Oedipus Kompleksi ve Elektra Kompleksi Nedir?

Bazılarına göre bir sapık, bazılarına göre de psikolojinin babası olarak adlandırılan Sigmund Freud, psikoloji tarihindeki en tartışmalı karakterlerden biri. Fakat kim bilir hiçbir teorisi Oedipus Kompleksi kadar tartışmalı olmadı ve tepki toplamadı. Şimdiye kadar Freud’un öteki teorileri benzer biçimde doğrulanmış yada çürütülmüş olmasa da hala fazlaca popüler.

Kuram, aşağıda bahsedeceğimiz Ufak Hans Vakası üstünden kurgulanmış olduğundan eleştirilmektedir; zira bu örnek haricinde somut bir kanıt bulunmuyor. Gelen eleştirilerde Ufak Hans vakasının değişik teorilerle (Mesela Bowlby’nin Bağlanma Teorisi) de yorumlanabileceği ve Freud’un cinsel içgüdülere aşırı vurgu yapmış olduğu (Bilhassa Erikson tarafınca) belirtilmektedir.

Peki nedir bu Oedipus Kompleksi?

Bu karmaşa, adını Sophokles’in meşhur oyunu Kral Oedipus’tan alır. Kral Oedipus, annesiyle beraber olmak için babasını öldürür ve bu yaptığından dolayı lanetlenir.

Freud bu kompleksin fallik gelişim evresi olan 3-6 yaşları içinde ortaya çıktığını dile getirip bu zamanda libido (yaşama gücü/cinsel iç güdü) kaynağının çocuğunun vücudunun erojen bölgelerinde toplandığını iddia eder. Teorinin devamında şunlar da vurgulanır: Bu zamanda kız evladı, babasına ilgi duyup babasını annesinden imrenir. Erkek evladı ise annesine ilgi duyup annesini babasından imrenir. Babasıyla bir rekabet içine girer, amacı annesine haiz olmaktır.

Oedipus Kompleksi ve Elektra Kompleksi’nin arasındaki farklar nedir?

Oedipus Kompleksi daha genel bir kavram olup her iki cinsiyetteki çocuğun karşıt cinsiyetli ebeveynlerine olan ilgisini ifade ederken, Elektra Kompleksi kız çocuğunun babaya olan ilgisini ifade eder. Elektra Kompleksi, kız çocuğunun annesinden babasını kıskanmasını, annenin yerini geçme isteğini ve babaya aşırı düşkün olmayı ifade etmek için kullanılır. 

Oedipus Kompleksi’nin emareleri nedir?

Kanıtlanmamış bu kompleksin belirtilerinin şunlar olduğu öne sürülüyor: 

• Bu yaş grubundaki çocuk, kendisini babasıyla karşılaştırmaya ve kendisi ile onun içinde ortak noktalar bulmaya çalışır.
• Annesine olan sevgisini, bulmuş olduğu her fırsatta dile getirmeye adım atar.
• Babasına olan nefretini dile getirir(Freud bunu hadım olma korkusu yüzünden evlatların bastırabileceklerini söyler).
• Tıraş olmak, babası benzer biçimde yürümek, onun kullandığı kelimeler kullanmak benzer biçimde babasını öykünmek eden davranışlar gösterir.
• Annesiyle uyuma isteğinin baskın gelmesinden dolayı babasını yataktan kovmaya çalışan davranışlar görülebilir.
• Anası ile evleneceğini söyleyebilir.
• Anne-babasının kendisinin yanında herhangi bir tensel temasına “öpmesine, kucaklamasına, sevgi sözcükleri kullanmasına” aşırı bir tepki izah edebilir, ayırmaya çalışabilir; hatta bu, ağlamaya kadar da gidebilir.

Oedipus Kompleksi nasıl tedavi edilir?

Freud bu teorisini “Ufak Hans ” vakasıyla desteklemiştir. Bu vakada Ufak Hans, at fobisi olan 5 yaşındaki bir erkek çocuğudur. Freud, Ufak Hans’ın babasıyla mektuplaşarak fobinin nedenini bulup belli bir tedavi sürecini takip etmeye çalışır. Mektuplaşma sürecinde Freud, probleminin kaynağının “çocuğun, annesine haiz olma isteğinden dolayı babası tarafınca iğdiş edileceği (hadım etmek, kısırlaştırmak) korkusu” bulunduğunu düşünür. Bu düşüncesini de şu şekilde devam ettirir: Bu fobideki at, babanın sembolüdür. Hans’ın at (baba) tarafınca ısırılma (iğdiş edilmesi) korkusu ise annesine haiz olma isteğine karşılık bir cezadır. Freud bu vakaya uyguladığı tedavinin özetini 1909 senesinde “5 Yaşındaki Çocukta Fobinin Analizi (Analysis of a Phobia in a Five-year-old Boy)” başlığıyla yayınlamıştır. 

Freud’un önerilmiş olduğu tek tedavi, çocuğun kendini aynı cinsiyetten olduğu ebeveyniyle özdeşleştirmesidir. Bu kompleksin bastırılmasında vicdan(ego) ve toplumun etik değerleri (süperego) mühim bir rol oynar. Fakat bu kompleksin, kendini yetişkinlik yıllarında suçluluk duyguları olarak gösterdiği tablolar da mevcuttur.

Teoriye gelen eleştiriler:

• Freud bu teorisini yalnız Ufak Hans vakası üstünden oluşturmuştur ve bu olay değişik teoriler (Mesela Bowlby’nin Bağlanma Teorisi) kullanılarak da açıklanabilir. 
• Erikson (1950) benzer biçimde öteki psikodinamik teorisyenler, Freud’un içgüdülerin, bilhassa de cinsel içgüdünün tesirini kişilik gelişiminde abarttığına inanıyorlardı. Erikson buna alternatif olarak, psikososyal gelişim kuramını oluşturmuştur.
• Öteki mühim eleştiri de Freud’un rapor etmiş olduğu tek çocuk hasta olması durumunda Ufak Hans’ın psikanalizinin çoğunu Hans’ın babası (Freud’un teorilerinin bir destekçisi) yapmıştır ve Freud, Hans’ın Oidipal teorisini onayladığını görmüş olduğu için son aşama ön yargılı hareket etmiştir.
• Genel olarak olay, bilimsel açıdan geçerlik ve güvenirlik ilkelerini ihlal etmektedir. Bu da teoriye meydana getirilen öteki bir eleştiridir.

Kaynaklar: 1, 2, 3, 4