Türkiye’de Volkan Patlama İhtimali Nedir?

Dünya üstünde 500 etken volkan bulunuyor ve her yıl bunlardan 50 kadarı harekete geçerek lavlarını püskürtüyor. Son iki yılda bile Hawaii, İspanya, İzlanda, Endonezya, İtalya’daki volkanlar gündemde sık sık yer aldı. Bazısı 800, bazısı 6000 senelik uykusundan uyanarak yeniden lav püskürtmeye başladı. Dünyanın en büyük etken yanardağı olan Hawaii’deki Mauna Loa ise dün 40 yıl sonrasında ilk kez patladı.

Türkiye’nin de içinde olduğu Alp-Himalaya kuşağında İspanya’dan başlayıp İtalya ve Yunanistan üstünden Türkiye, İran, Endonezya ve Filipinler’e doğru giden bölge içinde yüzlerce volkan var. Buralarda tarih süresince patlamış büyük volkanlar bulunuyor.

Peki, 15 volkana haiz Türkiye için volkan tehlikesi ne kadar büyük?

Verilere gore Türkiye’de yaşanmış olan son volkanik patlama, 1855 senesinde Tendürek Dağı’nda gerçekleşti. Sadece uzmanlara gore, bu volkanlar tamamen susmuş değil ve zamanı vardığında yeniden faaliyete geçecek!

Omayra Sánchez adlı bu kızın meşhur fotoğrafı bizim için bir örnek. Kolombiya’daki Nevado del Ruiz volkanının patlamasının peşinden çekildi.

1985 yılındaki patlamada 23.000’e yakın insan öldü. Sıkıştığı yerde 60 saat süresince beklemek zorunda kalan Omayra da ne yazık ki kurtarılamadı. Fena iktisat, terörizm benzer biçimde sorunlarla boğuşan insanoğlu “tüm dertler bitti de volkan mı kaldı” diyordu. Kısaca bu kadar kişinin ölmesinin sebebi hazırsızlıktı.

Sessiz ve derinden gerçekleşen bir felakete yol açan volkan, bundan ilkin 1845’te patlamıştı. 140 senedir uyuduğu için tehlikeli olmadığı algısı oluşmuştu. Oysa insanoğlu için uzun olan bu süre dilimi, yerbilim için oldukca oldukca kısaydı.

Bilim adamları uyarmıştı fakat kimse dinlememişti. Bizde de benzer bir durumun yaşanmaması için yetkililerin ve halkın bilinçlenmesi gerekiyor. Zira bu yüzyılda Türkiye’de bir yanardağ patlama ihtimali, patlamama ihtimalinden oldukca daha yüksek!

Türkiye’de volkanik özellikte 15 değişik oluşum var. Patlama tarihleri şu şekilde:

Bir volkanın etken sayılması için son 10.000 yılda patlamış olması kafi. Bizdeki volkanların 10 tanesi teknik olarak etken volkanlar.

Etken Volkanlar:
Acıgöl-Nevşehir
Ağrı
Erciyes Dağı
Göllü Dağı
Hasan Dağı
Karaca Dağ
Karapınar Volkanik Alanı
Kula
Nemrut Dağı
Tendürek Dağı

Ihtimaller içinde Volkanlar:
Girekol Tepe
Gölcük
Kars Platosu
Süphan Dağı

Etken Olmayan Volkanlar:
Kapadokya

Türkiye’de yeniden bir volkanik patlama olma ihtimali nedir?

Bristol Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafınca hazırlanan bir araştırma raporuna gore, Türkiye dünyadaki volkanik faaliyete ev sahipliği meydana getiren 95 ülkeden en riskli 14. ülke.

Risk haritamız şu şekilde:

Volkan riskinin tek bileşeni Endonezya, İzlanda benzer biçimde sık sık patlayan volkanlara haiz olmak değil. Bununla beraber o volkanların çevresinde ne kadar insanoğlunun yaşamış olduğu, o ülkenin vatandaşlarının ve yetkililerinin volkanik bir felakete ne kadar hazırlıklı olduğu, ülkede volkanların ne kadar yakından takip edilmiş olduğu ve genel olarak volkanik tehlike ve risklerden ne kadar haberdar olunduğu benzer biçimde detaylar da mühim.

