DÜNYA

Tetis Denizi Nedir, Ne Vakit Oluştu?

Yakın bir zamanda tatile gittiniz mi? Akdeniz kıyısında bir yere örneğin. Peki keyifle kulaç atarken içinde bulunduğunuz denizin aslına bakarsak milyonlarca yıl ilkin oluşmuş olan Tetis Denizi bulunduğunu asla düşündünüz mü? Süper kıtanın parçalanıp da bugün bildiğimiz Dünya’yı oluşturduğu dönemde ortaya çıkan Tetis Denizi nedir, ne vakit oluştu gelin yakından bakalım.

Hikayeyi biliyorsunuz ki; Dünya ilkin bir gaz ve toz bulutuydu. Döne döne çekimin etkisiyle bir gezegene dönüştü. Bu gezegende tek bir kıta ve etrafını çevreleyen devasa bir okyanus vardı. Derken bu tek kıta parçalandı ve bugün bildiğimiz Dünya oluştu. Sadece bu kıtalar parçalanırken o dev okyanus da boşluklara doğru yayıldı ve bugün hala birkaç parçası kalmış olan Tetis Okyanusu ya da değişik bir isimle Tetis Denizi oluştu.

İlk oluşumu sonrası Tetis Denizi, kıta hareketlerine ve su altı volkanlarının oluşturduğu adalara bağlı olarak yayıldı gitti. Gariptir, Tetis Denizi’nin en büyük kalıntıları hala devletimizde ve Kafkasya’da bulunmaktadır. Şu demek oluyor ki bugün içinde keyifle yüzdüğümüz pek fazlaca deniz aslına bakarsak yüz milyonlarca senelik bir geçmişe haizdir. Gelin Dünya’nın eski zamanlarına bir yolculuğa çıkalım ve kıtaların oluştuğu dönemde ortaya çıkan Tetis Denizi nedir birazcık yakından inceleyelim.

Tetis Denizi nedir? Tüm Dünya’ya hükmeden tek bir su hacmi:

tetis denizi

Birazcık eskiye, şu şekilde birkaç yüz milyon yıl öncesine gidelim. Günümüzden ortalama 335 milyon yıl ilkin Dünya tek bir kıtadan ve onu çevreleyen tek bir su kütlesinden oluşuyordu. Bugün Dünya’nın haiz olduğu tek kıta Pangea, onu çevreleyen su hacmi şu demek oluyor ki dev okyanus ise Pantalassa olarak anılıyor. Bu zamanda her şey yolunda gidiyordu. Ta ki kırılma başlayana kadar.

Günümüzden ortalama 200 milyon yıl ilkin, bugün Trias adını verdiğimiz devirde bir şeyler oldu ve Dünya’nın tek dev süper kıtası parçalanmaya başladı. İlk olarak Lavrasya ve Gondvana olarak ikiye ayrılan kıtanın içinde bir boşluk oluştu. Temel fizik kuralları gereğince bu kıtanın çevresinde olan su hacmi akışkan olduğundan o boşluğu doldurdu ve Tetis Denizi ortaya çıkmış oldu.

Peki, Tetis Denizi nerede?

Kavramlar birazcık karmaşık gelebilir, bundan dolayı birazcık açıklamakta yarar var. Süper kıta ayrıldıktan sonrasında oluşan kıtalardan bir tanesi olan Lavrasya kuzeyde yer alıyordu ve bugünkü Şimal ABD ve Avrasya’yı barındırıyordu. Oluşan öteki kıta Gondvana ise güneyde yer alıyordu ve bugünkü Cenup ABD, Afrika, Antartika ve Okyanusya kıtalarını barındırıyordu.

Tetis Denizi nerede miydi? Tam ortalarında. Şu sebeple süper kıta parçalandıktan sonrasında ilk olarak ortada büyük bir boşluk açıldı ve dev kıtanın etrafını saran su hacmi bu boşluğu doldurdu. Paleozoik dönemin altıncı kısmı olan permiyen döneminden sonrasında Lavrasya ve Gondvana kıtaları doğu yönünde genişleyerek Tetis Denizi’nin yayılmasını elde etmiştir. 

tetis denizi

Kıtalar parçalandıkça Tetis Denizi’ne neler oldu?

Lavrasya ve Gondvana kıtaları doğu yönünde genişledikçe Tetis Denizi’nin de oluşumu süreci ilerlemeye devam etti. Tetis Denizi’nin permiyen döneminde açılıp trias döneminde kapanan bir kısmı ondan sonra Paleotetis olarak adlandırılmıştır. Trias döneminden sonrasında açılıp kapanan başka bir bölüm ise Neotetis olarak adlandırılır.

