Kriz Dönemlerinde Zenginler Neden Daha Varlıklı Hale Geliyor?

Türkiye’de ve dünyada ne süre bir kriz durumu ortaya çıksa, çeşitli sektörlerden adlar kameraların karşısına geçer ve bu krizin kendileri için ne kadar zor şartlar yarattığından, içinde oldukları durumdan dert yanar ve sonrasında da ya işten çıkarmalar yapar, ya zam yapar ya da ikisini bir arada gerçekleştirirler. 

Öte taraftan sayılara baktığımızda durum birazcık daha değişik. Son olarak pandemide devamlı yaşamış olduğu sıkıntıları açıklayan, küçülmeye giden bazı firmalar yıl sonu üstün dereceli kârlar açıkladı. Milyonlarca insan ise ciddi anlamda fakirleşti, alım güçleri düştü. Peki neden zenginler zenginleşmeye, ne olursa olsun devam edebiliyor?

Parası olana daha oldukca para!

Fast Company

Bloomberg’in Milyarderler Endeksi’ne baktığımızda, pandemi sürecinde 131 milyarderin servetlerini iki kat ya da daha çok arttırdığını görüyoruz. Dünyanın en varlıklı insanı olan Louis Vuitton’ın başındaki Bernard Arnault, pandemi başından bu yana 60 milyar dolar daha zenginleşti. Elon Musk ise 50 milyar dolar daha varlıklı hale geldi. Gautam Adani ise 10 milyar dolarlık servetini bu süreçte 110 milyar dolara çıkardı. 

Bir de terazinin öteki kefesine bakalım. Dünya Bankası’na bakılırsa aşırı yoksulluk sınırı 1.9 dolardır. Şu demek oluyor ki bu yazının yazıldığı tarihte günde 35,6 TL kazanamayan hepimiz aşırı yoksulluk sınırının altındadır. Sırf 2020 senesinde bu seviyenin altına düşen insan sayısı 97 milyon oldu. Dünya genelinde ise yoksulluk oranı %7,8 seviyesinden %9,1 seviyesine geldi. Kaldı ki küresel enflasyonu da düşünürsek insanoğlu artık daha azca alım gücüne haiz ve harcayabilecekleri para miktarı da azalıyor.

Krizden çıkmak için yük basit insanlara yükleniyor.

Aslen hükümetler ya da merkez bankaları, “Krizi halka yükleyelim de debelensin dursunlar, niohaha” diye kahkahalar atan karikatürize fena karakterler değiller. Esas istedikleri şey minimum kayıpla ekonominin çarklarını döndürmeye devam etmektir. Bu durum geçmişteki krizlerde de değişik değildi. Mesele, izlenen yöntemlerin gelir eşitsizliğini daha da korkulu hale getirmesi. 

1929’daki Büyük Bunalım’dan bu yana, çağıl krizlerde ilk uygulanan yöntemlerden biri para musluklarını açmaktır. Böylece ekonominin desteklenmesi sağlanır, genel olarak daha kolay borç almayı ve borç bulmayı sağlar. Şimdi bir düşünelim, bir firmanın sektörde kalıp 10 bin çalışana maaş ödemeye devam etmesi mi, yoksa 10 bin çalışana iki aylık maaşını verip işi olmayan kalmalarına izleyici kalmak mı? İşte tam olarak bu karar yüzünden firmalar -ve haliyle zenginler- daha avantajlı oluyor. 

Varlıklı durmaksızın daha varlıklı, fukara durmaksızın daha fukara hale gelebilir mi?

Yeterince süre geçerse ve günümüzdeki süreç devam ederse, ileride hepimiz fakirken 1 kişinin her şeyin sahibi olması gerekir. Bilim adamları da yırtıcı kapitalizmin bu şekilde bir daralmaya gidebileceğini söylüyor. Bu durumu değiştirebilecek değişik dış etmenler olsa da yeterince varlıklı kişilerin fakirliğe düşmesi pek ihtimaller içinde değil. 

Gene de bilimsel niteliği olan çevrelerde tartışılan konulardan biri, dünyada orta sınıfın kaybolmaya başlayıp başlamadığıdır. Pek oldukca ülkede orta sınıfın varlığı yavaş yavaş ortadan kalkıyor, insanoğlu standart bir yaşama dönüyor. 

Para parasız olunca hisse senetleri de deli atmaya adım atar.

Piyasaya para basmaya başlarsanız ister istemez balonlar ya da baloncuklar da yapmaya başlayabilirsiniz. Mesela pandemi döneminde verilen düşük faizli paralar, ABD ekonomisinde bir çok teknoloji şirketi olan pek oldukca firmanın hisse değerleri ciddi şekilde terfi etti. Öte taraftan bu kıymet artışını destekleyecek ekonomik bir üretim pek de söz mevzusu değildi. Piyasaya giren oldukca oranda para, neredeyse direkt finansal varlıklara gitti ve bu durum da zenginlerin faydasına oldu. 

Oxfam’ın “Acıdan Kar Etmek” adlı raporuna bakılırsa son 24 ayda milyarderler, servetlerini tam son 23 yılda arttırdıkları kadar artırmayı başardı. Bu durum genel olarak milyarderlerin daha geniş bir zenginliğe haiz olmasını sağlamış oldu. 

Buraya kadar olan kısım ekonomik göstergeler ve genel olarak bilimsel niteliği olan çalışmalarla açıklanabilen kısım. Düşük faiz oranları, hükümet destekleri ve yükselen hisse değerleri bir kenarda dursun, bir de uzun sürede zenginleri daha da varlıklı hale getiren, hatta bu durumu kronikleştiren kısma da bir bakalım. 

1- Kısa pozisyon almak

Fazlaca varlıklı kişiler, bir mesele halinde en oldukca etkilenebilecek hisseleri öncesinden tespit edip ona bakılırsa kısa pozisyon alırlar. Kısa pozisyon almak demek, birinden kıymeti düşeceğine inandığınız şeyi kısa vadeli ödünç alıp satmaktır. Bugün 10 lira tutarındaki hisseyi ödünç alıp satarsanız, 1 ay sonrasında da aynı hisseyi 7 liradan alıp geri verirseniz cebinizde 3 lira kalmış olur. Zenginler bunu milyonlarca hisseyle yapabiliyor. Gamestop olayında olduğu benzer biçimde zamanı erişince hisse satan eğer olmazsa işler karışabiliyor fakat olsun. 

2- Dipten toplamak/şirket satın almak

Bazı firmalar krizlerde oldukca ciddi hasar alabiliyor. Hisseleri dibe vurabiliyor ya da şirket direkt satılabiliyor. Yeterince parası olan zenginler, bu firmaları ya da firmaların hisselerini satın alıp kendilerine mutluluklar dileyebiliyorlar. 

3- Pazarlık etmek

Zenginler devamlı pazarlık yapar, her şey pazarlık edilebilirdir. Apple, Tesla benzer biçimde devler, kriz durumunda kendilerine adeta muhtaç olan tedarikçilerine “Zam yapma, şunu bunu ek olarak ver, bizlere opsiyon sun, yoksa almam bak haa!” deme hakkına haiz olurlar. Zira karşılarındaki şirket, batmak yerine daha azca kâr elde etmeyi kabul edecektir.

4- Garibanın elinde ne var ise üç otuz paraya almak

Kriz durumunda pek oldukca şahıs ellerindeki varlıkları satmak zorunda kalabiliyor. Dahası, orta sınıfa yönelik olarak üretilen evler ve öteki yapılar satılamıyor. Bu yüzden de zenginler gelip her şeyi ucuz ucuz alırlar ve zenginliklerini arttırırlar. 

5- Vergi cennetlerinden yararlanmak

Bazı ülkeler oldukca düşük vergilerle ve oldukca muallak yasalarla yabancı yatırım çekmeye çalışırlar. Bu ülkeler, zenginlerin paralarını saklamış olduğu kasalar haline gelir. Böylece vergiler zenginleri pek de etkilemiş olmaz. 

6- Kaynakları ucuz ucuz toplamak

Krizlerde demir, petrol vs benzer biçimde kaynaklara talep azalabilir, bundan dolayı fiyatlar düşebilir. Zenginler bu aşamada işin içine girer ve bu kaynakları en ucuz oldukları haliyle satın alır. Böylelikle hem ileride kendi projeleri için ucuz hammadde kullanabilirler hem de satmak istediklerinde piyasadaki normalleşme ile kâr elde ederler. 

Tek mesele sistemin kendisi mi doğrusu?

Aslen değil. İlk sorunlardan biri insanların parayı kullanmayı bilmemesi, zira bilhassa vatanımızda parayla tanışma oldukca geç yaşta oluyor. “Kumbara al, paranı içine at” seviyesine bile gelmek vatanımızda pek oldukca çocuğun -hatta gencin- gelemediği bir düzey. Bunun tesirleri yetişkinlikte de devam ediyor. Haliyle işin içine para girdiğinde, insanoğlu nasıl davranacaklarını pek kestiremiyorlar. 

Zenginler ve öteki insanoğlu para mevzusunda değişik düşünebiliyor. Zenginler yatırım odaklı düşünürken öteki insanların hedefi daha oldukca bir şeyler satın almak olabiliyor. Hangi parayı şimdi, hangisini sonrasında harcayacağına karar verebilmek oldukca mühim bir beceri. 

“Abi oldukca uzun yazmışsın, bizlere bir özet geçsen?”

Peki. Ekonomik sistemin tamamının işlemesini elde eden ekonomik önlemler, sistemi çalıştıran zenginleri destek sunar. Kazanç özelleştirilirken kayıplar kamulaştırılır. Parası olan, fiyatı değerinin altında kalan her şeyi satın alarak zenginliğine zenginlik katar. Kısa süreli düşünen ya da düşünmek zorunda kalan insanoğlu ise varlıklarını değerinin altında fiyatlarla kaybeder. Bu da zengini zenginleştirirken, gelir eşitsizliğini daha da arttırır.