Cumhuriyet Neden 29 Ekim’de İlan Edilmiştir?

Neden 3 gün ilkin yada 5 gün sonrasında değil de tam olarak 29 Ekim? Bu günün seçilmesi bir tesadüf değildi. Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk bilhassa 29 Ekim’i seçerek aslına bakarsak gizli saklı bir ileti vermişti. Peki bu ileti kime ve niyeydi? 29 Ekim’in sırrı neydi?

Yüce önderimizin bu günü hususi olarak seçmesinin sebebi, 30 Ekim’e 5 yıl sonrasında attığı bir tokat olmasıdır. Ne yaşanmıştı 30 Ekim’de? 1918 senesinde Mondros’un imzalandığı gündür. Mondros Ateşkes Anlaşması birilerinin ihaneti sebebiyle Osmanlı Devleti’ni bitiren, İngiliz işgaline neden olan bir parçalanma ve çöküş anlaşmasıdır.

Doğrusu Ata’mız, Türkiye Cumhuriyeti’ni 29 Ekim’de duyuru ederek aslına bakarsak 30 Ekim’e karşı “bir milletin ahını, öcünü” duyuru etmiştir.

Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk ve Fahrettin Altay (1925)

Bu tarihte duyuru etmesinin nedenini 1925 senesinde Cumhuriyet Bayramı kutlamaları esnasında Ankara’da 10 gün süresince konuk etmiş olduğu Fahrettin Altay Paşa’ya açıklamıştır. Fahrettin Altay, 9 Eylül’de İzmir’e giren süvari kolordusu komutanıydı.

Anlattıklarına kulak verelim: Mustafa Kemal Atatürk hep “mazlum bir millet” derdi. Cumhuriyet’in ilanından epey bir süre geçmişti. Ben de, hep neden 29 Ekim diye kendi kendime sormuşumdur. Bigün Çankaya’da sofra dağıldıktan sonrasında, “Paşam, benim dikkatimi çekmiştir. Hep düşündüm. 30 Ekim 1918 günü mütareke deklare edildi. Adana’daki karargâhınızdan Başkent’e (İstanbul’a) verdiğiniz şifreyi hatırlıyorum. Şimdi aradan vakit geçti, Cumhuriyet’imizin ilanının 29 Ekim gecesine gelmesi acaba bir rastlantı müdür? Üç gün evvel, beş gün sonrasında da olabilirdi’ diye sormuş oldum”.

Bunun üstüne Mustafa Kemal Atatürk şunları söylüyor: Mütarekenin ilk günlerini hatırlarsın. Saray ve hükûmet teslimiyeti kabul etmişti. Hükûmet sarayın, saray da İtilaf Devletleri’nin elinin altına girmişti. Saray bu halinden memnundu. Fakat, ben bunu kabul edemezdim. Buna karşı koymakla bir çıkış yolunu temin ederek, bu mazlum milleti tarih sahnesinden silmek, ortadan kaldırmak isteyenlere karşı harekete geçmek için kendimi vazifeli saymıştım. Dünyada tek başımıza idik, fakat benim inandığım ideale benimle birlikte olanlar da bağlandılar ve netice hasıl oldu. Mütareke 30 Ekim 1918’de imzalanmıştı. Vatan parçalanmış, istilaya uğramıştı. Peki, 30 Ekim 1918’den bizim İzmir’e girdiğimiz tarih olan 9 Eylül 1922’ye kadar kaç yıl geçti? Dört yıl. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i duyuru ettik. İşte beş yıla sığdırdığımız büyük inkılap, bizim yaşadığımız şartlara duçar olmuş, hangi milletin tarihinde vardır? Bu mazlum millet kendisinin hakkı olan yere ulaşmıştır, çektiğimiz acıların, sıkıntıların en büyük mükafatı işte budur. Tüm dünya bunu görmüştür. Daha da görecekleri vardır. Beni en oldukça mesut eden hadise, bu mazlum milletin hak etmiş olduğu bu yere gelmesidir. Sen benim 30 Ekim 1918 sonrası günlerdeki çektiğim azabı bilirsin. Yanımdaydın. Mondros 30 Ekim’dir, Cumhuriyet 29 Ekim. İşte bu da bir milletin, mazlum bir milletin ahıdır. Sanırım ki o zamanki devletler bunu anlamışlardır.

Mustafa Kemal Atatürk bir an durdu, Fahrettin Paşa’ya baktı ve sonrasında elini masanın üstüne vurarak: Deyiniz ki, bu tarihten silinmek istenilen bir milletin öcüdür…

Mustafa Kemal Atatürk, İzmir Türk Ocağı’nda Fahrettin Altay ile birlikte

Fahrettin Altay’ın “Fakat bundan asla bahsetmediniz” demesi üstüne, Mustafa Kemal Atatürk “Övünmek olur, övünmek benimle birlikte mefkureye inananların, milletin, ordunun hakkıdır” der. Fahrettin Altay’ın Mustafa Kemal Atatürk’ün bu vakaya bakışıyla ilgili düşüncesi şudur: Cumhuriyet’in ilanı üç gün ilkin, iki gün sonrasında da olabilirdi. Bazı akımlar vardı, onlara karşı harekete geçmişti. Fakat dikkatimden kaçmayan husus, müzakerelerin bir an evvel bitmesini istemesiydi. Adana’dan İstanbul’a verdiği şifrede yanında bulunduğum için, mütareke koşullarına olan şiddetli itirazını ve o günkü azabını oldukça iyi biliyordum. Diyelim ki, “Bu bir milletin öcüdür” sözünden bir netice çıkarabiliyorum, bir ihtimal iki neticeyi birden elde etmek istemişti.

“Dâhi odur ki, ileride her insanın takdir ve kabul edeceği şeyleri ilk ortaya koyduğu zaman hepimiz onlara delilik der” diyen Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in tarihini seçerken bile, dünyaya ve Türk ulusuna bir deha örneği daha göstermiş oluyordu.

29 Ekim 1925’teki Cumhuriyet Bayramı kutlamaları

Fahrettin Altay bu müthiş öyküyü, anılarını derleyen gazeteci Taylan Sorgun’a anlatmıştır. Taylan Sorgun 29 Ekim’in sırrını “Bekirağa Bölüğü” kitabında aktarmıştır. Bu sırrı Fahrettin Altay’ın ağzından dinleyen son tanıktır.

1. Dünya Savaşı’nın tesirleri yüzünden millet, bitkin ve yoksul düşmüş, ülkeyi muharebeye sokan İttihat ve Terakki’nin ekibi kendi hayatlarının endişesine düşerek ülkeden ayrılmışlardı.

Damat Ferit Paşa

Padişah ise şahsının ve bir tek tahtının telaşı içinde, Damat Ferit hükûmeti, aciz ve kurtuluşu sadece İngilizlerle anlaşmada bulmaktadır. Devlet 30 Ekim 1918’de Mondros’ta İtilaf Devletleri’yle koşulları ağır bir teslimiyet antlaşması imzaladı.

İtilaf Devletleri, Mondros’un bilhassa 7. maddesinden yararlanarak ülkenin derhal her yerini işgal etmektedir. İşgallerle birlikte katliamları da yaşayan bu yurtsever ve gururlu Türk milleti dış düşmanla boğuşurken, yüreği yanarak içerideki işbirlikçilerin de ihanetine uğramaktaydı.

Nâzım, o günler için “Ateşi de ihaneti de görmüş bir milletiz” diyor. Tüm bu ağır dış ve iç koşullara karşın gür sesiyle ilk günden itibaren Mondros!a karşı çıkan, ulusun başına neler örülmekte bulunduğunu haykıran bir Mustafa Kemal vardır. Askeri ve siyasi dehasıyla Anadolu ihtilalini gerçekleştiren ve beş yıl devam eden müthiş bir mücadelenin sonunda Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’i kurdu.

Her anlamı ile büyük Türk ulusunun öz ve aziz malı olan Cumhuriyet kıymetli evlatlarının elinde daima yükselecek ve sonsuza dek yaşayacaktır.

Kaynaklar: 1, 2