Elon Musk’ın Herkesi Bezdiren Davranışlarının Psikolojisi

Tamamımız her gün adını görüyoruz. Bir haberde, videoda ya da bir tweet’te. Elon Musk şüphesiz günümüzün en oldukça konuşulan isimlerinden biri. Üstelik adının yan yana geldiği mevzular da oldukça ilgi çekici.

İnsanlığı Mars’a götürmek ve koloniler oluşturmak için SpaceX‘i, sürdürülebilir ve yaşanabilir bir gelecek için Tesla‘yı, beyin-makine arayüzleri geliştirerek ‘beynimize çip takmak için’ Neuralink‘i kurdu. Son olarak da kendi iddialarına nazaran ‘ifade özgürlüğü’ için Twitter’ı satın aldı… Sadece tamamı yaşanırken Elon Musk’ın imajı da yeniden yeniden değişime uğradı. 

Gerçek dünyanın Iron Man’i, günümüzün Steve Jobs’ı, bir dahi ve insanlığı düşünen bir girişimci…

Bu ifadelerin her biri, son birkaç senedir Elon Musk için sık sık kullanılan ifadelerdi. Fakat bilhassa son bir yılda bu ifadelerin yerini ‘narsist’ ‘egoist’ ‘manipülatif’ ‘dengesiz’ patron ifadeleri aldı. 

Her ne kadar Tesla ve SpaceX ile ilgili gündemler de ara sıra tartışmalı olsa da, her şeyin pimini çeken esas gelişme, Musk’ın aniden ortaya çıkan ‘Twitter’ı satın alma’ teklifi oldu.

Twitter’ın satın alınması sonrası yaşanmış olan akılalmaz gelişmeler ise adeta son darbe oldu ve Musk’ın ‘Kurtarıcı deha’ imajı aniden ‘Şeytani, sonumuzu getirecek, narsist ve deli bilim insanı‘ imajına dönüştü.

Peki Elon Musk’ın davranışları bizlere psikolojisi ile ilgili ne söylüyor?

Bu soruya yanıt vermek için ilkin özetlemek gerekirse Elon Musk’ın bazı özelliklerine ve davranışlarına göz atmamız gerekiyor.

• Musk oldukça telaşlı ve söylediğim dedik biri. Neredeyse tüm şirketlerinde çalışmaların hızlanması ve ‘onun istediği tarihe’ yetişmesi için çalışanlarına baskı kurduğu biliniyor. Buna en güncel örnekler ise Twitter’da yaptıkları ile Neuralink çalışmalarında ekibe acil ettirdiğini ve gerçekçi olmayan bir emek harcama/hedef takvimi koyduğunu gösteren açıklamalar.
• Kendi ideallerine oldukça bağlı ve hayalperest biri. Bu da onu ara sıra gerçeklikten uzaklaştırıyor. Yukarıdaki maddenin bir devamı olarak, bu hayalperest ve bununla beraber idealist kişiliği, şirketlerinde büyük sorunlara yol açıyor.
• Şirketlerinin geliştirdiği teknolojiler ve ürünler ile ilgili gerçek olmayan bilgiler yayarak yanıltıcı olabiliyor. Bunun en iyi örnekleri Tesla, SpaceX ve Neuralink’te ‘şu gün bu ürünü/teknolojiyi göstereceğiz’ söylediği şeylerin çoğunun senelerce gecikmeyle gelmesi. Bununla birlikte bu manipülatif davranışları kripto piyasası üstünde de sık sık yapmış olduğu bir dönem olmuştu.
• Otorite kavramıyla ciddi problemleri var. Şirketlerinde üst düzey yöneticiler, yönetim kurulu üyeleri ya da her kimden gelirse gelsin, kendi fikirlerinin haricinde bir düşünce, hedef ya da söyleme tahammülü yok. 
• Musk bununla beraber sık sık kendi sözlerini çiğneyerek geri adım atabiliyor. Bu da karar mekanizmasının o kadar da sağlıklı çalışmadığına işaret ediyor. 
• Musk’ın emek harcama ortamında sık sık ‘hiddet patlamaları’ yaşamış olduğu da senelerdir konuşulan konulardan biri. Öfkesini denetim edemiyor, fevri kararlar veriyor. Bu karar kimi süre bir çalışanı düşünmeden kovmak ya da bir projeyi askıya almak kadar keskin olabiliyor. 
• Çalışanları kovmak demişken… Musk bu mevzuda epey duyarsız ve empatiden yoksun davranıyor, tüm şirketlerinde mobinge varan tavırların yanında çalışanlarını ‘onun istediği benzer biçimde çalışmazlarsa’ anında kovabiliyor.

