Toplumsal Medyada Dışlanmaktan Korkmak: Suskunluk Sarmalı

Neredeyse her insanın bir Facebook, Instagram yada Twitter hesabı var. Genel anlamda bu platformlarda gündem olan toplumsal olaylar, bir çok kullanıcı tarafınca konuşulmaya başlanıyor. Peki daha ilkin asla şunu düşündünüz mü? Yahu evet bir şeyler gündem oluyor ve hepimiz devamlı bu mevzular üstüne düşünüp yazıyoruz fakat bunlar hakkında görüş bildirmemizi kimler istiyor? Veyahut neden her gündem mevzusu hakkında öteki insanlarla ‘benzer bir halde’ konuşmak zorunda hissediyoruz?

Aslen sebebi açık: Toplumsal medyada belirli bir idrak oluşturmak amacıyla gündemleri belirleyenler, elbet dijital ağlardaki yönetimi ellerinde tutan firmalar yada güç ve servet sahibi kişiler. Bunlar bizim gözümüzle görmediğimiz, işin arka planındaki gizli saklı iktidarlar… İşte burada mühim bir meseleden bahsetmemiz gerekiyor. Ortaya atılan mevzuyla ilgili konuşulması istenmeyen şeyler hakkında konuşan kişilere ne oluyor? 

Akademisyen Elisabeth Noelle-Neumann’ın ‘Suskunluk Sarmalı’ adlı teorisine bakılırsa, baskın olan görüş, kendisine uygun olmayan azınlıktaki görüşleri sessize alıyor. 

Elisabeth Noelle-Neumann

Sizi fazlaca fazla sıkmadan özetlemek gerekirse teoriyi anlatalım ve bunun toplumsal medyayla nasıl ilişkili olabileceğini örnekler üstünden tartışalım. Neumann’a bakılırsa toplumda kabul gören fikirlere haiz olan kişiler, kendilerini daha güvenli ve rahat şekilde ifade edebiliyor. Sadece genelden değişik düşünenlerin, öz güvenleri daha düşük oluyor ve bu insanoğlu toplumdan dışlanma korkusu yaşayabiliyor. 

Velhasıl çoğunluk, kendini her koşulda rahat ifade edebilme olanağına sahipken; azınlık, düşüncelerini bastırmak durumunda kalabiliyor. Her insanın düşündüğünden daha değişik fikirleri olan insanoğlu, sessiz kaldıkça artık tekrar asla konuşamayabiliyorlar.

Neden mi? Bu sebeple insanların negatif tepkileriyle savaşım etmek istemiyorlar ve kendilerini susturuyorlar. Bu durum devamlı tekrarlandığı için bir döngü, şu demek oluyor ki bir sarmal haline gelebiliyor. 

Bir de şu var, örneğin çoğumuz çocukluktan itibaren çevremizi gözlemleyerek gerçeği/hatası, iyiyi/kötüyü öğrenmişizdir. Doğal ki bu yargılar, bizim kendi büyüdüğümüz çevrenin algısına bakılırsa şekillenmiştir.

İşte Suskunluk Sarmalı Teorisi’ne bakılırsa insanoğlu, o dönem hangi düşünce genel olarak kabul görüyorsa o düşünceyi benimsemeye başlıyor. Kısaca fikirlerin, bir popüler olup bir de düşmüş olduğu olur ya hani aynı o hesap. Hatta bunu, Twitter’daki şu ”TT olma” muhabbetinden bilirsiniz. 

İşte bir dönem yükselen düşünceler, kişinin kendi düşüncelerine uygunsa o vakit o, konuşup kendisini özgürce anlatabiliyor. Sadece kişinin düşünceleri, ana akımda rağbet görmüyorsa o vakit o fert, mecburen sessizleşmek zorundaymış benzer biçimde hissedebiliyor.

Aslına bakarsan Twitter’da münakaşa ortamlarına yada Instagram’da gönderi altı yorumlarına denk geldiyseniz, insanların, duymak istediklerinden daha değişik şeyler yazanlara, derhal sözel saldırı girişiminde bulunduklarını görebilirsiniz. 

Toplumsal medya platformları birazcık da kim tarafınca yönetiliyorsa orada o kişinin politikaları geçerli oluyor. Parayı veren düdüğü çalar hesabı.

