Teknoloji ve Toplumsal Medya ile Yalan Söylemek Bağlantılı mı?

Hepimizin zararsız beyaz bir yalanla gitmek istemediği bir buluşmadan sıyrıldığı ya da toplumsal medya platformlarında, fizyolojik yada kişisel fark etmeksizin olmadığı birisi benzer biçimde gözüktüğü zamanlar illa ki olmuştur diye düşünüyorum. Peki, yazışma kurmamız için binbir çeşit yol sunan teknoloji, bununla birlikte yalan söylememizi de kolaylaştıran zemini de hazırlıyor olabilir mi? 

İnsanların birbirlerini kandırmaları ile teknoloji arasındaki bağlantıyı ilk olarak 2004 senesinde araştıran emek harcamadan bu yana yazışma kurma yollarımız oldukça değişti- örneğin artık çoğumuz, telefonda sesli bir halde konuşmaktansa değişik medya platformları vesilesiyle mesajlaşmayı tercih ediyoruz. Sadece değişen tek şey bu değil. Gelin, yalan söylemek ve teknoloji ilişkisi, 2004 yılındaki emek harcamadan beri ne aşama değişmiş beraber bakalım. 

Bundan ortalama 20 yıl ilkin sonuçlar nasıldı?

2004 senesinde yazışma üstüne araştırmalar icra eden Jeff Hancock ve emek verme arkadaşları; 28 öğrencinin yedi gün süresince karşı karşıya yazışma, telefon, mesajlaşma ve e-posta yöntemiyle kurmuş oldukları toplumsal etkileşimlerin ve öğrencilerin her bir etkileşimde kaç kez yalan söylediğinin raporunu tuttu. Elde edilmiş sonuçlar; en fazla yalanın toplumsal interaksiyonlar esnasında, minimum yalanın ise e-posta yöntemiyle söylendiği yönündeydi. 

Emek harcama esnasında ortaya çıkan bulgular, Hancock’un “özellik tabanlı model” olarak adlandırdığı sistem ile de uyumluydu. Bu sistem; insanların sıkıntısız bir halde karşılıklı olarak yazışma kurup kuramadığı, mesajların kısa olup olmadığı yada kişilerin uzak olup olmadığına bakmaksızın, kişilerin en fazla nerede yalan söyleme eğilimi gösterdiğini tahmin edebilmekteydi. 

Hancock’un çalışmasında, toplumsal etkileşim başına en fazla yalanın, tüm bu özellikleri bünyesinde bulunduran teknoloji aracı olan telefonda; en azınınsa insanların eşzamanlı olarak yazışma kuramadığı ve mesajların kaydedildiği e-postada gerçekleştiği ortaya çıktı. 

Peki bundan ortalama olarak 20 yıl sonrasında sonuçlar iyi mi değişti? 

Toplamda 250 şahıs ve karşı karşıya, toplumsal medya, telefon, mesajlaşma, görüntülü söyleşi ve e-posta yöntemiyle yazışma dahil olmak suretiyle yürütülen yakın zamanlı yeni bir emek vermeda, Hancock’un yapmış olduğu benzer biçimde kişilerin yedi gün süresince kurduğu toplumsal etkileşimler ve söylediği yalanlar kaydedildi. Tıpkı 2004 yılındaki çalışmada olduğu benzer biçimde, araştırmaya katılanlar en fazla yalanı, birbirlerinden uzak oldukları eşzamanlı ve kayıt altına alınmayan telefon ve görüntülü söyleşi esnasında söylemiş oldu. Minimum yalan da e-posta yöntemiyle söylendi; sadece garip bir halde yazışma şekli başına düşen yalan sayıları arasındaki farklar oldukça azdı.  

Bu sonuçlar için birkaç ihtimaller içinde açıklama mevcut; sadece meydana getirilen emekler niçin değişik medya ortamlarının değişik yalan oranlarına sebep bulunduğunu tam olarak açıklamak için şimdilik yetersiz. Bazı medyaların yalan söylemeyi ötekilerden daha oldukca kolaylaştırması mümkün. Telefon ve görüntülü söyleşi benzer biçimde kimi medya araçları, yalan söylerken yakalanmamız halinde karşı taraftan gelecek olan tepkinin daha hafifçe olmasına niçin oluyor olabilir. İnsanlar belirli toplumsal ilişkiler için belirli teknoloji biçimlerini kullandıklarından, aldatma oranları teknolojiye bakılırsa de farklılık gösteriyor olabilir. Örneğin, e-posta çoğu zaman ustalaşmış ortamlar için kullanılırken; görüntülü söyleşi çoğunlukla daha kişisel amaçlar için kullanılır. Bu emek harcamadan yapılacak en mühim iki çıkarım ise şu: 

Birincisi, medya genelinde yalan söyleme oranlarında genel olarak ufak farklılıklar bulunuyor. Aslolan mühim olan şey; birinin e-posta yada telefon yöntemiyle yalan söylemesindense, yalan anlatmaya olan eğilimidir. İkincisi ise, genel olarak yalan söyleme oranı düşük benzer biçimde duruyor. Bir çok insan dürüst ki bu da, bir çok kişinin dürüst bulunduğunu belirttiği ve yalnızca birkaç üretken yalancının bulunduğunu öne devam eden doğruluk-varsayılan teorisi (truth-default theory) ile tutarlı.  

2004’ten beri toplumsal medya, öteki insanlarla etkileşim oluşturmak için kullandığımız birincil yer haline geldi. Gene de, çevrimiçi yada teknoloji vesilesiyle yazışma kurmanın, nicelik ve kalite olarak daha düşük toplumsal etkileşimlere yol açtığına dair yaygın yanlış idrak etme devam ediyor. İnsanlar çoğu zaman etkileşim için teknolojiyi kullandığımız için dürüstlüğün elde edilmesinin daha zor olduğuna inanıyor ki bu idrak bizi bir tek yanlış yönlendirmekle kalmayıp bununla birlikte deneysel kanıtlarla da desteklenmiyor. Sonuca gelecek olursak; yaşamakta olduğumuz bu dijital çağda yalan söylemenin eskiye bakılırsa daha yaygın olduğu inancı, elde edilmiş verilerle uyuşmuyor.