Babailer Ayaklanması Nedir, Neticeleri Nedir?

Osmanlı Devleti’nin kurulmasından önceki dönemde ve müessese sürecinde Anadolu topraklarında Orta Asya’dan gelmiş pek oldukça Türk aşireti ve bunlarla beraber pek oldukça göçebe Türk boyu yaşamaktaydı. O devrin hakim gücü olan Anadolu Selçuklu Devleti, yeni gelen göçleri doğru yönetememiş ve Türk topluluklarını açlığa mahkum etmişti. Bu zamanda Baba İshak ve Baba İlyas liderliğinde toplanan halk, bugün Babailer Ayaklanması adını verdiğimiz bir isyan başlattı.

13. yüzyılda yaşanmış olan bu isyan hakkında maalesef elimizde pek fazla kaynak yok, bir çok üçüncü el eserlerden oluşuyor. Gene de Babailer Ayaklanması hakkında malum bazı gerçekler ve ortaya atılan teoriler var. Dini bir altyapısı olduğu aşikar olan bu isyanın yalan olduğu söylentileri bile mevcut. Gelin Babailer Ayaklanması nedir yakından bakalım ve bu isyanın sebepleri ile neticelerini tüm detaylarıyla görelim.

İlk olarak, Babailer aslına bakarsak kimdir?

13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti’ne karşı isyan ederek bir ayaklanma başlatmış olan Babailerin büyük bir bölümünü Anadolu topraklarında yaşayan ve Orta Asya’dan bu bölgeye göçmüş olan göçebe Türkler oluşturuyordu. Baba İlyas Horasani ve müridi Baba İshak’ın liderliğinde başlamış olan isyana bölgede yaşayan Müslüman, Hıristiyan, Şaman, Ermeni, Kürt ve benzeri ufak topluluklar da katılmıştı.

Babailer Ayaklanmasına katılan kişilerin büyük bir kısmı, Türk gelenekleri ile İslamiyeti birleştirerek halk İslamı olarak adlandırılan bir inanç sistemi geliştirmiş kişilerden oluşan tarikatların üyeleriydi. Değişik kaynaklara nazaran Baba İlyas kendini peygamber duyuru etmişti, tanrıyla konuştuğunu söylüyordu ve Baba İshak da onun halifesiydi.

Osmanlı Devleti kurulmadan ilkin bölgede Türk – İslam kültürü tam olarak oturmamıştı. Şundan dolayı bu tür değişimler aniden olmaz. Bu yüzden sayısız tarikat ve onların açmış olduğu zaviye vardı. Kısaca mahalli örgütlenmeler güçlüydü. Bu yüzden Babailer Ayaklanmasına katılanların hepsinin bölgede yaşayan halk bulunduğunu kolaylıkla söylemek mümkün. O dönemde kurulan inanç sistemlerinin tesirleri bugün coğrafyamızda bulunan pek oldukça tarikatta da görülmektedir.

Peki, Babailer Ayaklanması nedir?

Babai İsyanı, Baba Resul Ayaklanması benzer biçimde isimlerle de anılan Babailer Ayaklanması, 1240 senesinde Baba İlyas Horasani ve müridi Baba İshak’ın liderliğinde başta göçebe Türkler olmak suretiyle bölgedeki halkın iştirakı ile Anadolu Selçuklu Devleti’ne karşı  Maraş, Adıyaman, Kahta, Gerger, Elbistan, Kefersud, Harran, Urfa, Amasya ve Tokat bölgelerinde başlatılan isyandır. 

Anadolu Selçuklu döneminde yaşanmış en büyük isyan olarak kayıtlara geçen Babailer Ayaklanması, ufak bir kıvılcım olarak başlamış ve tüm Anadolu’ya yayılmıştır. Kiralık Frenk askerleri yardımıyla bastırılmış bir isyan olmasına karşın devletin enerjisini o denli zayıflatmıştır ki kısa süre sonrasında Anadolu Selçuklu Devleti ortadan kalkmıştır. Dini ve toplumsal tesirleri ise bugün bile sürmektedir.

Babailer Ayaklanmasının sebepleri nedir?

1071 Malazgirt Zaferi ile beraber Anadolu’unun kapıları sonsuza kadar Türklere açılmış ve pek oldukça Türk aşireti ile beraber göçebe Türk boyları bölgeye gelmeye adım atmıştır. Sonrasında yaşanmış olan Moğol istilaları yüzünden pek oldukça göçebe Türk boyu da kaçarak Anadolu’ya gelmeye devam etmiştir. Sayıca oldukça azca olan Anadolu nüfusu, tüm bu göçler yüzünden asla olmadığı kadar kalabalık hale gelmiştir.

Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yeni gelen göçebe Türk boylarına otlaklar gösteriliyor ve onların yerleşmesi sağlanıyordu. Sadece zaman içinde otlaklar yetersiz kalmış ve Türkler göçebe yaşamı bırakmak istememişlerdir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde halk tam anlamıyla açlığa mahkum edilmiştir. Sonrasında gelen I. Alaeddin Keykubat da bu mevzuda başarı göstermiş emek harcamalar yapamamıştır.

Hepsi göz önüne alındığı süre Babailer Ayaklanmasının temel sebebinin fena yönetim ve ekonomik problemler bulunduğunu söylemek mümkün. Kendini peygamber duyuru etmiş olduğu iddia edilen Baba İlyas ve halifesi olarak görülen Baba İshak, halkın esasen kaynamakta bulunduğunu görmüşler ve bölgede bulunan zaviyelerine haber göndererek isyanı başlatmışlardır.

Gelelim bir de değişik kaynaklara anlatılan nedenlere. Bazı kaynaklar Sünni olan Anadolu Selçuklu Devleti’nin kendileri benzer biçimde olmayan göçebe Türklerden rahatsız bulunduğunu ve onları ortadan kaldırmak için bu şekilde bir ayaklanmayı planladıklarını şu demek oluyor ki ortada Babailer Ayaklanması benzer biçimde bir olayın olmadığını söylerler. Bazı kaynaklar ise Selçuklu askerlerinin bir Türk aşiretine saldırması sonrası bu isyanın başladığını söyler. Maalesef kaynaklar bu mevzuda net değil.

Babailer Ayaklanmasının neticeleri nedir?

Babailer Ayaklanmasının kim bilir en mühim sonucu, dini yapı üstünde olmuştur. Bugün Anadolu, İran, Irak, Suriye, Ermenistan ve öteki komşu bölgelerde ve hatta Araplar arasındaki tarikatlarda bile Baba İlyas tarafınca ortaya atılan ve bazı kesimler tarafınca pek de kabul görmeyen inanç sisteminin tesirleri görülmektedir. Bir rivayete nazaran Hacı Bektaş-ı Veli, Baba İlyas ile görüşmüş ve onun müridi olmuştur. Bektaşiliği ise sonradan kurmuştur.

Babailer Ayaklanmasının emsalsiz en büyük sonucu ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin ortadan kalkmasının yolunu hazırlamış olmasıdır. Anadolu Selçuklu tarihinde görülmüş en büyük isyan olan Babailer Ayaklanmasını bastırmak için o denli büyük çaba harcanmıştır ki en sonunda devlet zayıflamıştır. 1243 senesinde Moğollarla meydana getirilen Kösedağ Savaşı’nda bu zayıflamanın tesiri görülmüş ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin sonu gelmiştir.

Babailer Ayaklanması nasıl bastırıldı?

Babailer Ayaklanması Malatya’da başlamış ve bir saman alevi benzer biçimde hızla tüm Anadolu’ya yayılmıştır. İsyancılar geçtikleri köyleri talan etmiş, onlarla beraber olmayanları öldürmüştür. Karşılarına çıkan askerleri de tek tek geçen isyancılar en sonunda Konya’ya gelmişlerdir. Antak kalma tekliflerini ise geri çevirmişlerdir.

Ilkin isyanın dini lideri olan Baba İlyas, sonrasında ise onun halifesi olarak görülen Baba İshak öldürülmüştür. Liderlerin kaybı sonrası sarsılan Babailer, kiralık Frenk askerleri ile karşılaşınca bu savaşı kaybetmişlerdir. Sonrası ise korkunçtur şu sebeple Anadolu Selçuklu Devleti Babailer Ayaklanmasına katılan ve hatta desteklediğinden kuşku edilen kim var ise aralarında kadınlarla ve çocuklarla birlikte kılıçtan geçirmiştir.

Babailer Ayaklanması hakkında son söz:

Babailer Ayaklanması 13. yüzyılda yaşanmış bir isyandır ve bizde tarih yazıcılığı geleneği olmadığı için bu bilgilerin büyük bir kısmı üçüncü el kaynaklardan günümüze gelmiştir. Bu yüzden pek çoğunu direkt olarak aktardığımız bilgilerin güvenilirliği şüphelidir. Dediğimiz benzer biçimde bazı kaynaklar bu şekilde bir isyanın olmadığını bile söylerler. Bilhassa günümüzde hala bazı tarikatlarda etkilerinin sürdüğü iddiasının kati olarak kanıtlanmış olmadığını yeniden hatırlatalım.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin sonunu getiren ve dini etkilerinin bugün bile sürdüğü iddia edilen Babailer Ayaklanması nedir sorusunu yanıtlayarak bu isyanın sebeplerinden ve neticelerinden bahsettik. Mevzu ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.