Toplumsal Güvenlik Destek Primi oranları ve tutarı ne kadar? SGDP’nin emekliliğe tesiri var mı?
Toplumsal Güvenlik Destek Primi (SGDP) nedir, kimlerden kesilir? 2021 SGDP prim oranları ve tutarı ne kadar? SGDP kimlerden kesilmez? SGDP’nin emekliliğe tesiri var mı? EY Toplumsal Güvenlik ve İş Hukuku Hizmetleri Direktörü Dr. Hakkı Demirci, emekli olduktan sonrasında çalışmaya devam eden vatandaşlardan alınan Toplumsal Güvenlik Destek Primi mevzusunda tüm merak edilenleri yazdı.
Emeklilikten sonrasında emek harcama ve Toplumsal Güvenlik Destek Primi uygulaması (SGDP)
Pek çoğumuzun hayallerinden biri de emekli olduktan sonrasında emek harcama hayatımızı sonlandırmak, gezmediğimiz görmediğimiz bölgelere gitmek tabiri caizse yaşamı yaşamaya başlamaktır. Sadece maalesef bu hayal gene pek çoğumuz için gerçekleşmez ve bir halde emek harcama hayatında kalmak zorunda kalırız. Kendi talep ve arzusu haricinde emek vermeyi devam ettirmeyi düşünenlerin pek bir çok için bu tercih değil zorunluluk olmaktadır. Düşük emekli aylıkları ile alışılagelmiş yaşam düzeyinin sürdürülemeyecek olması, geleneksel olarak küçüklere yardım baskısı devletimizde insanları emeklilikten sonrasında da çalışmaya iten faktörlerin başlangıcında gelmektedir. İşte hal böyle olunca emekli aylığının kesilmeden çalışılabilmesi için destek primi olarak da malum bir uygulama söz mevzusudur.
İşverenlerin genç işi gücü olmayanlara istihdam sağlaması, devletin gelir elde etmesi ve işverenlerin emekli çalıştırmasını caydırmak amacıyla oldukça yüksek oranda bir prim alınmaktadır. Kaldı ki bu alınan primin de çalışana emeklilik yönünden hiçbir faydası olmamaktadır. Toplumsal güvenlik sistemi bakımından kısa vadeli sigorta kolları hariç bir anlamda karşılıksız prim anlamına gelmektedir. Sadece buna karşın tecrübelerinden çekilme etmek ve daha düşük ücret ile istihdamlarını sürdürmek bu kişileri hala işverenler nezdinde cazip kılabilmektedir. Bu haftaki yazımızda tüm yönleriyle SGDP uygulamasına değiniyor olacağız.
1. SGDP Nedir?
SGDP, emeklilik ile ilgili şartları yerine getirerek kendilerine yaşlılık/emeklilik aylığı bağlanan kişilerin aylıklarının kesilmeden yine hizmet akdine doğal olarak emekleri halinde işverenlerinden, kendi adına emekleri halinde de direkt kendilerinden alınan primdir.
2. Kimler SGDP kapsamındadır?
Emeklilikten sonrasında kimlerin hem aylıklarını alıp hem SGDP ödeyerek çalışabileceği toplumsal güvenlik sistemine katılma durumlarına nazaran değişim göstermektedir. Bu sebeple bu mevzuda (5510 sayılı Kanun) toplumsal güvenlik reformunun yapıldığı 01.10.2008 tarihinden ilkin sistemde olanlar ile ondan sonra ilk kere sisteme girecekler içinde fark yapılmıştır.
2.1. Düzeltim Öncesi Sigortalı Olanlar
2.1.1. SSK’ya(4/a) doğal olarak çalışanlar
Düzeltim öncesinde 4/a sigortalısı olanlar hangi kurumdan emekli olurlarsa olsunlar emekli olduktan sonrasında 4/a kapsamında emekli aylıkları kesilmeden SGDP kapsamında çalışabileceklerdir. Bu kişiler emekli aylıklarını kesintisiz alabileceklerdir. Bu kişiler isterlerse de emekli aylıklarını kestirerek tüm sigorta kollarına doğal olarak olarak çalışmaya devam edebileceklerdir. Bu durumda SGDP değil düzgüsel sigortalılık söz mevzusu olmaktadır.
2.1.2. Bağ – Kur’a (4/b) doğal olarak çalışanlar
Düzeltim öncesi toplumsal güvenlik girişi bulunup da emekliliğinde 4/b sigortalısı olarak çalışmak isteyenler de emekli aylıkları kesilmeksizin çalışabileceklerdir. Bu kişilerden SGDP kesintisi yapılmakta iken 6663 sayılı poşet yasa ile 29.02.2016 tarihinde kesinti uygulamasına son verilmiştir. Buna nazaran mevcut durumda 4/a, 4/b ve 4/c kapsamında aylık alanlardan yine vergi mükellefi/esnaf olarak çalışmaya başlamaları halinde emekli aylıklarından SGDP primi kesilmeyecek ve kapsam haricinde kalmış olmaktadırlar. Bu durum bu kapsamdaki kişiler bakımından oldukça avantajlı olmuştur. Emekli olduktan sonrasında kendi işini yürütmeye çalışan kişilerin esasen düşük kalan emekli aylıklarından yine prim kesilmesi mağdur olmalarına niçin olmaktaydı.