Tüm bu özellikler ve davranışlar, Musk’ın isminin sık sık ‘narsist’ kelimesi ile yan yana gelmesine neden oluyor.

Narsistik kişilik bozukluğuna haiz insanoğlu, oldukça manipülatif, egoist ve öfkeli olabiliyor;

• Kendine oldukça kıymet verme
• Kendini herkesten üstün görme ve kendi idealleri için insanları manipüle ederek kullanma
• İlgi ve hayranlık görmeye büyük bir gerekseme ve bu yönde davranışlar sergilemek
• Abartılı bir başarı ve kabiliyet duygusu
• Sınırsız güç, cinsellik, güzellik fantezileri
• Eleştiriye, kayıtsızlığa yada yenilgiye tepki olarak soğukkanlı bir kayıtsızlık yada hiddet

benzer biçimde davranışlarla özdeşleşen bir kişilik bozukluğu olarak tanımlanan narsistik kişilik bozukluğu, söz mevzusu Musk olduğunda pek oldukça maddeye ‘evet’ dedirtiyor.

Musk’ın gerek Mars’a yönelik vizyonu ve kendini konumlandırdığı yer, gerek elektrikli otomobillerin gelişimi ile ilgili kendine yüklediği başarılar narsistik davranışlarını su yüzüne çıkarırken kargaşa ve bunalımlı hususi yaşamı da bizlere bu mevzuda bazı sinyaller gönderiyor.

Devamlı ilgi görmek, tepki almak ve onaylanmak için Twitter’da milyonlarla kurduğu yazışma, kendi düşüncelerini onaylayan tweet’leri devamlı paylaşması benzer biçimde davranışların yanında eleştirilere asla tahammül edemediğini gösteren sayısız örnek, narsistik kişilik bozukluğuna haiz insanlarda görünen davranışlarla örtüşüyor.

Doğal ki Musk’a narsistik kişilik bozukluğu teşhisi koymak herhangi bir değerlendirme ile bizlerin yapabileceği bir şey değil. Fakat bazı psikologlar ve psikiyatrlar da ‘teşhis koyamayız şundan dolayı danışanımız değil’ deseler de ‘narsistik davranışlar sergilediğini’ açıkça söylüyorlar.

Narsistik kişilik bozukluğu ile bağlantılı ve pek oldukça ‘liderde’ gördüğümüz bir başka ‘kişilik özelliği’ ise ‘güç zehirlenmesi’ olarak malum ‘hubris sendromu’.

Bilhassa yöneticilerde, yargıç ve avukatlarda, siyasi liderlerde ve şirketlerin üst düzey yetkililerinde görülebilen bir durum olan bu sendrom, kişilerin kendi kabiliyetlerini ve kararlarını aşırı abartması, hata yapacağını düşünmemesi, her daim haklı olduğuna inanması, aşırı kibir ve gurur gösteren davranışlar sergilemesi olarak özetleniyor.

Elon Musk’ın seneler içinde geldiği nokta, güç elde ettikçe ‘zehirlenmiş’ olabileceğini gösteriyor…

Sadece Musk’ın karakterini etkileyen ve geçtiğimiz yıllarda açıklamış olduğu bir sağlık problemi da var;

Musk geçtiğimiz yıl katılmış olduğu Saturday Night Live programında asperger sendromlu bulunduğunu açıklamıştı. Esprili bir üslupla durumundan bahseden Musk,

”Saturday Night Live’ı sunmak onur verici, bunu içtenlikle söylüyorum. Kimi zaman bir şey söyledikten sonrasında ‘içtenlikle söylüyorum’ diye eklemem gerekiyor, böylece insanoğlu içtenlikle söylediğimi anlıyorlar. Zira devamlı geniş bir tonlama çeşitliliğiyle konuşmuyorum. Bana söylenene nazaran bu durum iyi bir güldürü malzemesi. Aslen bakarsanız bu gece SNL’i sunan ilk asperger sendromlu şahıs olarak tarih yazıyorum; en azından itiraf eden ilk şahıs olarak. Bu yüzden bu gece konuklarla oldukça fazla göz teması kuramayacağım.”

diyerek bir çok süre ‘acayip’ bulunan ve çekingen, içe dönük, yazışma kurmada güçlük yaşayan bir karakter olduğuna yönelik söylemlere de yanıt vermişti.

