Mars Nasıl Oldu da Çorak Bir Gezegene Dönüştü?

Güneş Sistemimizdeki gezegenler arasından ilgimizi en fazlaca çeken ve Dünya’ya en fazlaca benzeyen gezegen Mars. Şimdilerde toz fırtınalarının tutsak almış olduğu, çorak bir gezegen olsa da, bunun daima bu şekilde olmadığını biliyoruz.

Ortalama 4,6 milyar yıl ilkin oluşan Mars’ın, geçmişte göllere, nehirlere haiz olduğu düşünülüyor. Bu bilgiyi bizlere veren ise gezegenin yüzeyinde bulunan kurumuş göl ve dere yatakları, tortul kayalar ve geçtiğimiz yıllarda NASA’nın keşfettiği buz altı su kütleleri. Tüm bu bilgiler, Mars’ın geçmişte verimli ve yaşanabilir bir gezegen olmuş olabileceğine işaret ediyor. 

Oldukça mühim ve yanıtsız bir sual var: ne oldu da Mars’taki tüm su kaynakları yok oldu?

Mars’taki bu acıklı değişikliğin 3,5 milyar yıl ilkin gerçekleştiği hesaplanıyor. Şu demek oluyor ki Kızıl Gezegen, oluşumundan bir milyar yıl sonrasında kurak ve çorak bir gezegene dönüşmüştü. Fakat değişimin bununla beraber getirmiş olduğu en mühim soruya halen daha net bir yanıt verilemedi; Mars neden yaşanabilir bir gezegenken birden yaşanamaz bir yer haline geldi?

Bilim adamları uzun senelerdir bu soruya bir yanıt arıyorlar. Mars görevlerinden elde edilmiş verileri inceleyerek bazı sonuçlar elde eden bilim adamları, şimdiye kadar net bir yanıt veremeseler de bazı seçenekler sunuldu.

Bu seçeneklerden birine bakılırsa Mars’ın yüzeyindeki suları oluşturan iklim başlangıçta ılık ve yağışlıydı. Bu ılık iklim, lüzumlu yağış döngüsünün, dolayısıyla da gezegendeki suların oluşmasını destekledi. Sadece sonrasında, gezegendeki iklim soğudu ve yağışlar bitti. Haliyle de su kaynakları kurudu ve Mars giderek çorak bir gezegene dönüştü.

Bu seçeneğin kilit noktasındaki ‘gezegen neden soğudu?’ sorusuna ise şimdiye kadar karbondioksit gösteriliyordu. Gezegenin atmosferindeki düşük karbondioksit miktarı sebebiyle sera gazı tesiri ile gezegenin sıcaklığı atmosferde hapsedilememiş, böylece de gezegen soğuyarak kurumuştu.

Yeni bir emek verme, karbondioksiti denklemden çıkardı

Bir grup bilim insanı tarafınca yürütülen ve geçtiğimiz günlerde gösterilen yeni bir araştırma ise karbondioksitin söz mevzusu ‘itici güç’ olmadığını ortaya koydu. Mars iklimine yönelik pek fazlaca simülasyon oluşturan ve karbondioksit miktarını değiştirerek tesirleri gözlemleyen ekip, karbondioksit miktarının değişmesinin sonucu değiştirmediğini gördüler.

Şu demek oluyor ki aslen Mars’taki suya ne olduğuna yönelik en genel kanılardan biri böylece zayıflamış oldu. Araştırma ekibi, şu an için söz mevzusu değişkenin ne işe yaradığını, Mars’ı kurutan şeyin ne işe yaradığını tam olarak bilmediklerini ifade ediyorlar. Sadece NASA’nın Mars’ta devam eden görevlerinden elde edilebilecek bazı verilerin bu sorulara yanıt olmasını umuyorlar.

Tek seçenek bu değil; Mars’ın sularının yok olmadığını, hâlâ gezegende saklı bulunduğunu söyleyen araştırmalar da var

İnsanlık olarak ‘yaşanabilir bir gezegenken yaşanamaz bir yere dönüşen‘ bildiğimiz tek gezegen Mars. Bu da Mars’la ilgili sorulara pek fazlaca değişik bilim insanının cevap aramasını sağlıyor. Haliyle ortaya fazlaca sayıda senaryo çıkıyor. 

Mars’taki suya ne olduğuna yönelik bir öteki dikkat çekici yanıt ise Caltech’ten bir araştırma ekibinden geçtiğimiz yıl gelmişti. Bu araştırma da, Mars’taki tüm suyun atmosferden ‘kaçıp’ giderek kurumuş olmasının mümkün olmayacağına, şundan dolayı gezegende derinliği 100 , 1500 metre içinde değişen ‘okyanus’ benzeri oluşumların bile olduğuna dikkat çekiyordu. Verdikleri alternatif yanıt ise Mars’taki suyun aslen bir nevi hâlâ gezegende olduğu yönünde.

Peki bu nasıl mümkün olabilir? 

