Tüm İnterneti Yavaşlatan Bant Genişliği Daraltması Nedir?

Türkiye, son dönemlerin en uzun 24 saatlerinden bir tanesini yaşadı. 6 vatandaşımızı kaybettiğimiz olayla ilgili soruşturma devam ederken olayın derhal peşinden Informasyon Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), toplumsal medya platformları üstünden bant daraltma işlemi uyguladığını açıkladı.

Bant daraltma işleminin sebebinin, patlama sonrasında yayılabilecek mesnetsiz bilgilerin kısıtlanmaya çalışılması olduğu açıklandı. Peki bu uygulama nasıl oluyor da tüm toplumsal medyayı aniden ulaşılamaz hale getiriyor? Şimdi sizlerle, bant genişliğinin ne olduğuna ve nasıl daraltıldığına yakından bakacağız. 

Bant genişliği nedir? 

İnternet bant genişliği, internete bağlı bir cihazın anlık olarak alıp, gönderilmiş olduğu veri miktarının ölçüsüdür. Aslına bakarsak bu terimi bir vananın ucuna bağladığımız hortum şeklinde düşünebiliriz. Hortumun çapı ne kadar büyükse, içinden geçebilecek su miktarı da o denli fazla olacaktır. İşte buradaki hortum çapı, internet sektörünün bant genişliğidir. Hortumu daralttığımızda akan su miktarı nasıl azalacaksa, bant genişliğinin daraltılması halinde de veri iletimi azalır. Hal bu şekilde olunca da açılmak istenen web sayfalarında yavaşlama olur. Bant genişliği sıfıra kadar düşürülürse kısaca hortumda suyun geçebileceği bir boşluk kalmazsa o cihazın internete erişimi olmaz. Bant genişliğinin sıfır olması ile modemin fişinin çekilmesi, internete erişim açısından aslen aynı şeydir.

Bant genişliği, bazı durumlarda tüm web erişimini kapsamayabilir. İşte dün yaşadığımız da aslen buydu. Toplumsal ağlar, haber yada oyun siteleri şeklinde değişik kategorilerde hizmet veren web sitelerinin, kullanıcılara ulaştırılmış olduğu kanallar ayrılmıştır. Kanal tabirini büyük bir hortuma bağlanmış olan birden oldukça ufak hortum olarak düşünebiliriz. Ana hortumdan geçen su miktarı aynı olsa da o hortuma bağlı ufak ‘toplumsal medya’ hortumu daraltıldığında naturel olarak toplumsal medya platformlarına erişim de zorlaşmış oluyor. Dolayısı ile toplumsal medya platformlarına erişim yasaklanmıyor sadece veriler devamlı olduğu şeklinde gürül gürül değil ‘damla damla’ akıyor. Dün haber siteleri yada oyun platformlarına erişim problemi yaşanmazken Facebook, Twitter yada Instagram şeklinde mecralara neredeyse erişilemiyor olması da tam olarak bundan kaynaklıydı. Toplumsal ağların veri iletim kapasitesi düşürülmüştü.

Peki bu işlemi kim yapıyor? Vanaları kısan kim?

Türkiye’de web ile internete dair tüm denetim, Informasyon Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafınca sürdürülmektedir. Sadece kurum, tahmin edebileceğiniz suretiyle tadı olarak interneti açıp kapatmıyor. Belirli bir web sitesinin ya da bir web sitesi kümesine erişim engeli getirmek yada bant genişliği kısıtlaması uygulamak, savcılardan yada yasalardan gelen talimatlarla gerçekleştiriliyor. Buradaki sürecin nasıl işleyeceğini elde eden yasa ise eksiksiz metnine buradaki içeriğimizden ulaşabileceğiniz, Ekim 2022’de yürürlüğe giren dezenformasyon yasasıdır. Yasanın 34. maddesi, bant daraltma uygulamasının nasıl yapılacağını tek tek konu alıyor:

Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişim Yapılmasına Dair Kanunun 34. maddesinde şu ifadeler içeriyor:

“(5) Türk Ceza Kanununda yer edinen;

a) Evlatların cinsel istismarı (madde 103),

b) Halkı yanıltıcı bilgiyi açıkca yayma (madde 217/A),

c) Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozmak (madde 302),

ç) Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315,316),

d) Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328. 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337),

suçlarına mevzu web içeriklerini oluşturan yada yürüyerek faillere ulaşmak için lüzumlu olan bilgiler soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, kovuşturma aşamasında yargılamanın yürütülmüş olduğu mahkeme tarafınca talep edilmesi üstüne ilgili toplumsal ağ sağlayıcının Türkiye’deki temsilcisi tarafınca adli mercilere verilir. Bu bilgilerin talep eden Cumhuriyet Başsavcılığı yada mahkemeye verilmemesi durumunda, ilgili Cumhuriyet savcısı tarafınca, yurt dışı kaynaklı toplumsal ağ sağlayıcının web trafiği bant genişliğinin yüzde doksan oranında daraltılması talebiyle Ankara Sulh Ceza Hakimliğine başvurulabilir. İnternet trafiği bant genişliğinin daraltılması sonucu verilmesi halinde, bu karar erişim sağlayıcılara bildirilmek suretiyle Kuruma gönderilir. Kararın gereği, bildirimden itibaren derhâl ve en geç dört saat içinde erişim sağlayıcıları tarafınca yerine getirilir. Toplumsal ağ sağlayıcının, bu fıkra kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesi halinde yaptırımlar kaldırılır ve Kuruma bildirilir.”

Bu yasa olmasa da bant daraltma uygulaması yapılabilirdi

Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişim Yapılmasına Dair Kanunun yeni bulunduğunu, geçmişte nasıl bir uygulama yapıldığını merak etmiş olabilirsiniz. Derhal açıklayalım: 17 Ağustos 2016 tarihinde Resmi Gazete’de piyasaya çıkan 671 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 25. maddesinde, 5809 sayılı Elektronik Komünikasyon Kanununun 60. maddesine şu fıkraların eklenmesine karar verilmişti:

“(9) Anayasanın 22 nci maddesinde sayılan sebeplerden biri yada birkaçına bağlı olarak, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Başbakanlık, alınması ihtiyaç duyulan tedbirleri belirler ve uygulanmak suretiyle Kuruma bildirir. Kurum Başkanı, Başbakanlığın lüzumlu görmüş olduğu tedbirlere ilişkin kararını derhal işletmecilere, erişim sağlayıcılara, veri merkezlerine ve ilgili içerik ve yer sağlayıcılara bildirir. Bu kararın gereği, derhal ve kararın bildirilmesi anından itibaren en geç iki saat içinde yerine getirilir. Bu karar, yirmidört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulur. Başat kararını kırk sekiz saat içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden kalkar.”

İşte 5809 sayılı kanuna eklenen bu bölüm, Cumhurbaşkanı’na yeni bir yetki verdi. Bu yetki ile BTK, mahkeme kararını beklemeden harekete geçirilebildi. Dün meydana getirilen daraltmanın bu kadar süratli bir halde uygulanabilmesinin sebebi de tam olarak buydu. BTK, gelen yönerge sonrası veri akışını kısıtladı ve böylelikle bant genişliği daraltılmış oldu. Ikimiz de bireysel kullanıcılar olarak; toplumsal medya platformlarına erişmekte problemler yaşadık…