On Binlerce Kişinin Ölümüne Neden Olan Bhopal Felaketi

1986 senesinde Ukrayna Sovyet Toplumcu Cumhuriyeti’nin Pripyat şehri civarlarındaki Çernobil Nükleer Santrali’nde yaşanmış olan ve ülkemizi bile etkileyen korkulu felaketi çoğumuz hatırlıyoruz. Aynı dönemde, 1984 senesinde Hindistan’ın Bhopal kentinde benzer bir yıkım yaşandı. Sadece bu sefer ölüm saçan bir nükleer santral değil, kimyasal madde fabrikasıydı. Bhopal felaketinin yaşanmasının tek sebebi ihmallerdi.

Amerikalı bir firmanın sahibi olduğu kimyasal madde fabrikası aslına bakarsan ilk açıldığı günden beri doğru muntazam önlemler almadan çalışıyordu. Fabrikanın kapatılacağı iddiaları sebebiyle güvenlik önlemlerinin büyük bir kısmı dönem dışı bırakılmıştı. Katliam benzer biçimde bu ihmaller yüzünden sızan zehirli gaz sebebiyle on binlerce insan oracıkta yaşamını yitirdi. Sonrasında yaşananlar ise felaketin boyutlarını daha iyi anlatamazdı. Göz bakılırsa bakılırsa yaşanmış olan Bhopal felaketi nedir yakından bakalım ve bu felaketin nedenlerini görelim.

Her şey nasıl başladı?

1970’li yıllarda Hindistan hükümeti, yabancı yatırımcıları ülkeye çekmek amacıyla bir takım teşvik politikası başlattı. Bu politikalar kapsamında ülkede yatırım meydana getiren şirketlerden bir tanesi de Amerikalı kimyasal madde üreticisi Union Carbide Corporation firmasıydı. Hükümetin de hissedarı olduğu Union Carbide India Limited ile ortak olan şirket, pestisit şu demek oluyor ki zararı dokunan organizmaları yok edecek bir tür ziraat ilacı üretme sonucu aldı.

Üretim fabrikası için en iyi yer Bhopal’dı. Şundan dolayı şehrin merkezi bir konumu ve iyi bir ulaşım altyapısı vardır. Derhal emekler başladı. Sadece meydana getirilen tesis, tehlikeli bir kimyasal madde üretilecekmiş benzer biçimde değil de sanki hafifçe endüstriyel ürünler yapılacakmış benzer biçimde inşa ediliyordu. Ürünün kimyasal formülü tam anlamıyla onaylanmamıştı. Yetmezmiş benzer biçimde bu güvenlikli olmayan tesiste hem hammadde hem de ürün imalatı yapılacaktı. Doğrusu ateşle barut yan yanaydı.

1980’li yıllarda kadar Bhopal’deki bu yapınak üretim yapmayı sürdürdü. Sadece 1984 yılına geldiğimiz süre artık ziraat ilacına olan talep azalmıştı. Şundan dolayı Hintli çiftçilerin bu ürünleri alacak parası yoktu. Bu yüzden 1984 yılının Temmuz ayında fabrikayı kapatma sonucu aldılar. Satılacağı güne kadar tesisteki kimyasal maddeler taşınmayacaktı. Yapınak üretim yapmadığı için güvenlik kontrolleri de yok denecek noktaya gelmişti. Doğrusu yıkım geliyorum diyordu.

Bhopal felaketi sebepleri:

2 Aralık 1984 günü saat 23.00 sularında 1 milyona yakın Bhopal nüfusunun büyük bir kısmı uykudaydı. Tesisteki operatörlerden bir tanesi çok da fazla mühim olmayan bir metil izosiyanat gazı sızıntısı tespit etti. Bununla birlikte bir depolama tankında da tazyik artışı vardı. Yapınak etken üretimde olmadığı için üç hafta ilkin en mühim güvenlik önlemlerinden bir tanesi olan havalandırma gazı yıkayıcısı dönem dışı bırakılmıştı.

Tesiste hiçbir şey doğru muntazam denetlenmediği için arızalı vanalardan bir tanesi, boru temizleme suyu ile metil izosiyanat maddelerini birbirine karıştırmıştı. Depolama tanklarını soğutmak için bulunan tonlarca soğutma sıvısı öncesinden boşaltılmıştı. Tazyik ve ısı artmaya devam ediyordu bu sebeple gaz parlamasına karşı devreye girecek olan güvenlik sistemi üç aydır çalışmıyordu. Derken bozuk güvenlik valflerinden bir tanesi 3 Aralık gece 01.00 sularında havaya metil izosiyanat salmaya başlayınca nihayet tesisin alarmları tüm şehirde duyulacak şekilde çalmaya başladı.

