Kendimizi Iyi mi Kandırdığımızı Gösteren Utanç Verici Gözlem

İnsanlar çoğu zaman hayatta kalmak için ne gerekiyorsa bunu hayata geçirmeye programlanmıştır. Buna yaşama içgüdüsü adı verilir. Başka bir deyişle yaşayabilmek, bizim için en mühim olan şeydir. Kendimizi korumak ve yaşamımızı devam ettirebilmek için elimizden geleni yaparız.

Ya başkaları için?

Kendi yaşamlarımızın devamlılığını sağlamaya çalıştığımız şeklinde başkalarının yaşamlarını da düşünürüz.

Hatta birçoğumuz, kafamızda belirli süper kahraman hikayeleri bile kurmuşuzdur. Belirli bir vakayla karşılaştığımızda iyi mi tepkiler vereceğimizi tahmin etmişizdir. Peki, ya bu durum aslen gerçeği yansıtmıyor ve içgüdülerimize ters düşüyorsa? 

Ne anlatmaya çalıştığımızı bir örnekle açıklayalım. 1964 senesinde işlenmiş garip bir adam öldürmeye göz atıyoruz:

13 Mart 1964’te Kitty Genovese isminde bir hanım evinin önünde öldürüldü. Otomobilini evinden birkaç metre geriye park eden hanım, başına geleceklerden habersiz şekilde evine doğru yürümeye başladı. Tam da bu sırada Winston Moseley isminde biri onun peşine takıldı.

Kitty Genovese, evine giremeden Winston Moseley tarafınca iki kez bıçaklandı.

Dayanılmaz acı sonucunda hanım feryat atmaya başladı. Bu sırada vakaya tanıklık eden biri “Hanımı rahat bırak!” diye bağırdı. Winston bunu duyduğu vakit derhal vaka yerinden uzaklaştı ve Kitty Genovese’i kanlar içinde bıraktı.

Bir insanoğlunun iyi mi bu şekilde cani bir vakası gerçekleştirebileceğini soruyorsunuz, öyleki değil mi? Sanki hâlâ bu şekilde şeyler olmuyormuş şeklinde soruyorsunuz hatta… Her neyse bu noktaya geleceğiz.

Kusursuz bir dünyada yaşasaydık her şey bununla sınırı olan kalırdı, sadece maalesef kusursuz bir dünyada yaşamıyoruz.

Birçok görgü tanığı, Winston’ın otomobiliyle vaka yerinden uzaklaşıp on dakika sonrasında geri döndüğünü belirtti. Kadının hâlâ yerde yattığını gören adam, aslına bakarsan yaralı olan bayanı birkaç kez daha bıçakladı. Bunun arkasından da parasını çalıp bayanı rahatsız etme etti.

Kitty Genovese’in bir komşusu o sırada polisi aramıştı, sadece polis ve ambulans vardığında her şey için oldukca geçti.

Peki, bu yaşananların psikolojiyle ve iyilikle ne alakası var?

Cinayetin olduğu sırada 38 konutluk mahallede hepimiz bir katliam işlendiğinin farkındaydı sadece kimse desteğe gereksinim duyan bayanı kurtarmak için harekete geçmedi.

Bu durumda kadının tüm komşuları sizce o adam öldürmeye ortak olmadı mı? Daha da önemlisi niçin her şeye izleyici kalmayı tercih ettiler?

İki toplumsal psikolog bu probleminin yanıtını bulmak Izleyici Tesiri Deneyi isminde bir gözlem gerçekleştirmiş oldu. 

Bibb Latane ve John Darley, azca ilkin bahsettiğimiz Kitty cinayetine benzer bir vakası deneylerine mevzu edindiler. Ilk olarak üniversite öğrencileri arasından denekler seçtiler.

Öğrencilere, kendi aralarında kişisel problemleri hakkında tartışmaları söylendi. Sadece öğrencilerin her birisi kendisine ilişkin tek tek oda içinde olacak, konuşmalar mikrofon ve hoparlör üstünden gerçekleşecekti. 

Her öğrenciye kendisini ifade etmesi için iki dakika verildi. Bir talebe konuşurken öteki tüm iştirakçilerin mikrofonları susturuldu.

Deneklerin bilincinde olmadığı noktay ise dinledikleri konuşmanın aslen evvelinde kaydedilmiş olduğuydu:

Denekler beş gruba ayrıldı. Bu grupların farkı ise basitti:

1. gruptaki kişiler bir tek bir kişinin ses kaydını dinliyordu. Grup numarası ile dinlenen ses kaydı aynı sayıdaydı. 2. gruptakiler 2 ses kaydı, 3. gruptakiler 3… Sonunda 5. gruptakiler de toplam 5’er ses kaydı dinlediler. 

Ihmal etmeyin, öğrenciler seslerin kayıt bulunduğunun bilincinde değildi.

Ses kayıtlarının birinde bir öğrencinin epilepsi krizi kaydedilmişti. Kaydın başlarında talebe epilepsi sorunundan muzdarip bulunduğunu anlatırken, krizlerin ölümcül olabileceğinden bahsediyordu. Kaydın devamındaysa kriz başlıyordu:

“B-be-en… k-k-kk-riz… yardım et… n-ne-ne-nefes alam… biri bana yardım etsin… ö-öl-ölüyor…”

Denekler konuştukları kişiyi göremedikleri için durumun tasarı bulunduğunu anlamalarına olanak yoktu.  Araştırmacıların burada gözlemleyeceği nokta, deneklerin tepkileri oldu.

Acaba odalarından çıkarak arkadaşlarına destek olacaklar mıydı?

Deneklerin yalnızca %31’i yerlerinden kalıp odalarındaki telefona koşarak yardım çağırdı. Şu demek oluyor ki geriye kalan %69’luk kesim bir tek vakası dinlemekle yetindi. Endişeli olsalar bile harekete geçmediler.

Bir tek 1 kişinin ses kayıdını dinleyen 1. grupta ise bu oran %85’e çıkmıştı. Şu demek oluyor ki bir insan vakaya tek başına şahit olursa daha oldukca yardım etmek istiyordu. 

• Başka bir deyişle: Acil bir durumda bir grup içerisindeyseniz acil durumda olan kişiye yardım etme oranınız fazlasıyla düşüyor. Bunun yanı sıra desteğe gereksinim duyan kişiyi tekken görürseniz yardım etme olasılığınız artıyor.

Aslına bakarsak içgüdüsel olarak hiçbirimizin bir süper kahraman olmadığı ortaya çıkıyor:

Kalabalık gruplarda başka birinin müdahale edeceğini düşündüğümüz için daha azca görevli hissediyoruz. Kesinlikle birisi desteğe koşar aslına bakarsan, değil mi?

Bu haftaki ruhsal deneyimizin sonuna gelmiş bulunuyoruz. Haftaya davranışlarımızın sebebini aradığımız yeni bir yazıda görüşmek suretiyle, merhametle ve merakla kalınca…

Köşemizin öteki içeriklerine aşağıdan ulaşabilirsiniz: