Mikroskop Ne İşe Yarar, Mucidi Kim, Çeşitleri Neler?

İnsanlığın göremeyeceği kadar uzakta olan şeyleri keşfetmek için teleskobu buluş etme öyküsünü buradaki yazımızda anlatmıştık. Sadece bilim adamları bununla yetinmedi ve benzer bir dönemde, göremeyecekleri kadar ufak şeyleri keşfetmek için mikroskobu buluş ettiler. Mikroskobu kim buluş etti sorusunun kati bir yanıtı yok zira aynı dönem pek fazlaca insan aynı alet üstünde emekler yapmıştı.

Tıpkı tüm bilimsel keşifler ve emekler şeklinde mikroskop da süre içinde en iyi halini alan icatlardan biridir. Fakat gariptir, ilk buluş edilen mikroskopla bugün kullanılan içinde pek de fark yok. Zira amaç aynı, o küçücük şeyleri görülebilir hale getirmek. Gelin mikroskobu kim buluş etti sorusu üstünden mikroskobun geçmişine ve insanlık için neden mühim olduğuna birazcık daha yakından bakalım.

Mikroskobu kim buluş etti bilmiyoruz:

Girişte de bahsettiğimiz şeklinde şu an için mikroskobu şu ya da bu buluş etti demek mümkün değil sadece iki mercek kullanan ilk gerçek mikroskobun, 1600’lü yıllarda Hollandalı gözlük yapımcısı Zacharias Janssen tarafınca yapıldığı biliniyor. Janssen’in mikroskobu, incelemiş olduğu şeyi normalden 20 – 30 kat daha büyük gösteriyordu.

1660’lı yıllara geldiğimiz süre gene bir Hollandalı olan Antonie van Leeuwenhoek’in kendi lensleri ile bir mikroskop yapmış olduğu biliniyor. Sadece bu buluş mikroskoptan fazlaca tek lensli bir büyütece benziyordu. Gene de işlevseldi ve incelemiş olduğu şeyi 200 kata kadar büyütebiliyordu.

Antonie van Leeuwenhoek, bu mikroskobu kullanarak hayvan dokularını, nebat dokularını, insan spermini, kan hücrelerini, mineralleri ve bazı fosilleri gözlemlemiştir. Hatta yapmış olduğu bu gözlemlerden edinmiş olduğu detayları Londra’da bulunan Royal Society’ye sunmuştur.

Hücre ve gözenekler keşfediliyor:

Antonie van Leeuwenhoek, bu çalışmalarına amatör olarak devam ederken devrin öncü bilim adamlarından Robert Hooke da benzer bir mikroskop ile mühim emekler yapmış ve bu tarz şeyleri Londra’da bulunan Royal Society’ye sunmuştur. Robert Hooke sonrasında bu çalışmalardan bir sergi bile açmıştır.

Robert Hooke’un bilim için önemi ise keşiflerinde saklı. Bir mantar dilimini incelerken gözenekleri ortaya çıkarmıştır. Hemen sonra tüm canlı organizmaların, nebat ve hayvanların yapı taşları olarak kabul edilecek hücre terimini de ilk kez Robert Hooke ortaya atmıştır. 

Bilim emek harcamaları için oldukça ilkel diyebileceğimiz bir dönemden bahsediyoruz. Üzerine bir de mikroskop camları uzun seneler problem yarattığı için pek fazlaca araştırmacı, mikroskop ile emek harcamayı ve incelemeler yapmayı reddetmiştir. Ta ki fazlaca daha temiz camlar kullanılmaya başlayana kadar. 

Mikroskop için bir devrim:

Mikroskop buluş edileli uzun bir süre geçmiş olmasına karşın 200 yıl süresince mikroskop camları sapmalara, kirliliğe ve gözlem hatalarına neden oluyordu. Aslına bakarsak problem mikroskoplarda değildi, aslolan problem mikroskop camlarındaydı.

Mikroskop camlarının iki ana problemi vardı; küresel sapma denilen görüntü bulanıklığı ve kromatik sapma denilen renk ayrımı. 1830 senesinde İngiliz fizikçi Joseph Jackson Lister, bir enstrüman üretici olan William Tulley ile anlaşarak malum bu iki hatanın da olmadığı bir mikroskop üretti.

