Türkiye’de Doların 1 TL Olduğu Bir Dönem Yaşandı mı?

Geçen senenin başlangıcında 1 dolar 7,40 iken 29 Mart 2022 itibarıyla 1 dolar 14,84 TL’ye kadar ulaştı. Ekonomistlerin tahminlerine gore yıl sonunda doların 20 TL’ye kadar erişmesi umut ediliyor.

Son dönemde Türkiye gündemini işgal eden dolar-TL kuru, geçmiş yıllarda da bir çok süre kendinden söz ettirdi fakat kimi süre istikrarlı bir halde ilerledi. İşte dolar-TL kurunun 1923’ten bu yana serüveni:

Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında dolar 1,68-1,95 arasındaydı.

1930’a kadar Türk lirasının kıymeti arz ve talep dalgalanmalarına bırakılmıştı. Lozan Antlaşması sebebiyle beş yıl süreyle gümrük politikaları uygulanamadığı için devlet ithalat kısıtlamasına uğramıştı. Bunun negatif tesirleri olmasına karşın Türk lirası fazla kıymet kaybetmemişti.

1929’daki Dünya Ekonomik Buhranı bir istikrarsızlığa neden olduğundan hükûmetlerin önlemler almış olduğu bu zamanda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu ve Türk lirasının kıymeti üstünden düzenlemeler yapılmış oldu.

Cumhuriyetin ilk yıllarında dolar ve TL’nin seyri:

• 1923    1.68        
• 1924    1.88        
• 1925    1.88        
• 1926    1.83        
• 1927    1.91        
• 1928    1.94        
• 1929    1.95        
• 1930    2.12        
• 1931    2.12        
• 1932    2.12        
• 1933    2.12        
• 1934    1.71        
• 1935    1.33        
• 1936    1.26        
• 1937    1.26        
• 1938    1.26        
• 1945    1.8

Türkiye’nin ilk yüksek oranlı devalüasyonu 1946’da yaşandı.

1930’larda ekonomide devletçilik hakimdi, sıkı kambiyo kontrolleri uygulanıyordu. II. Dünya Davaşı’nın tesirleri sebebiyle ekonomide liberalleşme teşvik edildi. 7 Eylül 1946’da alınan kararlarla Türk lirasının kıymeti ortalama %40 düşürüldü. 1 ABD doları 1,3 TL’den 2,8 TL seviyesine terfi etti.

• 1946    2.8        
• 1950    2.8
• 1951    2.8
• 1952    2.8    
• 1953    2.8    
• 1954    2.8        
• 1955    2.8        
• 1956    2.8        
• 1957    2.8

Türkiye’nin IMF’yle tanışması 1958’de oldu.

ABD ve Sovyetler Birliği’nin arasındaki gerilim sebebiyle dünyada bir kamplaşma mevcuttu. Türkiye, Kore Savaşı’na katılarak Batı bloğunda olmayı tercih etti. Bunun üstüne ABD’nin ekonomik yardımlarının da etkisiyle 1950’lerin ilk yarısında yüksek gelişme oranları yakalandı.

Sonrasında bu pozitif yönde koşullar tersine döndü. Dış borçların fazla olmasının da etkisiyle yaşamımıza IMF girdi. İstikrar programı sebebiyle 1 dolar 9 TL’ye eşitlendi.

• 1958    2.8        
• 1959    2.8    
• 1960    5.11        
• 1961    9        
• 1962    9        
• 1963    9        
• 1964    9        
• 1965    9        
• 1966    9        
• 1967    9        
• 1968    9        
• 1969    9        

60’lı seneler planlı kalkınma süreci olarak geçti fakat 70’ler ve sonrasında ekonomik istikrarsızlıklar en yüksek seviyede yaşandı.

1970’te 1 dolar 15 TL’ye eşitlendi. Ülkedeki sertlik olaylarında ve çeşitli ürünler için girilen kuyruklarda artış görüldü. Kıbrıs Harekâtı’nın peşinden gelen amborgonun da etkisiyle 1 dolar 47 TL oldu.

1979’da yaşanmış olan İran-Irak Savaşı’nın 2. Petrol Krizi’ni tetiklemesi Türkiye’yi de etkiledi. 24 Ocak 1980 Kararları ile beraber ithal ikameci modelden ihracata dönük gelişme modeline geçiş yapılmış oldu. Bu yeni modelde döviz kuru değişken olacak ve peşinden serbestleşmeye geçilecekti, bu doğrultuda 1 dolar 70 TL’ye çıkarıldı. TL’nin dış kıymeti, doların piyasadaki kıymeti izlenerek günlük olarak duyuru edilmeye başlandı.

• 1970    11.34        
• 1971    14.83
• 1975    14.3        
• 1976    15.86        
• 1977    17.82        
• 1978    24.05        
• 1979    30.75        
• 1980    75.12

1980’den sonrasında durağan(durgun) kur rejiminden vazgeçildi ve Merkez Bankası’nın, piyasaya müdahale ederek kuru etkileyebildiği dalgalı kur rejimine geçildi.

Bu sayede yüksek oranlı devalüasyonlar sonlanmış oldu fakat sonraki yıllarda yaşanmış olan kriz dönemlerinde kurda yüksek değişimler yaşandı. 6 Nisan 1994’te Türk lirası %28, 7 Nisan’da ise %20 kıymet yitirdi. 2001 krizinde dolar 685 bin TL’den 957 bin TL’ye çıktı ve iktisat %6’ya yakın daraldı.

• 1981    110.25        
• 1982    160.85        
• 1983    223.95        
• 1984    364.35        
• 1985    519.52        
• 1986    669.43        
• 1987    856.23        
• 1988    1.425        
• 1989    2.12        
• 1990    2.606        
• 1991    4.175
• 1992    6.874        
• 1993    11.035        
• 1994    29.788        
• 1995    45.738        
• 1996    81.386        
• 1997    152.071        
• 1998    260.974        
• 1999    420.126    
• 2000    623.704    
• 2001    1.225    
• 2002    1.505    
• 2003    1.493    
• 2004    1.422    
• 2005    1.34    
• 2006    1.43    
• 2007    1.3    
• 2008    1.29    
• 2009    1.55    
• 2010    1.5    
• 2011    1.67
• 2012    1.79    
• 2013    1.9    

2018 senesinde Türkiye ve ABD içinde yaşanmış olan Rahip Brunson krizi sebebiyle dolar 3,75’ten 7 TL’ye kadar çıktı.

22 Mart 2021’de Türk lirası bir günde %8 kıymet yitirdi, sebebi ise Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal’ın görevden alınmasıydı. Kasım-Aralık 2021 döneminde ise dolar 18 TL’ye dayandı. 29 Mart 2022 itibarıyla 1 dolar ortalama 15 TL.

• 2014    2.19    
• 2015    2.72    
• 2016    3.02    
• 2017    3.65    
• 2018    4.81    
• 2019    5.67    
• 2020    7.01    
• 2021     7.39 (Ocak)    

Özetle; Türkiye Cumhuriyeri tarihinde dolar hiçbir süre 1 TL olmadı. 28 Nisan-29 Nisan 2001’de kur 992,354 TL’den 1.056.544 TL’ye geçerken bir anlığına eşitlendi fakat buna 1 TL diyebilmek gene mümkün olmuyor.

Kaynaklar: 1, 2