Tekerleği İlk Kim, Nasıl ve Ne Süre Buldu?

Dünya tarihini tekrar asla eskisi benzer biçimde olmayacak şekilde değiştiren pek oldukça buluş ve buluş vardır. İcatlar yoktan var edilirken; buluşlar esasen mevcud bir şeyin keşfedilmesidir. Bu yüzden tekerleği kim buldu diye sormak yerine tekerleği kim buluş etti sorusu oldukça daha doğrudur. Mevzumuz tekerlek, bu sebeple bugünün çağıl dünyasını döndüren buluş şüphesiz tekerlektir.

Bugünün çağıl lastiklerinin atası olan tekerlek ulaşım için buluş edildi diye düşünebilirsiniz. Sadece bu icadın mucidinin ilk amacı, tekerleği ulaşım için kullanmak değildi. Elbet süre içinde toplumlar tekerleği geliştirdiler ve minimum insan gücüyle maksimum verim elde edecekleri araçlar yaptılar. Gelin tekerleği kim buldu, daha doğrusu ne süre buluş edildi sorusunu birazcık daha yakından inceleyelim.

Tekerlek ne süre buluş edildi?

Tekerlek, {hiç de} şaşırtıcı olmayan bir halde medeniyetin beşiği Mezopotamya’da buluş edilmiştir. Kati olarak bilmiyoruz sadece tekerleğe dair en eski kanıtlar milattan ilkin 4200 – 4000 tarihlerini işaret ediyor. Buluntulara gore Mezopotamya halklarından bağımsız olarak Çinliler de milattan ilkin 2800’lü yıllarda tekerleği buluş etmişler.

Tekerlek ne süre buluş edildi sorusuna verilen bir cevap daha var sadece bu iddiayı açıklayan kazıbilimci bile bu yayını sonrasında silmiştir. İddiaya gore milattan ilkin 5500 yılını işaret eden bir oyuncak otomobil bulunmuş oldu. Bu iddiadan vazgeçilmesi düzgüsel bu sebeple tekerlek o yıllarda buluş edilmiş olsa bile bir otomobile monte edilerek oyuncak benzer biçimde kullanılması neredeyse olanaksız.

Tekerleği kim, nasıl buldu?

Tekerleğe benzer bir şey doğada yok. Bu yüzden atalarımız bu aleti bir halde doğadan bulup da kopyalayarak kullanmış olamazlar. Bunun anlamı, tekerlek tamamen insan zihni tarafınca üretilmiş ve geliştirilmiş bir icattır. İşte ilkel atalarımızla gurur duymamız için bir neden daha.

Tekerleğin nasıl bulunduğunun bir yanıtı olmadığı benzer biçimde kim tarafınca buluş edildiğinin de bir yanıtı yok. Zira binlerce yıl öncesinden bahsediyoruz. Bu tür icatların ve buluşların kayıtları muhtemelen o dönem bir patent bürosu tarafınca tutulmuyordu. Bu yüzden insanlığın kaderini değiştiren bu icadın mucidinin kim olduğu tam bir sual işareti. Bir ihtimal tek bir mucidi bile olmayabilir.

Tekerlek neden buluş edildi?

Hayal ettiğimiz benzer biçimde atalarımız, bir yerden bir yere daha kolay eşya taşıyalım diye tekerleği buluş etmediler. Aslına bakarsan o dönem hayvan yağlarıyla ya da çamurlu toprak ile kayganlaştırılmış kızaklar kullanılıyordu. Koca koca piramitlerin ve tapınakların bu yöntemle yapıldığını ve hatta Fatih Sultan Mehmet’in bile benzer bir sistemle gemileri karadan yürüttüğünü düşünürsek kimsenin tekerleğe ihtiyacı bulunduğunu sanmıyoruz.

Ulaşım için değil fakat çanak – çömlek yapmak için tekerleğe gereksinim vardı. En eski buluntularda rastladığımız tekerleklerin kullanım amacı çömlekçi çarkı olmaktı. Ne olursa olsun görmüşsünüzdür; yumuşak bir kil yığını bu çarkın üstüne yerleştirilir, çark döndükçe kile biçim verilir ve netice olarak ortaya mükemmel bir çanak çıkar. İşte atalarımızın tekerleği buluş etme sebebi buydu.

Tekerlek ne süre ulaşım için kullanılmaya başladı?

Tekerleklerin bir araca bağlanarak ulaşımdan ziyade taşıma için kullanılması, icadından yüzlerce yıl sonrasında başladı. Buluntulara gore ilk tekerlekli araçlar Avrupa ve Asya’nın bazı bölgelerinde milattan ilkin 3500 – 3350 yıllarında kullanıldı. Neredeyse kati olarak biliyoruz ki ilk araçlar dört tekerlekliydi.

Tekerlekli araçların ilk örneklerine bugün Polonya sınırları içinde bulunan Bronocice adlı neolitik bir köyde ve bugün Irak sınırları içinde bulunan bir alanda rastlıyoruz. Sadece milattan ilkin 3650 – 3100 tarihindeki bu örnekler vasıta buluntuları değil, vasıta tasvirleridir. Polonya’da bir kap üstünde, Irak’ta ise bir tablet üstünde bulunan bu tasvirler bizlere dört tekerlekli araçları gösteriyor.

Bugün Almanya’nın Kiel şehri civarlarında bulunan milattan ilkin 3420 – 3385  yıllarını işaret izler, kullanılan aracın bir kızak değil de tekerlekli bulunduğunu gözler önüne seriyor. İlk iki tekerlekli otomobil tasvirleri ise gene Almanya’nın Lohne-Engelshecke kentindeki bir gömüt galerisinde karşımıza çıkıyor. İki tekerlekli otomobil tasvirleri, milattan ilkin 3402 – 2800 tarihlerini işaret ediyor.

Dünyanın değişik medeniyetlerinde tekerlek kullanımı:

Avrupa ve Asya dışındaki medeniyetler de bağımsız olarak tekerleği buluş etmişlerdir. Şimal ABD’da yaşayan yerli halkların, milattan ilkin 1500’lü yıllarda tekerlekli oyuncak atlar yaptıkları görülmüştür. Sadece kıta keşfedilip de bölgeye Avrupalılar akın etmeden ilkin tekerlek başka bir amaçla kullanılmamıştır.

Afrika’da tekerlek kullanımına dair izler yok. Mısır’da bulunan kalıntılara gore milattan ilkin 400’lü yıllarda yaşamış bir uygarlık olan Nubyalılar, çömlek çarkı ve su çarkı olarak tekerlek kullanmışlardır. Milattan sonrasında 150’li yıllarda Çinlilerin iki tekerlekli el otomobili kullandıklarını gösteren pek oldukça çizim vardır. 

Dünden bugüne tekerlek:

Günümüzden binlerce yıl ilkin buluş edilen ve kullanılan tekerlekler büyük olasılıkla dilimlenmiş ağaç gövdeleri ya da pek de ince işlenmemiş kalınca disklerdi. Sadece bu durum hızla değişti. Zira hayvanların evcilleştirilmesi, tarıma geçilmesi ve şehirleşme sonucu bu ilkel sistemin geliştirilmesi gerekiyordu.

As bayrakları; yüzlerce yıl süresince at otomobilleri başta olmak suretiyle pek oldukça değişik araçta kullanılan telli tekerlekler ilk kez milattan ilkin 2000 civarında bugün ülkemizin bulunmuş olduğu Anadolu topraklarında buluş edildi. Savaşlarda gözle görülür bir üstünlük elde eden telli tekerleklerin en eski buluntuları milattan ilkin 2100 – 1800 yıllarını işaret ediyor.

Aksların buluş edilmesi ile beraber tekerlekler bağımsız olarak dönmeye ve virajlarda üstünlük sağlamaya başladılar. Milattan ilkin 800 – 450 tarihlerinde Kelt savaş otomobillerinde kullanılan demir çerçeveler ile ilk lastik örneklerini görüyoruz. Bugün kullandığımız lastiğin patenti 1847 senesinde İskoç icat eden Robert William Thomson tarafınca alınmıştır. Seri üretim ise 1888 senesinde adım atmıştır. Sonrasını esasen çoğumuz biliyoruz. 

Şüphesiz taşımacılık ve ulaşım mevzusunda dünya tarihini değiştiren tekerleği kim buldu sorusu üstünden tekerlek ne süre buluş edildi sorusunu yanıtladık ve bu mühim icadın dünya tarihindeki yerinden bahsettik.