

Bu aile şirketleri görece ufak ölçekte olup ticari hayatlarını yürütürlerken iş yaşamına ilişkin değişik disiplinler gündemlerinde asla olmamıştır.

Endüstri Devriminin peşinden 1800’lerin ortasında demiryolu taşımacılığının gelişmesi, mobilizasyon doğrusu hareketlilikteki artış iki yönlü dönüşümü bununla beraber getirmiştir: Birincisi; çalışanların demiryolu taşımacılığı ile bir başka şehirde yer edinen fabrikalarda çalışmaya gidebilme esnekliğinin oluşması, ikincisi ise; çalışan profilinin yakın dost ve aile fertleri ilişkilerinin ötesine geçmesine imkân elde etmiş olmasıdır.

Böylelikle işletmeler değişik ve daha titiz süreçlere ve daha da önemlisi yönetim (management) süreçlerine gerekseme duymaya başlamışlardır.

Hikayemizin devamını şu aşamalar oluşturuyor.

1- Üretimi Yönetmek

İşletme yönetimi Tarihsel dizgesinde yöneticilerin ilk odağı üretim olmuştur. Üretim ekseni bireysel zanaatlardan makineleşmeye ve sonrasında da kitlesel üretime doğru evirildikçe akla gelen ilk adlardan Henri Fayol karşımıza çıkar. Fayol şeklinde kuramcılar verimlilik endeksli işletme yöntemlerini araştırmışlardır.

İlk dönemlerde ta Frederik Taylor tarafınca ortay konan Bilimsel Yönetim Kuramları yaklaşımında bir görevi yerine getirmenin “bir tek en iyi yolu bulunduğunu” ileri sürmüştür.

Bu anlayış çerçevesinde işletmeler belirli rutinleri vardır, bu rutinlere bakılırsa organize edilmişlerdir ve çalışanların aslolan görevi bu mekanizmanın bir parçası olarak verileni yapmakla sınırlıdır.

1900’lerin başlangıcında üretim bantlarının geliştirilmesiyle işler standartlaşma ve kitlesel üretimle karakterize olmuştur. Henry Ford’un T model otomobili sanayileşmede mühim bir başarı olarak değerlendirilirken, seri üretim artmıştır fakat bunun yanında yönetim ve çalışanlar içinde da çatışmalar artmıştır. Emek verme ortamı ve şartları iyi değildir. İnsan odaklılık mühim bir yere haiz de değildir.

2- İnsanı Anlamaya Çalışmak

1920’lere gelindiğinde iş dünyasında yeni bir tesir ortaya konmuştur. Bu etkiyi ortaya koyanlar içinde davranışsal araştırmalar yürüten Psikolog Elton Mayo ve Abraham Maslow’ un emekleri oldukça belirleyici olmuş ve işletmelerde insan ilişkilerinin kıymeti fark edilmeye başlanmıştır.

Çalışanlar artık bir makine değil, birbirinden fazlaca değişik, benzersiz tutum, davranış ve ihtiyaçlara haiz bireyler olarak görülmeye başlanmıştır.

Bu aşamada da yöneticiler hala verimliliğe odaklıdır fakat öteki taraftan çalışanların fizyolojik, duygusal ve toplumsal gereksinimleri yavaş yavaş dikkate alındığından daha üretken olunduğunu da farkına varılmıştır. Bu zamanda ilk kere iş tasarımı, emek verme ortamları, ekip emek harcaması, mükafatlandırma ve mali olmayan haklar şeklinde kavramların çalışan motivasyonu için mühim olduğu kabul görmüştür.

3- Ulusal ve Global Markaların Doğuşu

İkinci dünya savaşı sonrası daha iyi yapılanmış ulusal firmalar ve bunlarla birlikte fazlaca uluslu firmalar ve hatta holdingler ortaya çıkmaya adım atmıştır. Yeni ortaya çıkan ulusal ve global markalar yazışma teknolojilerindeki gelişmeler ve medyanın ön plana geçmesinin bir sonucu olarak gelişmiştir.

Konvansiyonel medya bilhassa tv, gazeteler, dergiler tanıtım faaliyetleri ve reklamlar vesilesiyle şirketleri geniş kitlelerle buluşturma imkânı sunmuştur. Firmalar ürün ve hizmetlere ilişkin müşterilere data vermek ve onları satın almaya teşvik etmek için daha sık reklamları kullanmaya başlamışlardır. Kitlesel medya pazarlama isminde olan yeni bir alanında öncülü olmuştur.

1940’larda Amerikalı reklam yöneticisi Rosser Reeves satışın önemini savunmuş, 1960’lara gelindiğinde ise pazarlama yaklaşımları, müşterilere satış yapmayı ilk bayağı indirip, ilkin ürünleri anlatmayı müşterinin ne istediğini iyi dinlemeyi ve sonrasında ürün ve hizmetleri bu isteklere bakılırsa uyarlamayı esas almıştır.