Bhopal felaketi insanları uykuda elde etti:

Kimyasal madde üretim fabrikasında gece 01.00 sularında başlamış olan gaz sızıntısından yalnızca birkaç saat sonrasında Bhopal sokakları cansız insan bedenleriyle ve inek, kedi, köpek, kuş cesetleriyle doluydu. Union Carbide Corporation fabrikasının derhal yanında bulunan gecekondu mahallesi en büyük kaybı yaşamıştı. İlk belirlemelere bakılırsa oracıkta tam 3800 şahıs yaşamını kaybetmişti.

Hastaneler dolup taşıyor, ülkenin dört bir yanından bölgeye yardım ekipleri geliyordu. Tam bir can pazarının yaşandığı Bhopal’de ilk birkaç gün içinde yaşamını kaybeden şahıs sayısı 10 bine ulaşmıştı. Yıl içindeki ölümler 15 bine, sonraki yıllarda gaz sızıntısına maruz kalmış olduğu için ölenlerin sayısı 20 bine ulaştı. Hindistan hükümetinin yayınladığı sayılara bakılırsa Bhopal felaketinden etkilendiği için sakat kalan, ölen, hastalıklarla savaşım eden şahıs sayısı 500 binden fazladır. Yıkım sonrası yüz binlerce şahıs şehri terk etmek mecburiyetinde bırakıldı. O dönemde gaz sızıntısından etkilenen kadınların doğurduğu sakat çocuk sayısı bugün bile artmaya devam ediyor.

Bhopal felaketi sonrası neler yaşandı?

Bhopal felaketinin bir numaralı sorumlusu olan Union Carbide Corporation şirketi, normal olarak üçüncü dünya devletlerinde insanlık dışı koşullarda üretim meydana getiren tüm Amerikan şirketleri benzer biçimde kendine yakışanı yaparak hiçbir mesuliyet kabul etmedi ve tüm suçu projede bir miktar hissesi olan yerli Union Carbide India Limited şirketine attı. Teröristlerin bunu yaptığını, işini çalışmayanların sabotaj yaptığını ve daha neler neler iddia ettiler. Normal olarak hiçbirinin doğru olmadığı kanıtlandı.

1985 yılının Mart ayında Hindistan hükümeti, Bhopal Gaz Sızıntısı Afet Yasası adlı bir yasa yürürlüğe soktu ve Bhopal felaketi mağdurlarını hukuki olarak devletin temsil edeceğini duyurdu. En sonunda Union Carbide Corporation şirketi etik sorumluluğu kabul etti ve yıkım mağdurlarına verilmek suretiyle Hindistan hükümetine 470 milyon dolar tazminat ödedi. Bu şekilde bir dava ABD Birleşik Devletleri mahkemelerinde görülseydi firmanın 10 milyar dolardan fazla tazminat ödeyeceği söyleniyor.

Bhopal Gaz Trajedisi Yardım ve Rehabilitasyon Dairesi’nin 2003 yılının Ekim ayında açıkladığına bakılırsa yaralanmalar için 554.895 kişiye, ölümler için 15.310 kişiye tazminat ödenmişti. Ölenlerin ailelerin ödenen meblağ 2200 dolar benzer biçimde trajikomik bir rakamdı. 

Daha da trajikomik olan Union Carbide Corporation şirketinin yalnızca etik sorumluluğu kabul etmesiydi. Doğrusu bu parayı yalnızca lafın gelişi ödemişti. Seneler sonrasında bile yalan yanlış bilimsel veriler öne sürerek yaşanmış olan felakette kendilerinin bir suçu olmadığını, hammaddenin bozuk bulunduğunu, ısınma sorunları olduğu, çalışanların kabahatli bulunduğunu ve daha nice yalanı uydurdu. Firmanın her bir iddiası tek tek yalanlandı.

Bhopal halkı hala kimyasal atıklarla bir arada yaşıyor:

Yaşanmış olan felaketin arkasından Union Carbide Corporation şirketi apar topar tesisi kapattı. Tesis kapanmış oldu kapanmasına sadece tonlarca kimyasal madde ve ağır toksik metal hala orada duruyor. Üstelik yoğun olmasa bile hala gaz sızdırmaya devam ediyor. Yıkım sonrası Hindistan hükümeti bir Çevre ve Orman Bakanlığı kurdu ve bir Çevre Koruma Yasası çıkardı. Sadece biliyoruz ki bugün bile bu yasa bir tek göstermelik kurallar koyuyor.

Çernobil felaketini çağrıştıran Hindistan’da yaşanmış Bhopal felaketi nedir, sebepleri nedir benzer biçimde dört gözle beklenen soruları yanıtlayarak mevzu hakkında bilmenizde fayda olan detaylardan bahsettik. Firmalar artık üç kuruş fazla kazanmak için insan canını yok saymıyor demek isterdik sadece dünyanın dört bir yanında hala insanların katliam benzer biçimde ihmaller yüzünden yaşamını kaybettiğini ya da sakat kaldığını görüyoruz. Mevzu ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.