DÜNYA

Türkiye’de Akaryakıt Tutarları Neden Düşmüyor?

Brent petrolün varil fiyatı son bir senenin en büyük düşüşünü yaşarken devletimizde benzin ve motorin fiyatlarında aynı oranda indirim olmamasının sebebi ne?

Türkiye’de ve dünyada geçtiğimiz bir yıl içinde petrol fiyatlarında ciddi bir yükseliş yaşandı. Bildiğiniz suretiyle Rusya – Ukrayna savaşı bir enerji krizi yarattı. Bu mevzuda yaşanmış olan her gelişme, petrol fiyatlarını da direkt etkiledi. 

Hatta uzunca süredir neredeyse her gün bir akaryakıt zammı ya da indirimi haberi görüyoruz. Bu sebeple petrol tutarları devamlı dalgalanıyor. O şekilde ki geçtiğimiz Haziran ayında varil fiyatı 112 doları gören brent petrol fiyatı bugün itibarıyla 81 dolara düşmüş durumda. 

Vatanımızda de fiyatlar devamlı dalgalanıyor fakat…

Maalesef bu dalgalanmanın boyutu, brent petrol fiyatıyla aynı oranda olmuyor. Yukarıda verdiğimiz örnek üstünden ilerleyerek açıklayalım;

Haziran ayında brent petrol fiyatının 112 doları gördüğünden bahsetmiştik. Şimdi ise 81 dolar bulunduğunu söyledik. Peki bu iki tarihte devletimizde benzin ve motorin tutarları ne durumdaymış beraber bakalım.

  • 8 Haziran 2022 brent petrol fiyatı: 112,29 dolar/ İstanbul motorin litre fiyatı: 25,94 TL/ İstanbul benzin litre fiyatı: 26,24 TL
  • 28 Kasım 2022 brent petrol fiyatı: 81,06 dolar/ İstanbul motorin fiyatı: 23,84 TL/ İstanbul benzin fiyatı: 20,16 TL

Görüldüğü suretiyle brent petrol fiyatındaki 30 dolarlık düşüşe karşın benzin ve motorin fiyatlarındaki düşüş 2 lira ile 6 lira seviyesinde. 

Akla gelen ilk seçenekle başlamış olalım; kur etkeni

8 Haziran’da dolar kuru 16,90 TL seviyesindeydi. 28 Kasım’a geldiğimizde ise 18,63 TL seviyesine yükselmiş durumda. Haliyle brent petrol fiyatlarında dolar bazında yaşanmış olan düşüş bizlere aynen tesir edemiyor.

Fakat kurdaki ortalama iki liralık artış, aradaki farkın bu kadar fazla oluşunu gene de tek başına açıklayamıyor. Peki başka ne şeklinde gerekçeler olabilir?

Türkiye’de benzin ve motorin fiyatlarının nasıl hesaplandığına bakalım

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu’na bakılırsa devletimizde benzin ve motorin fiyatlandırması şu formülle hesaplanıyor;

  • Ürün fiyatı + Toptancı marjı + Gelir oranı + Dağıtıcı ve bayi marjı toplamı + Toplam vergi = Nihai satış fiyatı

Fakat bu formülde neredeyse hiçbir birim durağan(durgun) değil. Toptancı marjı, dağıtıcı ve bayi marjı ve vergiler devamlı değişiyor. Üstelik bu değişiklik standart bir doğrusallıkla ilerlemiyor. Ürün fiyatının arttığı bir ayda, dağıtıcı ve bayi marjı toplamı düşerken toptancı marjı artabiliyor… 

Aşağıdaki iki tabloda göreceğiniz suretiyle bundan önceki ve bir sonraki ay içinde tüm birimlerde doğrusal olmayan değişimler var

*Tablolar EPDK’nın Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Haziran ve Ekim raporlarından alınmıştır.

Ürün fiyatının daha yüksek olduğu Haziran döneminde vergi ve gelir oranı %24,60 olarak hesaplanmış

EPDK’nin notu: Haziran ayında averaj olarak 27,103 TL/lt düzeyindeki 95 oktan kurşunsuz benzin nihai litre fiyatının %24,60’lık kısmının vergi ve gelir oranı, %66,22’lik kısmının ürün maliyeti ve %9,18’lik kısmının ise piyasada etkinlik gösteren şirketlerin brüt kâr marjından oluştuğu görülmektedir.

Ürün fiyatının daha düşük olduğu Ekim döneminde ise vergi ve gelir oranı %27,67’ye yükselmiş

EPDK’nin notu: Ekim ayında averaj olarak 20,412 TL/lt düzeyindeki 95 oktan kurşunsuz benzin nihai litre fiyatının %27,67’lik kısmının vergi ve gelir oranı, %62,51’lik kısmının ürün maliyeti ve %9,82’lik kısmının ise piyasada etkinlik gösteren şirketlerin brüt kâr marjından oluştuğu görülmektedir.

Benzin ve motorinde vergi oranları ne durumda? Oran değişimi nasıl açıklanabilir?

Benzin ve motorinde durağan(durgun) %18 KDV var. Sadece ÖTV için durağan(durgun) bir vergi oranı ile ilerlenmiyor. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafınca piyasaya sürülen Hususi Tüketim Vergisi Tutarları ve Oranları listesine bakılırsa benzinde ÖTV 2,68 TL seviyesinde, motorinde ise bu sayı 2,05 TL. 

Fakat ÖTV miktarı Cumhurbaşkanlığı sonucu ile anlık olarak düzenlenebiliyor. Kimi durumlarda indirim oranı kadar ÖTV artışı gerçekleştirildiği için indirimlerin pompa fiyatlarına asla yansımadığı senaryolar bile yaşanabiliyor.

Netice olarak…

Vatanımızda akaryakıt tutarları hem kurdan, hem vergilerden hem de şirketlerin kâr marjlarından etkileniyor. Bu da yalnızca brent petrol fiyatına bağlı olmayan akaryakıt fiyatlarının yaşanmış olan düşüş sonrası aynı oranda düşmemesine yol açıyor.

Kaynaklar: Gelir İdaresi Başkanlığı, EPDK Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu – Haziran, EPDK Petrol ve LPG Piyasası Fiyatlandırma Raporu – Ekim, Bloomberg Brent Petrol Fiyat Grafiği, Bloomberg Dolar Kuru Grafiği



İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu

Reklam engelleyici kullandığınız görülüyor

HAKANSEYHAN.com reklamlarla desteklenen bir sitedir. Sitemizde gezintiye devam etmek için lütfen reklam engelleyiciyi kapatın.