İşçi ve işverenler nelere dikkat etmeli?

Koronavirüsle ile dünya genelinde olduğu şeklinde Türkiye’de de milyonlarca çalışan ‘uzaktan emek harcama’ modeli ile tanıştı. Aile, Emek harcama ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı, 10 Mart’ta uzaktan çalışmaya ilişkin esasları belirleyen yönetmelik yayımladı. İşçi ve işverenler bu geçişte nelere dikkat etmeli? Ey Türkiye Toplumsal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci, yönetmeliği 11 tehlikeli sonuç başlıkta mercek altına aldı.

Halk içinde home office yada evden emek harcama olarak malum “uzaktan emek harcama” bilhassa Covid -19 döneminde tüm dünyada en sık başvurulan emek harcama şekillerinden biri oldu. Globalleşme ile beraber iş dünyasının rekabette dezavantajlı duruma düşmemesi, gelişen teknoloji ve maliyet pozitif yanları şeklinde nedenlerle esnek emek harcama modelleri yaygınlaşmış bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanununa a-tipik emek harcama modellerden uzaktan emek harcama 2016 senesinde eklendi. Sadece mevzu ile ilgili beklenen yönetmelik ise sadece 5 yıl sonrasında 10.03.2021 tarihindeki Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu haftaki yazımızda yönetmelik bağlamında uzaktan emek harcama prensipleri ile işçi ve işverenlerin dikkat etmeleri ihtiyaç duyulan hususlara yer vereceğiz.

1. Uzaktan emek harcama ve uzaktan çalışan nedir? İşyeri tanımı değişti mi? Karma bir emek harcama modeli kurulabilir mi?

Uzaktan emek harcama; işçinin, işveren tarafınca oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik kontakt araçları ile işyeri haricinde yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir. Dolaysıyla bu emek harcama yönteminde işin görüleceği yer çalışanın evi olabileceği şeklinde başka bir lokasyon da olabilmektedir. Sadece meydana getirilen iş işveren tarafınca yürütülen iş organizasyonu kapsamında ifa edileceği için hizmet akdi ilişkisi kesintiye uğramayacaktır. İş Kanununda işyeri; işyerine bağlı bölgeler, eklentiler ve araçlardan oluşur denilmektedir. Artık işçinin işini uzaktan ifa etmiş olduğu bu bölgeler de işyeri tanımı kapsamında kabul edilmelidir.

Uzaktan çalışan ise iş görme ediminin tamamını yada bir kısmını uzaktan emek harcayarak ine getiren işçiyi ifade eder. Bu tür bir ilişki haftalık tüm emek harcama süresini kapsayabileceği şeklinde kısmi olarak da bu biçim bir ilişki kurulmasının önünde bir engel bulunmamaktadır.

2. Uzaktan emek harcama sözleşmeleri ne olursa olsun yazılı yapılmalıdır

Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılır ve sözleşmede; işin tanımı, yapılmış şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafınca sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle kontakt kurması ile genel ve hususi emek harcama şartlarına ilişkin hükümler yer alır.

Dolayısıyla esasları yazılı bir sözleşme ile ortaya konulup taraflarca imzalanmadan uzaktan meydana getirilen emekler mevzuat anlamında uzaktan emek harcama kabul edilmeyecektir.

3. Emek harcama Mekânı

Uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan ilkin tamamlanır. Bu düzenlemelerden meydana gelen maliyetlerin karşılanma usulü, uzaktan çalışan ile işveren tarafınca beraber belirlenmelidir.

4. Araç-gereç ve iş araçlarının temini ve kullanımı (m.7)

Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için lüzumlu araç-gereç ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafınca sağlanması esastır. Bu araç-gereç ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır bir halde uzaktan çalışana bildirilir. İş araçlarının işveren tarafınca sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edilmiş olduğu tarihteki bedellerini belirten iş araçları sıralaması, işveren tarafınca yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafınca imzalı bir nüshası ise işveren tarafınca işçi özlük dosyasında saklanır.

5. Üretim maliyetlerinin karşılanması

İşin yerine getirilmesinden meydana gelen mal yada hizmet üretimiyle direkt ilgili mecburi giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.