Aynı konuşmanın devamında ise “Kimi zaman acayip şeyler söylediğimi ya da paylaştığımı biliyorum. Beynim bu şekilde çalışıyor, hepsi bu. Gücendirdiğim her insana şunu söylemek isterim: Elektrikli otomobilleri yeniden buluş ettim ve roketlerle Mars’a insan gönderiyorum. Sakin ve düzgüsel biri olacağımı mı düşündünüz?” diyerek durumuna açıklık getirmişti.

Peki asperger sendromu tam olarak ne ve karakter üstünde ne benzer biçimde tesirleri var? Kısaca özet geçmek gerekirse, asperger sendromu, otizm spektrum bozuklukları olarak adlandırılan nörolojik bozukluklardan biri. Doğuştan gelen ya da doğumdan sonraki ilk yıllarda ortaya çıkan bir nöro-gelişimsel farklılık.

Asperger sendromlular;

• Arkadaşlık kurma ve sürdürme sürecinde zorluklar ile karşı karşıya gelme,
• Diğerlerinin duygu ve düşüncelerini kavrayamamak doğrusu empati kuramamak,
• Sınırı olan sayıda belirli mevzulara gösterilen takıntılı ilgi,
• Düzensiz konuşma yada konuşmayı kendi ilgi alanına yönlendirme,
• Öteki tarafın konuşmuş olduğu mevzuya odaklanamama,
• El çırpma yada uzuv sallama benzer biçimde tekrarlanan motor davranışlar,
• Göz teması kuramama yada göz temasını oldukça odaklı sürdürmek,
• Dilin alaylı ya da ironi ile kullanımını anlamada güçlük çekmek,
• Kişilerarası beklenen sınırlara uymama,  
• Mahremiyet algısının gelişmemesi,
• Rutine aşırı bağlılık,
• Sakarlık, ses tonunu içinde bulunan duruma uygun ayarlamada yada aynı tutmada zorlanma,
• Sesli, görsel, kokulu, tat almaya bağlı yada temasa bağlı uyarıcılara karşı duyarlılık,
• Toplumsal farkındalıkta eksiklik ile sosyalleşmeye karşı ilgi eksikliği,  
• Vücut dilini anlayamama ile kendini ifade ederken yüz ifadesini değiştirmeme ve mimik kullanma eksikliği ya da abartılı mimiklerin kullanılması

benzer biçimde bazı davranışsal ve bilişsel özelliklere sahipler. Bu da Musk’ın kimi davranışlarının sebebinin ne işe yaradığını anlamamızı sağlıyor.

Elon Musk, şüphesiz tarihimizin en mühim karakterlerinden biri. Kurduğu firmalar ile hakikaten mühim başarılara imza attı. Atmaya da devam ediyor. Sadece ne yazık ki almış olduğu kararlar ve attığı yanlış adımlar imajının zedelenmesine neden oldu.

Twitter’da yapmış olduğu tadı değişimler, ‘ifade özgürlüğü’ adı altında kitlelere zarar verebilecek adımlar atması, binlerce çalışanını kovması, Neuralink’te ekiplere acil ettirip böylesine büyük bir projenin takvimine baskı uygulaması, Tesla’da tutamayacağı sözler vermesi, kripto piyasasını manipüle etmesi ve tüm bu tarz şeyleri yaparken hep ‘en doğrusunu’ yaptığını düşünmesi, Musk için işlerin pek de yolunda gitmediğini gösteriyor.

Bu adımlardan ve çizdiği yeni ‘kötücül’ imajdan Musk ve şirketleri nasıl etkilenecek, bu kararlar bizlerin yaşamını nasıl etkileyecek, süre içinde hep beraber göreceğiz…

Kaynaklar: Business Insider, Wired, The Association for Business Psychology, NY Times, Time, International Institute for Management Development, APA Dictionary of Psychology