Neden Merak Ettiğimizi Asla Merak Etmiş miydiniz?

Bilme ve anlama arzumuz, merak olgusunun biricik taşlarını oluşturan nedenlerden biridir. Öyleki olmasaydı bebekken her şeyi tecrübe etmek, görmek, keşfetmek ve öğrenmek arzusuyla tutuşmazdık. Hatta minik bir bebekken başlamış olan bu merakımız olmasaydı herhangi bir şey öğrenemez ve gelişemez olurduk.

Sadece merak duygusu yalnız bebeklikte değil yaşam boyu bizleri dürten bir yere haiz oluyor. Bebekken öğrenmemize ve gelişmemize yetişkinken de çevremizi anlamlandırma, hayatımızı bir nebze de olsa denetim etme isteğine dönüşüyor. Hafızamızdaki hiçbir görüntüye, hiçbir sese, hiçbir anıya benzemeyen bu merak tam olarak nereden geliyor o süre?

Çocuksu yanımız merakımızın temelini atıyor.

Araştırmacılar, merakımızın köklerine evrimsel olarak baktıklarında neoteni denilen bir özellik ile bağını kuruyor. Neoteni, evrim teorisinde “gençlik özelliklerinin korunması” olarak adlandırılıyor. Bu kavrama davranışsal olarak baktığımızda öteki memelilerden daha çocuksu olduğumuz doğrusu çocuklukla-gençlikle ilişkilendirilen davranışlarımız anlamına geldiği görülüyor.

Aslen merakımızın evrimsel resmi de tam olarak burada çiziliyor. Devamlı merak etme, bilme, anlama, keşfetme arzumuz evrim teorisinde neoteni isminde olan davranışsal bir özellik olup karşımıza çıkıyor.

Merak da tek bir formda kalmayıp çeşit çeşit kendini gösteriyor.

Araştırmacılar merakımızın çerçevesini çizmek için bu durumu kategorilere ayırıyor: duyusal ve bilişsel. Duyusal olarak bahsedilen merak, görkemli bir görünüm karşısında merakımızın dürtülenmesi olarak görülüyor. Bilişsel merak ise daha ilkin asla karşılaşmadığımız bir vaka ya da olgu karşısında geçmiş deneyimlerimize güvenemeyip merak etmemiz ve o probleminin tekrardan belirmesi olarak tanımlanıyor. Doğrusu, “neden?”

Örneğin kimi zaman ilk kez gittiğiniz bir müzede gördüğünüz sanat eseri karşısında dehşete düşersiniz. Gözleriniz devasa açılır, duyularınız harekete geçer ve o eserin ne anlattığından neden o renklerle çizildiğine kadar merak edersiniz. Gördüğünüz yapıt sizi kendine fanatik bıraktırıp arkasındaki hikayeyi merak ettirirken bir taraftan da daha ilkin asla görmediğiniz bu yapıt karşısında geçmişten herhangi bir deneyime güvenemezsiniz ve tekrardan neden dersiniz. İşte duyusal ve bilişsel merak.

Evrenin anlamını, gelmeyen otobüsü, eski dostlarını merak ede ede yaşam bir öğrenme ve edinim yerine dönüşüyor. 

Merak terimini merak eden bazı araştırmacılar da, merakın açlık, susuzluk benzer biçimde acil bir ihtiyacı karşılamadığını hatta tamamen içsel bir motivasyon ile hareket ettiğimizi öngörüyorlar. Zira bir çok süre açıklamalar yaşamımız üstünde denetim duygusu verir, bizleri geleceğe hazırlar.

Meşhur düşünür Sokrates, felsefenin doğrusu aslen yaşamı anlamlandırma çabamızın merakla başladığını söylüyordu. Bebekken kısa bir sürede hem konuşmak hem yürümek benzer biçimde davranışları öğrenmemiz ve daha birçok bilgiyi kısa sürede edinmemiz aslen merakımızın bir sonucu ve biz insanların gelişiminin temel araçlarından biri. Hayatta duracak detayları toplayan biz de duyularımızı ve zihnimizi yeni şeyler öğrenmek, keşfetmek için günden güne merakla yoğurmaya devam ediyoruz.