6. Emek harcama süresinin belirlenmesi – Fazla Mesai

Uzaktan çalışmanın yapılacağı vakit aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca emek harcama saatlerinde değişim yapılabilir. Fazla emek harcama işverenin yazılı talebi üstüne, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılır.

7. İletişim

Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve vakit aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafınca belirlenir.

8. Verilerin korunması

İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yapmış olduğu işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik lüzumlu tedbirleri alır. İşveren, korunması ihtiyaç duyulan verinin tarif ve kapsamını sözleşmede belirler. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafınca belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.

9. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması

İşveren, uzaktan çalışanın yapmış olduğu işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda;

• çalışanı bilgilendirmekle,
•  lüzumlu eğitimi vermekle,
• sıhhat nezaretini sağlamakla ve
• sağlamış olduğu ekipmanla ilgili lüzumlu iş güvenliği tedbirlerini almakla
  yükümlüdür.

10. Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler

Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle emek harcama, bu maddelerin işlenmesi yada söz mevzusu maddelerin atıkları ile emek harcama, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan emek harcama işlemlerini içeren işlerde uzaktan emek harcama yapılamaz.

11. Uzaktan çalışmaya geçiş

İş İlişkisi direkt uzaktan emek harcama sözleşmesi ile kurulabilir. Hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, uzaktan çalışmaya geçmek amacı ile uzaktan emek harcama sözleşmesine dönüştürülebilir. Mevcut çalışanlar için sözleşmede esaslı değişim anlamına gelir. İşçiler 6 iş günü içinde kabul ederse geçerlidir.

Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında yada bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi yada onayı aranmaz.

İşçiler uzaktan emek harcama taleplerini iyi mi iletecek? İşçinin uzaktan emek harcama talebi yazılı olarak yapılır. İşçinin uzaktan çalışmaya geçiş yapma talebinin değerlendirilmesi sonucu, otuz gün içinde, işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilir. Talebin kabul edilmesi halinde 5’inci maddede belirtilen hususlara uygun şekilde sözleşme yapılır. Uzaktan çalışmaya geçen işçi , yine işyerinde emek harcama talebinde bulunabilir. İşveren, söz mevzusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

Netice;

Bilhassa Covid döneminde mevcut iş sözleşmelerinde bir yenileme, ek protokol yapılmadan sürdürülen evden emek harcama uygulamalarının yeni yönetmelik hükümleri dikkate alınarak acilen gözden geçirilmesi gerekmektedir. Yönetmelik maddeleri incelendiğinde bu emek harcama ilişkilerinin kurulması ve yürütümünde işçi ve işverenin anlaşmasının ön plana tutulduğu görülmekle beraber pek oldukca probleminin cevabı maalesef bulunmamaktadır. İşçiye hangi iş ve malzemelerin teslim edileceği, üretim maliyetlerine katılımın iyi mi ayarlanacağı, iletişimin iyi mi kurulacağı, uzaktan çalışmaya geçiş, verilerin korunması, evde iş kazası, fazla mesai, yol-yemek yardımı şeklinde pek oldukca mevzu ileride yargıya taşınmaya aday görülmektedir. Bu bakımdan şirketlerin meydana getirilen iş ve çalışana gore farklılık arz edecek geçiş hükümlerini düzenlerken uzman desteği almaları ileride karşılaşabilecekleri riskleri minimize etmeleri bakımından önemlidir.

Aynı şekilde çalışanların da bu tür bir çalışmada kendi hak ve yükümlülüklerini dikkate alarak sözleşmeye imza atmaları gerekir. Mevcut çalışanların işverenden gelebilecek uzaktan emek harcama teklifini 6 iş günü içinde kabul/red etme süreleri bulunmaktadır. Bu yeni emek harcama teklifi sözleşmede esaslı değişikliği içerdiğinden işçilerin kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır. İşverenin ısrarı halinde ise işçinin haklı nedenle feshi söz mevzusu olabilecektir. Bu anlamda uzaktan emek harcama akitlerinin her iki tarafında hak ve menfaatini koruyacak şekilde, objektif iyi niyet kuralları çerçevesinde ve hakkaniyetli olarak kurulması ehemmiyet taşımaktadır.

BU HABERLER DE İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR