İsim Tamlaması Nedir, Nasıl Bulunur? Örnekleri ve Türleri

Genel olarak devletimizde edebiyat dersini severiz. Sayısız yazar ve şairle tanıştığımız bu derste dilin zenginliklerini de öğreniriz. Dil anlatımını zenginleştirmek için kullandığımız kelime öbeklerinden kabul edilen isim tamlamasıyla da bu derste tanıştık. Sadece isim tamlaması yalnızca sınavlarda karşımıza çıkan bir mevzu değil. Bilincinde olmasak bile aslen sağlıklı yazışma oluşturmak için sık sık isim tamlamalarına başvuruyoruz.

Bilincinde olmadan kısmı mühim şundan dolayı aslına bakarsanız bir cümleden isim tamlamasını çıkarsak ve o kelime öbeği yerine yalnızca isim kullandak güvenilir olun asla kimse cümlenin ne anlama geldiğini çözemezdi. Kısaca isim tamlaması bir ders mevzusundan ziyade günlük hayatımızı bile direkt olan etkileyen bir dil tekniğidir. Gelin isim tamlaması nedir, türleri nedir, nasıl bulunur benzer biçimde dört gözle beklenen soruları yakından inceleyelim.

İsim tamlaması nedir, nasıl bulunur? Türleri ve örnekler: ​

Temelden başlamış olalım, isim tamlaması nedir?

Aralarında anlam ilgisi olan ya da bu ilginin sonrasında kurulduğu iki isimden oluşan ve birinin ötekini iyelik kısaca iyelik yönünden tamamladığı kelime öbeklerine isim tamlaması diyoruz. Ad tamlaması olarak da anılan isim tamlamaları genel olarak iki isimden oluşur sadece minimum iki isim demek daha doğru olacaktır şundan dolayı oldukça daha çok isimden oluşmuş isim tamlamaları da vardır.

İsim tamlamasındaki ilk isim tamlayan, ikinci isim tamlanan olarak adlandırılır. Tamlayan genel olarak destek unsur olarak kabul edilir. İsim tamlamasının aslolan öğesi ise tamlanandır. “Türkçede destek unsur başta; aslolan unsur sonda bulunur.” kuralı isim tamlamasında da geçerlidir. Tüm vurgu tamlayan üzerindedir. 

İsim tamlamaları kendilerine hususi iki tür ek alırlar. Bunlardan ilki, ilgi hal eki olarak da malum tamlayan eki -(n)in; diğeri ise iyelik eki olarak da malum tamlanan eki -(s/y)i. Kullanılan bu ekler iki isim arasındaki anlam bağını kurmakla kalmaz hem de aralarındaki iyelik kısaca iyelik anlamını da kazandırır. Birkaç örnek vermek gerekir;

• İnsanların vefasızlığı
• Grubun lideri
• Kapının kolu
• Yalancının mumu
• Sabrın meyvesi
• Kötünün iyisi
• Kutunun rengi

İsim tamlaması nasıl bulunur?

İsim tamlamaları genel olarak kendilerini cümle içinde belli ederler. Sadece dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan nokta, ödat tamlamaları ile karıştırmamaktır. Birkaç tamamlanmamış cümle üstünden örnek verelim bu cümlelere sorulan sorular ile isim tamlamasının nasıl bulunacağını görelim.

• Annem doktordu. / Ne doktoru? / Çocuk doktoru
• Penceresinden ağaçlar görünen / Ne ağaçları? / Kavak ağaçları
• Bir ocakta çalışır / Ne ocağı? / Sağlık ocağı
• Kolaylıklardan fazlaca yararlanır / Neyin ya da nelerin kolaylıkları? / Hoş görüleceğini bilmenin kolaylıkları
• Rüzgâr dostum olurdu. / Ne arkadaşı? / Oyun arkadaşı
• Masada, / Ne ya da kimin masası? / Annemin masası
• Fotoğraf dururdu. / Neyin ya da kimin resmi? / Babamın resmi 
• Devasa bir masası ve koltuğu vardı. / Kimin? / Babamın

İsim tamlaması türleri ve örnekleri:

• Belirtili isim tamlaması
• Belirtisiz isim tamlaması
• Zincirleme isim tamlaması
• Takısız isim tamlaması
• Karma tamlama

Belirtili isim tamlaması:

Tamlayanı -in ilgi eki alan ve tamlananı da -i iyelik eki almış olan isim tamlamaları belirtili isim tamlaması olarak adlandırılır. Tamlananın kime ya da neye ilişkin olduğu tamlayan tarafınca kati olarak bildirilir. Aitlik kesindir fakat geçicidir. Tamlanan sonrasında başka adlarla da tamlanabilir.