Tersiyer olarak adlandırılan üçünü vakit döneminde Neotetis tamamen kapanmıştır bu sebeple Lavrasya ve Gondvana kıtaları çarpışmıştır. Bu çarpışmada Alpin Orojenezi isminde olan bir hareket yaşanmış ve sonucunda Alp – Himalaya dağ sistemi oluşmuştur. Mezozoik dönemin üçüncü alt kısmı olan kretase döneminde Tetis Denizi giderek batıya doğru daralmıştır.

Dev süper kıta parçalandıktan sonrasında dev su hacminin boşlukları doldurarak oluşturduğu tek deniz Tetis değildi. Atlas Okyanusu da bu zamanda oluşmuştur. Atlas Okyanusu kuzeye doğru yayıldıkça Tetis Denizi’nin doğu kısmı tamamen kapanmıştır. Arap, Hindistan ve Afrika levhalarının şimal yönlü hareketi sonucunda Alp – Himalaya dağ kuşağı oluşum süreci ilerlemiştir. Bu noktalar eskiden Tetis Denizi tabanıydı.

Tetis Denizi bugün nerede?

Lavrasya ve Gondvana kıtalarının bugünkü hangi kıtaları barındırdığına baktığımız vakit aslına bakarsak orta noktanın şu demek oluyor ki Tetis Denizi’nin bugün içinde yaşadığımız topraklar ve komşu bölgeler bulunduğunu görüyoruz. Şu demek oluyor ki bugün Akdeniz, Karadeniz, Aral Gölü ve Hazar Denizi dediğimiz tüm bu alanlar aslına bakarsak 200 milyon ilkin oluşmuş olan Tetis Denizi’nin bugüne kalan kısımlarıdır.

tetis denizi

Tetis Denizi’ni oluşturan kıta hareketleri ve neticeleri:

Tetis Denizi sonrası meydana gelen levha hareketlerinde Afrika, Avrupa’nın altına girmiştir. Oluşan bu sıkıştırma kuvveti ile beraber bir yükselme oluştu. Sonraki dönemde tekrarlanan Afrika ve Avrasya levhalarının çarpışmaları sonucu pek fazlaca fay ve kaya kıvrımının oluşmasının yanı sıra Tetis Denizi’ne bağlı su yataklarında da deformasyon meydana gelmiştir. 

Tüm bu levha hareketleri ve çarpışmalar sonucunda volkanik faaliyetler artmıştı. Bilhassa okyanus tabanlarında bulunan volkanlar, zirveleri suyun yüzeyine çıkacak ve adalar yaratacak kadar büyümüşlerdi. Bu bölgelerde yaşanmış olan sıkışmanın ne kadar yoğun bulunduğunu bugün bile orada olan derin deniz çökeltilerinden ve kıtasal kabuğa binmiş okyanus kabuğu bölümlerinden anlıyoruz.

Bu süreçte Alp – Himalaya bölgesinin doğusunda bulunan Hindistan levhası ile Asya levhası birbirine yaklaşıyordu. Günümüzden ortalama 50 milyon yıl ilkin içinde bugün Hindistan, Arabistan, İtalya, Balkanlar, Yunanistan ve Türkiye’nin olduğu kıta, Avrasya kıtasının geri kalan bölümüyle çarpıştı. Bunun neticelerini günümüzde bile görmek mümkün.

Saydığımız ülkeleri içinde barındıran kıta parçası ile Avrasya’nın öteki bölümünün çarpışması sonucunda Akdeniz’in şimal kenarı süresince Alpler ve Karpatlar, İspanya kenarı, Kuzeybatı Afrika kenarı, Cenup Asya kenarı benzer biçimde bu kıta bölgesinin büyük bir bölümünü oluşturan Alp – Himalaya sıradağları ortaya çıktı. Tetis Denizi’nin geri kalanı ise dediğimiz benzer biçimde Akdeniz, Karadeniz, Aral Gölü ve Hazar Deniz’ini oluşturdu. Şu demek oluyor ki milyonlarca yıl ilkin yaşanmış tüm bu olaylar, bugünün naturel sınırlarını belirledi.

Günümüzden yüz milyonlarca yıl ilkin oluşmuş olan ve etkilerini bugün bile gördüğümüz Tetis Denizi nedir, ne vakit oluştu, nasıl oluştu ve nerede benzer biçimde dört gözle beklenen soruları yanıtlayarak mevzu hakkında bilmenizde fayda olan detaylardan bahsettik. Dünya’nın oluşum süreci ve sonrasında yaşananlar hakkında hala çalışmaların sürdüğünü ve kim bilir tüm bu bildiklerimizin yepyeni bilgilerle tazelenebileceğini unutmayalım. Mevzu ile alakalı düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz. 



İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu

Reklam engelleyici kullandığınız görülüyor

HAKANSEYHAN.com reklamlarla desteklenen bir sitedir. Sitemizde gezintiye devam etmek için lütfen reklam engelleyiciyi kapatın.