Nemrut Dağı’nın Efsanevi Öyküsü

Kommagene Krallığı’nın izlerini üstünde taşıyan bölgedeki mimari, Kral I. Antiochos tarafınca atalarına ve tanrılara minnet göstergesi olarak yaptırıldı. Nemrut Dağı’nın 2150 metre tepesinde bulunan ve tanrılara atfedilen dev anıtsal heykellerin, mezarın ve tümülüsün neden yaptırılmış olabileceğine dair birçok söylenti var. İşte manzarasıyla büyüleyen bölgenin zamanı arka planı…

Nemrut Dağı’ndaki arkeolojik yapılar, Helenistik döneme ilişik. Bölgeyi ziyaret ettiğinizde devasa heykellerin Doğu ve Batı olmak suretiyle iki terasa da inşa edildiğini görebilirsiniz. Doğu ve Batı terasında heykeller, kabartmalar ve birer avlu bulunuyor. Doğu terasında ise tek fark olarak bir de sunak mevcut. Bu heykellerin boyutları 8-10 metre yüksekliği içinde. Peki sizce Antiochos’un Nemrut Dağı’nın zirvesine bu dev mimariyi yaptırma sebebi tam olarak ne olabilir? Haydi gelin aslolan hikâyeye hep beraber bakalım.

Nemrut Dağı bir yerleşme yeri değildi, Kral I. Antiochos’un yaptırmış olduğu mukaddes bir alandı.

Bölgeyi ziyaret etmek için geldiğiniz vakit dağa çıkarken adını koyamadığınız bir duygu yoğunluğu hissederseniz buna asla şaşırmayın. Şundan dolayı bölgeyi ziyaret eden birçok insanoğlunun benzer hislere tutulmuş bulunduğunun, çeşitli araştırmalarda dile getirildiğini görüyoruz. Antiochos, I. Mithradates’in oğluydu, Komagene Krallığı’nın ehemmiyet kazanması da Antiochos’un (MÖ 62-32) başa geldiği dönemlere denk düşüyordu.

Nemrut Dağı, Antiochos’un kendisi için gömüt olarak yaptırdığı kabul edilen bir yapıyı ve tümülüsü de bünyesinde barındırıyor. Bölge mukaddes bir alan olarak kabul ediliyor bu sebeple ölmüş bir kralın ruhuna olan saygınlığı temsilen yapıların inşa etmiş olduğu düşünülüyor. Kim bilir bölgeyi ziyaret edenlerin duygu yoğunluğu hissetmesi bu sebepten olabilir.

Bölgedeki yazıtlarda kralın mezarının orada olduğu söylense de bugüne dek gömüt halen bulunamadı. Tümülüs, Fırat Nehri’nin ovalarına ve geçitlerine yakın bir noktadadır. Hatta kralın kemiklerinin yada küllerinin tümülüsün içindeki ana kayaya oyulmuş bir odaya konulduğuna inanılıyor.

Bundan dolayı 50 metre yüksekliğinde ve 150 metre çapındaki bu tümülüsün ufak kaya parçalarıyla örtülerek korumaya alındığı söyleniyor. Eğer tümülüsü kazmak, içine gitmek isterseniz bunu yapamıyorsunuz bu sebeple tümülüsü sakınan ufak kayacıklar aşağıya çöküyor. Aslına bakarsanız bu kırma taşlardan meydana getirilen tümülüsün bir başka benzerine de dünya üstünde rastlanmamış.

Nemrut Dağı aslen Doğu ve Batı uygarlıkları içinde bir köprü.

Doğu ve Batı teraslarındaki heykeller, Helenistik süreci, Pers sanatı ve Kommagene ülkesine emsalsiz sanat anlayışını harmanlanarak oluşturulmuş. Sözgelişi her iki terasta tanrı ve tanrıça heykellerinin yanında aslan ve kartal heykelleri de var. Hatta Batı terasında aslanlı bir horoskop bile var.