2.1.3. Işyar olanlar
Bir şahıs hangi kurumdan emekli olursa olsun yine kamuda çalışmaya adım atar ise emekli aylığı kesilir. SGDP ile emek harcama imkânı yoktur.
2.2. 2008 yılı ekim ayı başından itibaren sigortalı ilk kere çalışmaya başlayıp emekli olacak kişilerde SGDP uygulaması nasıldır?
5510 sayılı Toplumsal Sigortalar ve Genel Sıhhat Sigortası Kanununun yürürlüğe girmiş olduğu Ekim/2008 döneminden sonrasında sigortalı olup çalışmaya başlayanlardan yaşlılık aylığı bağlananlardan tarımsal faaliyetlerde kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar hariç 4/a yada 4/b statüsünde tekrardan çalışmaya başlayanların aylıkları çalışmaya başladıkları zamanı takip eden ödeme süreci başlangıcında kesilmektedir. Düzeltim sonrası 4/a sigortalısı olanlar yönünden SGDP ödeyerek emek harcama imkanı bulunmamaktadır. Ya maaşlarının kesilmesine razı olacaklar ya da çalışmayacaklar ki bu durum bu kapsama girecek kişileri kayıtdışı çalışmaya teşvik edecektir.
Düzeltim sonrası işe girenlerden 4/b sigortalısı olanlardan kanunda SGDP öngörülmüş ve uygulanmaya başlanmış iken daha ilkin ifade edilmiş olduğu suretiyle 6663 sayılı yasa ile 2016 senesinde bu uygulamaya son verilmiştir. Emekli olduktan sonrasında işyar olanların yaşlılık aylıkları ise reforma öncesinde olduğu benzer biçimde kesilmektedir. SGDP onlar için söz mevzusu değildir.
3. SGDP prim oranı ve tutarı ne kadardır? Bu primi kim öder?
2008 yılı Ekim ayı başından ilkin sigortalı olan kişilerin Kanunun yürürlük tarihinden ilkin yada sonrasında aylık bağlanıp bağlanmadığına bakılmaksızın, Kanunun yürürlüğe girmiş olduğu tarihten sonrasında 4 (a) kapsamında hizmet akdi ile çalışanların prime esas kazançları üstünden kesilen %32 oranındaki toplumsal güvenlik destek primini ödemekle işverenler yükümlüdür(Düzeltim öncesi prim oranı ise %30 idi). Bu primin %2’si iş kazası meslek hastalığı primidir ve tamamını işveren öder. Kalan %30’un ¼’ü (7.5) sigortalı oranı ¾’ü (22.5) işveren payıdır. SGDP bu kişilerin işyerinden aldıkları brüt ücret üstünden kesilir. Hizmet akdi ile çalışan sigortalıların yaşlılık aylığından destek primi kesilmesi mümkün değildir. Bu kişilerden ek olarak kısa vadeli kısa sigorta kolları primi alınmamaktadır.
Yaşlılık ve malullük aylıklarından süresinde kesilmeyen toplumsal güvenlik destek primi borçları için gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanacaktır.
4. SGDP’nin emekliliğe tesiri var mı? SGDP ödeyenlere hangi yardımlar yapılır?
SGDP uygulaması esasen emekli olanların yine istihdam piyasasına dönmesine engel olmak ve SGK’nın prim geliri elde etmesi için uygulama sokulmuştur. SGDP’nin emekliliğe bir tesiri söz mevzusu değildir. Kısaca SGDP ödenen süreler sigortalılık süresinden, primler prim ödeme gün sayısından sayılmamaktadır. Hem de primler toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.
SGDP ödenen 4/a sigortalılarına iş kazası ve meslek hastalığı halinde (geçici iş göremezlik ödeneği, devamlı iş göremezlik geliri)yardım yapılmaktadır. Hastalık ve analık hallerinde kendilerine geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Emzirme ödeneği ise aylık aldıklarından sebeple ödenir.
5. Ziraat İşçileri Toplumsal Sigortalar Kanununa nazaran yaşlılık aylığı almakta iken çalışmaya başlayanların aylıkları kesilir mi?
2925 sayılı Kanuna nazaran yaşlılık aylığı alanların Kanunun yürürlük zamanı olan 1/10/2008 tarihinden sonrasında 4/1-(a) kapsamında çalışmaya başlaması halinde aylıkları kesilmeyecek ve bunlar hakkında tercih hakkı olmaksızın toplumsal güvenlik destek primi uygulanacaktır.
4/1-(b) kapsamında çalışmaya başlaması halinde ise yaşlılık aylığı ödenmeye devam edilecek ve 29/2/2016 geçmişine kadar aylıklarından toplumsal güvenlik destek primi kesilecektir.