Aslına bakarsak bu sorunların çözümü son aşama basitti. Oldukca daha saf camlar kullanılarak renk bozulması ve görüntü çözünürlüğü problemi çözüldü. Mikroskoba aynalar ilave edilerek daha çok ışık alması sağlandı ve böylece görüntüler fazlaca daha net hale geldi. 

Tıp alanında mikroskop kullanımı:

Fizik, kimya ve benzeri alanlarda kullanılsa da tıp alanında uzun süre mikroskop kullanılmadı. Ta ki 1830’larda görüntü sorunları çözülene kadar. Bu dönemden sonrasında mikroskoplar laboratuvarlarda etken bir halde hücre, hücre teorisi ve öteki biyolojik araştırmalarda kullanılmaya başladı.

1838 ve 1839 yılları aralığında iki Alman bilim adamı, Mathias Schleiden ve Theodor Schwann, seneler ilkin ortaya atılmış hücre teriminin aslen nebat ve hayvan yaşamının temel taşı bulunduğunu fark ettiler. Theodor Schwann, tıp eğitimi almaya başladığı süre mikroskobun önemini bir kez daha fark etti. 

Theodor Schwann’ın hücresel hareketlerin insan sağlığına tesiri ile alakalı teorisi, Alman patoloji araştırmacısı Rudolf Virchow tarafınca önemsendi. Rudolf Virchow, yaşamı süresince öğrencilerine mikroskopla çalışmalarını tavsiye ederek doku ve hücre araştırmalarının hastalık bulgularında mühim görevi bulunduğunu söylemiş oldu.

Sonraki yıllarda mikroskop kullanılarak meydana getirilen çalışmaların kim bilir en büyüğü Arthur Hill Hassall tarafınca yapılmış oldu. Arthur Hill Hassall, içme suyunu inceleyerek içinde insan sağlığına zararı dokunan maddeler bulunduğunu keşfetti ve bir ihtimal bugün milyarlarca insanoğlunun yaşamını kurtaran çalışmalara imza attı.

Mikroskop türleri:

• Stereo mikroskop
• Bileşik mikroskop
• Ters mikroskop
• Metalurjik mikroskop
• Polarize mikroskop

Stereo mikroskop:

Stereo mikroskop, 10x – 40x içinde büyütme ile 3 boyutlu ve stereo görüntü sağlar. İmalat, kalite denetim, madeni para toplama, bilim, okul projeleri ve botanik alanında kullanılır. Ufak ve kullanımı kolay bir mikroskop türüdür.

Bileşik mikroskop:

Biyolojik mikroskop olarak adlandırılan bileşik mikroskop; laboratuvarlarda, okullarda, atık su arıtma tesislerinde, veterinerlik ofislerinde ve histoloji ile patoloji alanlarında kullanılır. Bileşik mikroskopta bir lam üstüne bir örnek yerleştirilir ve lamel ile düzleştirilir. 

Ters mikroskop:

Ters mikroskop; 40x, 100x ve kimi zaman 200x ve 400x büyütme sağlar. Ters mikroskoplar, bir petri kabındaki canlı örnekleri görüntülemek için kullanılır. Kullanım alanları daha fazlaca canlı hücre görüntüleme, gelişim biyolojisi, hücre biyolojisi, sinirbilim ve mikrobiyoloji alanlarıdır.

Metalurjik mikroskop:

Metalurjik mikroskoplar, ışığın içinden geçmesine izin vermeyen örnekleri görüntülemek için geliştirilmiş, kuvvetli mikroskoplardır. Işığın yansıması yardımıyla 50x, 100x, 200x ve kimi zaman 500x büyütme sağlar. Mikron seviyesindeki araştırmalarda bile kullanılır.

Polarize mikroskop:

Polarize mikroskoplar, kimyasalları, kayaları ve mineralleri incelemek için polarize ışık kullanan mikroskop türüdür. Jeologlar, petrologlar, kimyagerler ve ilaç endüstrisi tarafınca yaygın olarak kullanılmaktadır. Çift kırılmalı malzemeleri görüntülemek için idealdir.

Gözle görülmeyeni görmek için kullanılan mikroskobu kim buluş etti sorusu üstünden mikroskop tarihini ve bugün kullanılan mikroskop türlerini inceledik. Kendi halinde bir gözlükçünün icadının bugünün bilim dünyasını şekillendiriyor olması hakkaten şaşırtıcı.