Örnek;

• Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
• Baka kalırım giden geminin arkasından.
• Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
• Oğlumun seneler ilkin alınan kazağı.
• İhtiyarın bir kış gecesi ölümü.
• Sıcaklığını hissettin mi güneşin?
• Dante benzer biçimde ortasındayız ömrün.
• Çocuğun küçük elleri
• Şehrin günlerdir akmayan suları
• Devasa bir masası ve koltuğu vardı annemin.
• Minik bir evi ve bahçesi vardı arkadaşımın.

Belirtisiz isim tamlaması:

Tamlayanın herhangi bir ek almadığı ve tamlananı da -i iyelik eki almış olan isim tamlamaları belirtisiz isim tamlaması olarak adlandırılır. Tamlayan eksiz olduğundan tamlananın kime ya da neye ilişkin olduğu tam olarak kim bilir. Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın bazı görevleri vardır;

• Tamlananın türünü bildirir.
  • Konuk odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü, otobüs bileti, 
• Tamlananın neden yapıldığını bildirir.
  • Biber dolması, pirinç pilavı
• Tamlananın yetiştiği yeri bildirir.
  • Amasya elması, Bursa şeftalisi, Bağdat hurması, İzmir üzümü
• Tamlananın neye benzediğini bildirir.
  • Dil balığı, parmak üzümü
• Tamlananın mesleğini bildirir.
  • Kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeniz, ev kadını, okul müdür, daire başkanı
• Tamlananın nedenini bildirir.
  • Sel felaketi, deprem yıkıntısı
• Tamlananın zamanını bildirir.
  • Yaz yağmuru, sabah kahvaltısı
• Tamlananın yapıldığı aracı bildirir.
  • Çöp kebabı, telefon görüşmesi
• Bazı hususi adlar.
  • Konya Ovası, Topkapı Garajı, Bölme Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi

Zincirleme isim tamlaması:

İki kelimeden fazla isimden oluşan isim tamlamalarına zincirleme isim tamlaması denir. Tamlayan ya da tamlanan kendi içinde bir isim tamlamasıdır. Kelime öbekleri belirtili ya da belirtisiz isim tamlaması olabilirler. Mevcud isim tamlamasına bir isim daha eklenmesi ile oluşur.

Örnek;

• Çocuğun sırt çantası
• Su sesinin nağmesi
• Şehrin havasının kirliliği
• Hava tahmin raporu
• Dünya kadınlar günü
• Çelik tencere markası
• Çocuk edebiyatı dizisi
• Ali’nin kardeşinin günlük harçlığı

Takısız isim tamlaması:

Takısız isim tamlamasında ne tamlanan ne de tamlayan ek almıştır. Bazı bilimsel niteliği olan yayınlarda takısız isim tamlamasının bir isim tamlamasından ziyade bir ödat tamlaması olduğuna dair düşünceler vardır.

Örnek;

• Çelik kasa
• Cam kavanoz
• Kâğıt mendil
• Taş duvar
• Bakır sini
• Naylon poşet
• Tahta köprü
• Altın bilezik
• İpek gömlek
• Altın yüzük

Karma tamlama:

Karma tamlamada isim tamlaması ve ödat tamlaması bir aradadır. Karma tamlamada hem tamlayan hem de tamlanan ya da ikisinden biri bir ödat tarafınca nitelenir. 

Örnek;

• Tenha sokakların hüznü
• Buraların eski hâli
• Bitkin köylülerin nasırlı elleri
• Yeni eğitim-öğretim yılı
• Bebeğin tatlı gülüşü
• Büyük köşkün bahçesi
• Çalışkan öğrencinin karnesi

Dil anlatımını zenginleştirmek için kullanılan kelime öbeklerinden kabul edilen isim tamlaması nedir, türleri nedir, nasıl bulunur benzer biçimde soruları örnekler üstünden anlatarak mevzu hakkında bilmenizde fayda olan detaylardan bahsettik.