1/3/2016 tarihinden itibaren 4/1-(b) kapsamındaki emekleri sebebiyle sigortalı sayılmayacak olup, aylıklarından toplumsal güvenlik destek primi kesintisi de yapılmayacaktır.
6. SGDP kimlerden kesilmemektedir?
- Kendi adına ve hesabına tarımsal faaliyette bulunup bu kapsamdaki emekleri sebebiyle emekli olanlarla, hizmet akdine doğal olarak emek harcaması dolayısıyla, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan ya da devlet memuru olarak emekli olduktan sonrasında kendi nam ve hesabına tarımsal faaliyette bulunanların aylıkları kesilmemekte, bunlar hakkında SGDP hükümleri uygulanmamaktadır.
- Ülkemiz ile toplumsal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstüne alan işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak suretiyle götürülen Türk işçilerinden yaşlılık ve emekli aylığı alanlardan SGDP kesilmemektedir. Bunlar hakkında işverenleri tarafınca kısa vadeli sigorta kolları ile genel sıhhat sigortası primleri ödenir.
- 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde yer edinen kural dışı uyarınca Cumhurbaşkanlığına seçilenler, dışarıdan Bakanlar Kurulu üyeliğine atananlar, yasama organı üyeliğine seçilenler, yöresel idareler seçimleri sonucuna nazaran vazife alanlar, yalnız toplantı yada rahatlık tutarı ya da hakkı ödenen görevleri yürütenler ile yönetim ve denetim kurulu üyeliği tutarı karşılığında görevlendirilenler, yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her aşama ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders tutarı karşılığı ders görevi verilenler (üniversitelerde ders tutarı karşılığı ders görevi verilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydı aranmaz.), vakıf üniversitelerinde vazife alanlar, hususi kanunlarında emeklilik yada yaşlılık aylığı kesilmeksizin çalıştırılma yada vazife yapma hakkı verilenlerden Cumhurbaşkanı tarafınca atananlar, Başbakan tarafınca atananlar, Bakanlar Kurulu Sonucu yada ortaklaşa kararname ile atanan yada görevlendirilenler, (Ek, 19/6/2020 tarihindeki ve 2020/21 sayılı Genelge) 27/7/1967 tarihindeki ve 926 sayılı Türk Silâhlı Kuvvetleri Personel Kanununun ek 36 ncı maddesi kapsamında istihdam edilen ihtiyat pilotlar ile Millî Müdafa Bakanlığı ve bağlı birimlerinde personel ve askeri talebe temin faaliyetine yönelik hizmetlerin yürütülmesi için görevlendirilen emekli subay ve astsubaylar, 18/3/1924 tarihindeki ve 442 sayılı Köy Kanununun 74 üncü maddesine nazaran görevlendirilen güvenlik korucuları ve Türkiye Büyük Millet Meclisince meydana getirilen seçimler sonucunda vazife verilenler ile 2547 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin (a) fıkrası uyarınca yasama organı üyeliğinin bitiminden sonrasında öğretim üyesi olarak atanmış olanların aylıkları kesilmeksizin kamu idarelerinde vazife alabileceklerdir.
7. Yabancı ülkelerde çalışmaya başlayanlarda SGDP uygulaması
5510 sayılı kanunun yürürlük tarihinden ilkin sigortalı olarak emeklilik aylığı bağlananların aramızda ikili toplumsal güvenlik sözleşmesi olsun yada olmasın öteki ülkelerde çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilmeyecektir. Sadece; 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmiş olduğu tarihten sonrasında ilk kere sigortalı olan kişilerden malullük yada yaşlılık aylığı bağlandıktan sonrasında ikili toplumsal güvenlik sözleşmesi olup olmadığına bakılmaksızın yabancı ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların aylıkları kesilecektir. Esasen bu maddenin işlerlik kazanması 2030’lu yıllardan sonrasında söz mevzusu olacağı için, o dönem ulaşınca hükmün değişebileceği beklenmelidir.
Yurtdışı hizmet borçlanması yaparak emekli olanlardan Türkiye’de çalışmaya başlayanların aylıkları 19/6/2012 geçmişine kadar kesilmekte, bunlar hakkında SGDP hükümleri uygulanmamakta iken bu tarihten itibaren yurtdışı hizmetleri borçlanarak aylık bağlananların Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde SGDP’ye doğal olarak olmalarına olanak sağlanmıştır.
8. Banka sandıklarından emekli olup (4/b) kapsamında çalışanlar;
506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine doğal olarak banka sandıklarından emekli olanlar hakkında Toplumsal Güvenlik Kurumuna devredilinceye kadar sandık mevzuatı doğrultusunda işlem yapılmakla beraber sandık emeklilerinin kendi nam ve hesabına emekleri halinde bankalarca aylıklarından SGDP kesilerek SGK’ya bildirilmektedir.