Soldan ilk heykel, I. Antiochos, ikinci olarak Kommagene tanrıçası Fortuna-Tyce, Zeus (Oromastes), Apollo (Mithras) ve Herakles’ten (Artagnes) oluşuyor. Heykellerin, Doğu ve Batı yönlerinde tam ufka bakar şekilde oturtulması oldukça manidar. Baktığımızda bu durumun Güneş’in doğuşu ve batışını tanrıların bakış açısından görmek benzer biçimde anlaşılıyor. Bu bakımdan Nemrut Dağı, Doğu ve Batı’nın içinde bir tampon görevine sahipti diyebiliriz.

Nemrut Dağı’nın zamanı dokusu, Kommagene Krallığı yıkıldıktan sonrasında keşfedilene kadar tam 2000 yıl geçmişti.

MS 72 senesinde Roma’ya karşı meydana getirilen savaşı kaybeden Komagene Krallığı’nın bağımsızlığı sonlanmış oldu. Krallığın tarih sahnesinden inmesiyle beraber Nemrut Dağı’ndaki yapıtlar ortalama 2000 yıl süresince keşfedilmedi. Sonunda 1881 senesinde yöreyi dolaşmak için görevlendirilen Alman mühendis Karl Sester, Nemrut Dağı’ndaki heykellerle karşılaşıyor ve İzmir’deki Alman Konsolosluğu’na, heykellerin arkasındaki Grekçe yazıtları görmediği için burada bir Asur Harabeleri bulduğunu bildiriyor. Şu demek oluyor ki aslen Sester’ın yapmış olduğu hatadan dolayı bölgenin Kommagene Krallığı olduğu sonradan anlaşılıyor.

Bölgede çalışan tek şahıs doğal ki Sester değildi. İmparatorluk Müzesi (Müze-i Hümayun) müdürü Osman Hamdi Bey, 1883 senesinde ekibiyle gelip bölgeyi incelemiş. 2. Dünya Savaşı sonrası kazıbilimci Theresa Goell ve Karl Doerner’ın da bölgede emek harcamalar yapmış olduğu biliniyor. Nemrut Dağı’nın ören yeri olarak, 1987 senesinde UNESCO Dünya Miras Sıralaması’ne girmiş olduğu biliniyor.

Aslanlı horoskop heykeli, bölgede astronomiyle ilgilenildiğine işaret ediyor.

Aslanlı horoskopun ortaya çıkış hikayesi, 1881’de alanda meydana getirilen ilk kazıdan sonrasında başlıyor. Şundan dolayı bu heykel, tümülüs üstünden kaymış olan çakılların altında kalmış olduğu için bulunamıyor. Aslanlı horoskop, Osman Hamdi Bey tarafınca yaptırılan kazıda ortaya çıkarılarak Grek horoskopu tanımını alıyor.

Aslanın gövdesi ve çevresi toplamda 19 yıldızla sarılı ve boynunda ise bir hilal var. Aslanın sırtındaki daha büyük boyutta olan üç yıldızın üstünde Grekçe Mars, Merkür ve Jüpiter yazıyor. Araştırmacılar Aslanlı horoskopun üstünde bir tarih yer aldığını ve bu tarihin tümülüsün inşa edilmiş olduğu tarih olabileceğini söylüyor. Aslanlı horoskop, 2003 senesinde Nemrut Dağı’nın kuzeyindeki geçici restorasyon evine taşındı ve ziyarete kapatıldı. Her yıl yurt içinden ve yurt dışından birçok ziyaretçinin burayı keşfetmek istemesine şaşırmamalı bu sebeple Nemrut Dağı’nın zamanı zenginlikleri göz kamaştırıyor. Üstelik Güneş’in en güzel doğduğu ve gün batımının en güzel yaşandığı yer olması da ziyaret edilmeye kıymet bir yer bulunduğunu kanıtlıyor. 

Kaynaklar: 1, 2, 3