Söz mevzusu araştırma, Mars’taki suyun atmosfer yöntemiyle da azaldığını reddetmiyor sadece tek başına kafi olmayacağı düşüncesiyle yeni verilere yoğunlaşıyor. Buna bakılırsa Mars’ın yüzeyindeki su gezegendeki minerallere tutunuyor ve kuruyor. 

Kayalar ile etkileşime giren su ve yaşanmış olan kimyasal ayrışmalar, su içeren killeri ve öteki mineralleri oluşturuyor. Benzer bir süreç Dünya’da da oluyor. Sadece Dünya, tektonik olarak etken olduğundan, suyu ve öteki molekülleri volkanik aktiviteler yöntemiyle atmosfere geri dönüştürüyor. Bununla beraber, Mars, bazı depremler ve volkanik hareketler olsa da Dünya benzer biçimde tektonik olarak etken değil ve bundan dolayı, bir kez meydana gelen bu durum, suyun yeniden yüzeye dönmemesi sebebiyle kalıcı bir kuruluğa yol açıyor.

Bu çalışmaların hiçbiri hemen hemen kati yanıtlar veremiyor

Mars’ta devam eden ve gelecek için planlanan görevler, hemen hemen kati bir halde cevaplanamayan bu soruya ve daha pek çoğuna yanıt arıyor. Bilhassa gelecek yıllarda gerçekleşecek görevlerin, bizlere Dünya’ya fazlaca benzeyen bu gezegenin başına neler geldiğini açıklayabileceği düşünülüyor.

Mars’a ne işe yaradığını idrak etmek neden bu kadar mühim?

Bildiğiniz suretiyle, insanlığın yanıt aramış olduğu en büyük sorulardan biri de evrende yalnız olup olmadığımız. Üstünde yaşam barındıracak kadar eli bol koşullara haiz olan ve bunu başardığını bildiğimiz tek gezegen Dünya. Bilim adamları da, bir gezegenin yaşama elverişli olması ihtimalinin ne kadar bulunduğunu ve evrende buna engel olan senaryoların neler bulunduğunu daha iyi idrak etmek için en yakınımızdaki örnek olan Mars’ı değerlendiriyorlar.

Ek olarak bildiğiniz suretiyle Dünya da her geçen gün kendi su kaynaklarını kaybeden ve kurak bir geleceğe doğru giden bir gezegen. Bu sebeple de Mars’ın geçmişte yaşadıklarını daha iyi idrak etmek, Dünya’nın geleceğindeki kuraklık ve ‘ölüm’ senaryolarını daha iyi anlamamıza yardım edebilir. Böylece ‘gelecekte bizim gezegenimiz de bu şekilde mi olacak?‘ benzer biçimde sorulara daha rahat yanıt verebiliriz…

Bilim adamları nedenlerini ararken, Mars’ı tekrardan yaşanabilir hale getirecek deli projeler de üretilmiyor değil

Artık Mars diyince aklımıza gelen ilk isim olan Elon Musk, yalnızca bizi Kızıl Gezegen’e taşıyacak roketler üretmekle ilgilenmiyor. Musk hem de Mars’ın tekrardan yaşanabilir bir gezegen haline getirilebileceğini de düşünüyor ve bu mevzuda bazen enteresan açıklamalar yaparak çözüm önerileri sunuyor. 

Bunlardan ilki ve tüm dünyada deprem tesiri yaratanı, birkaç yıl ilkin önerilmiş olduğu ‘Mars’a nükleer bomba atalım’ önerisiydi. Musk bu ‘deli öneriyi’ ‘‘Bir gezegeni yaşanılabilir kılmak için biri yavaş, biri süratli metod biliyoruz şu an için. Yavaş olan yöntemde gezegendeki sera gazları oranını aşama aşama ve yavaş şekilde artırarak bu gazların Mars’ın atmosferini kalınlaştırmasını ve sera tesiri ile gezegeni ısıtmasını bekliyoruz. İkinci ve süratli olan yöntemde ise gezegenin kutuplarına birkaç nükleer bomba gönderiyoruz ki bu tarz şeyleri da “SpaceX Falcon 9 Heavy” roketimizle taşıyabilirsiniz, inanırım” şeklinde açıkladı.

Sadece bu öneriden birkaç yıl sonrasında Musk fikrinden vazgeçti ve Mars yüzeyini ısıtıp sera gazı tesiri oluşturmak için başka bir tavsiye sundu: Güneş reflektörleri yardımıyla Güneş ışınlarını gezegen üstünde tek bir noktaya toplamak ve toprakta bağlı halde bulunan karbondioksit gazını çözerek ihtiyaç duyulan atmosferi oluşturmak.

Doğal ki Musk’ın bu açıklamalarından herhangi birinin işe yarayıp yaramayacağını bile tam olarak bilmiyoruz. Sadece deli fikirlerin direkt işe yaramasa da büyük gelişmelere önayak olduğunbu biliyoruz. Kim bilir bu türden ‘deli’ görünen fikirler, gelecekte Mars’ı tekrardan yaşanabilir bir gezegen haline getirir, kim bilir.