4- Köpüklü Stratejilerden Gerçekliğe

1960’lı yıllarda pazarlama çalışmalarının hız kazanmaya başlaması iyi yaklaşımları ortaya koyduğu şeklinde maalesef gerçeği yansıtmayan, aldatıcı reklamlarla da gündemde olmuştur. Köpüklü ve gerçekle fazla örtüşmeyen bu negatif yaklaşımla kalitenin önüne geçilmiş ve müşterilerin bu durumdan duyduğu hayal kırıklığı sonucunda itimatı sarsan deneyimler oldukça eleştiri mevzusu olmuştur.

Bu duruma Batılı firmalar bir tepki geliştirmeye başlamış aynı dönemlerde Japon üreticilerin de giderek artan rekabetiyle karşı karşıya kalınmıştır. Olumsuzluklar
neticesinde yaşanmış olan itimat kaybı işletme yönetimin sistemlerine yeni bir biçim da kazandırmıştır.

O da Toplam Kalite Yönetimi ve Sıfır Hata yaklaşımları…. W. Edwards Demming ve Philip B. Crosby şeklinde yönetim kuramcıları kaliteyi yalnız üretim bandında ve üretilen ürün kapsamında değil tüm firmanın ve tüm bölümlerin sorumluluğu olarak görmüşlerdir.

5- Japon Kaizen Felsefesinin Doğuşu ve Altı Sigma

İnsan ilişkilerini, insan odaklılığı ve dolayısıyla satın alan odaklı pazarlama yaklaşımını bir potada başarıyla eritilmesi taraftarı olan birçok şirket “çalışan hepimiz tarafınca her şeyin devamlı iyileştirilmesi” fikrini benimsemişlerdir.

Tüm kademelerdeki çalışanlardan süreçleri ve ürünleri iyileştirilmesine katkı sağlanması mevzusu gündeme gelmeye adım atmıştır. Böylelikle, 1986 senesinde Motorola şirketi tarafınca geliştirilen ve General Electric’te uygulamaya başlanan ve bir süreç iyileştirme yaklaşımı olan Altı Sigma hayata dahil olmuştur.

6- Öğrenen Organizasyonlar ve Devamlı Öğrenme Yaklaşımı

İşletme zamanı 1970’lere gelindiğinde bir araştırma mevzusu olarak ehemmiyet kazanmaya adım atmıştır. Öncülerinden Dr. Alfred Chandler Harvard İşletme Okulu’ndaki derslerinde, organizasyonel süreçlerde gereksinim duyulan yeteneklerin, teknolojik yeniliğin ve devamlı öğrenmenin önemini vurgulamıştır.

1980 ve 1990’lardaki öteki yönetim uzmanları ise, Chandler’i örnek alarak işletmelerin iş ortamlarını tekrardan düzenlemeye, daha detaylı düşünmeye, çalışanların gerekseme ve beklentilerini göz önünde bulundurmaya ve değişiklik gerçekliğine uyum gösterebilme yaklaşımına karşı bir şuur oluşturulmasını teşvik etmişlerdir. Görüldüğü şeklinde artık operasyonel sorunlara odaklanmanın fazlaca daha ötesinde liderliğin kendisine odaklanmaya başlanılmıştır.

7- Dijitalleşme

Konvansiyonel kitle iletişiminin daha ilkin yapmış olduğu şeklinde 1990’ların başlangıcında webin ortaya çıkması ve 2000’li yıllarda ise dijital süreçlerde kat edilen gelişmeler iş dünyası için yeni bir çağı da bununla beraber getirmiştir. 19972000 yılları aralığında birçok çevrimiçi şirket batkı ederken, başarıya ulaşmış e-ticaret öncüleri yenilikçiliğin başat olacağı bir iş alanının da temellerini bu yıllarda atmaya başlamışlardır. Internet sayfaları, mobil uygulamalar, toplumsal medya forumları şeklinde dijital uygulamalar iş dünyası için mühim hale gelmiştir.

Teknoloji yardımıyla yeni şirketlerin sayılarındaki artış finansın kullabilirliğini de genişletmiştir. 1990’larda finansal süreçler ayrı bir disiplin boyutuna ulaşmıştır, şirket birleşmeleri, şirketlerin kendi operasyonel sınırlılıklarının ötesinde büyüyebilme kapasitelerinin artırılması, büyük hacimli yatırımcıların ufak hacimli firmalara finansman sağlaması şeklinde mevzular gündeme gelmiştir.

Mikro finansmana yetişme, iş ve kapasite geliştirme mevzularında desteklerin sunulmaya başlanması ile girişimlerde artış olmuştur. Bununla birlikte çeşitlilik, kapsayıcılık, toplumsal mesuliyet, toplumsal yatırım, sürdürülebilirlik, çevrecilik, stratejik yönetim şeklinde mevzular şirketlerin hayatında ve projelerinde yer almaya adım atmıştır.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Kapalı

Please allow ads on our site

Looks like you're using an ad blocker. We rely on advertising to help fund our site.