Örneğin kısa sürede Elon Musk’ın satın almış olduğu Twitter örneğini verelim. Kendisi Twitter’ı ilk devraldığı vakit, ifade özgürlüğüne ehemmiyet vereceğini dile getirmişti. Fakat başa geçer geçmez, fazlaca sayıda çalışanı işten çıkardı.

Ek olarak Musk yönetime gelir gelmez, eski sevgilisi Amber Heard’ın hesabı da anında kapanmış oldu. Heard daha evvelde hesabını kapatacağını söylediği için bu mevzuda Musk’ın parmağı olduğuna dair bir kesinlik elbet yok. Bir tek bu durum bir çok insanoğlunun dikkatini çekti.  

Üzerine üstlük Musk, mavi tikin tüm kullanıcılara artık parayla satılacağını söylemiş oldu. Şimdi bu ne ilgi kabul edebilirsiniz, şöyleki: Birisi, bir dijital platformun sahibi oluyor ve gücü eline geçirdiği andan itibaren kendi isteklerine bakılırsa o yere yeni kurallar koyuyor.

Örneğin daha rahat ifadeyle, eğer kullanıcılar Twitter’da kalmak istiyorlarsa, oyunu Musk’ın kurallarına bakılırsa oynamak zorundalar demek oluyor bu. Bu durumdan hoşnut olmayanlar da kim bilir platformu temelli terk edip suskunluğa karışacaklar, bilemeyiz… Bu yüzden bu, yukarıda anlattığımız teoriyle uyumlu bir örnek.

Başka bir örnek: Örneğin çoğumuz Instagram, Twitter, Facebook yada YouTube olması fark etmeksizin dijital platformlarda spam, şikayet ve engel benzer biçimde özellikleri kullanabiliyoruz. Paylaşımlarıyla toplumun huzurunu, yapısını bozduğunu düşündüğümüz kişileri, diyelim Instagram’da derhal bu gerekçeleri gösterip şikayet edebiliyoruz. 

Varsayalım ki bir influencer var ve 10 milyon takip edeni var. Bu şahıs bir de canlı yayın açmış olsun. Canlı yayında kendisini izleyenlerin beğenmeyecekleri şekilde konuştuğunda, onu o an izleyen fazlaca sayıda şahıs tepki gösterebiliyor.

Derhal takipçiler birleşip bu fenomenin hesabını spamlayıp kapattırabiliyorlar. Hatta kimi zaman bu kadarla kalmayıp kişinin sırf fikirleri kendilerine uymuyor diye ekran görüntüleri alarak onu öteki insanlara ifşa edebiliyorlar. Böylece karalama ve linç kampanyaları başlattırılıyor. 

Bu duruma maruz kalan fert, kendisini toplumsal medyada izleyen kişilerin fikir biçimlerini de cebe atmadan kafasına bakılırsa davranışlar sergilediğinde olacakları biliyor artık. Bu yüzden hesabı ikinci kez açıldığında, bir ihtimal artık kendi kitlesinin isteklerine bakılırsa konuşmuş olduğu yayınlar yapabiliyor yada içerikler üretebiliyor.

Gördüğünüz benzer biçimde toplumsal medyanın bu ‘engelleme’, ‘spamlama’, ‘şikayet etme’ ve ‘bildirme’ benzer biçimde özellikleri, suskunluk sarmalını besleyen ideolojik araçlara dönüşüyor. Bir ihtimal gerçek hayatta birini susturmak o denli kolay olmuyor fakat dijital ortamda bir tık ile işi çözebiliyorsunuz.

Bu araçlar insanların, devamlı kendilerini denetim etmelerine ve diğerlerine karşı bir mesuliyet hissetmelerine yol açıyor. Neden?

Bu sebeple bir çok şahıs, ”aman tepki alırım, aman Ali Rıza bey ağzımızın tadı bozulmasın şimdi” diyerek toplumsal mevzularda görüş bildirmemeyi tercih ediyor. ”Bu insanların aksine, ben şöyleki şöyleki düşünüyorum” diyenler de küfürle, hakaretle, dokuz köyden kovulmakla kalıyorlar. Hatta kimi zaman demin de bahsettiğimiz benzer biçimde, kişisel hesaplarını tekrar kullanamayacak hale bile gelebiliyorlar.

Peki siz ne düşünüyorsunuz? Toplumsal medya zannedildiği benzer biçimde ‘ifade özgürlüğünün’ kabul görmüş olduğu bir yer mi? Düşüncelerinizi bizimle yorumlarda paylaşın.