Türkiye’de volkan riski üstünde neredeyse asla durulmadığı ve neredeyse hiçbirimizin volkanizmayla ilgili en küçük bir fikri olmadığı için volkanik oluşumlar çevresinde çok büyük bir nüfus birikimi söz mevzusu. Ülkemizdeki etken volkanların etrafındaki 100 kilometrelik yarıçapta 15 milyon insan yaşıyor.

2100’e kadar Türkiye’de bir volkan patlaması yaşanma ihtimali %70’in üstünde.

Bu ihtimali tahmin etmenizi isteseydik %7, %0,7 benzer biçimde oranları daha oldukca duyardık fakat bilime gore gerçek ihtimali bu! Buna karşın volkan tehlikesi mevzusunda bir bilinçlendirme neredeyse yok. Oysa biz görmesek bile çocuklarımız, torunlarımız oldukca büyük olasılıkla Türkiye’de bir volkan patlamasına tanıklık edecekler.

Kolombiya’daki o çocuğun ve onunla beraber 23.000 kişinin ölümüne yol açan Nevado del Ruiz 1985 senesinde patlamadan ilkin 1845’te patlamıştı. Ağrı Dağı 1840’ta, Tendürek Dağı ise 1855’te patladı.

Ağrı Dağı’nın son patlamasında minimum 1900 kişinin öldüğü düşünülüyor, ki o dönemin nüfusuyla düşününce bunun ne kadar oldukca bulunduğunu anlayabilirsiniz. Bu sayı doğruysa, bu, kayıtlı insan tarihindeki en ölümcül 21. volkanik patlama olduğu anlamına geliyor.

12 ülkeden 35 bilim insanının Türkiye’de yapmış olduğu bir araştırmada Nemrut’un da hâlâ etken olduğu görüldü.

Bonn Üniversitesinden Prof. Dr. Thomas Litt koordinatörlüğünde meydana getirilen araştırmada, Van Gölü’nün yaşlarının ortalama 400.000 yıl olduğu ve gölün Nemrut volkanının patlamasından kaynaklandığı saptandı.

Prof. Dr. Thomas Litt, son olarak 1440’lı yıllarda etkinlik gösterdiği varsayılan volkanın patlayarak faaliyete geçeceğini belirtti. Göl üstünde meydana getirilen bu araştırmayla beraber jeofizikçiler, jeologlar ve risk analizcilerine gore en büyük risk ise volkanizmanın akarak değil patlayarak oluşması.

Çatalhöyük civarlarındaki Hasan Dağı’ndaki patlama ile Neolitik Çağ’da yapılmış bir görünüm resmi içinde da bir bağlantı olduğu düşünülüyor.

Kaliforniya Üniversitesinden Axel Schmitt ve ekibinin araştırma sonuçlarına gore Çatalhöyük’te yaşanmış olan volkanik patlama ile “lav püskürten volkan resmi”nin zamanları çakışıyor.

Yeni kanıtlar 8600 senelik resmin dünyanın en eski görünüm resmi bulunduğunu kanıtlayabilir. 1960 yılındaki kazılarda kerpiç bir evin duvarında keşfedilen, bir yerleşim yeri üstündeki iki tepeli volkanın lav püskürtmesini gösteren, üç metre genişliğindeki MÖ 6600 tarihindeki fotoğraf Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde tutuluyor.

Ege Denizi’nde de volkanik faaliyetler görülebiliyor. Yunan adası Santorini bir volkan patlaması sonucunda oluşan bir ada, hatta 2012 senesinde da bu bölgede denizin altında genç bir volkan oluştu.

Marmaris’in 150 metre ilerisinde 25 metre derinlikte de bir volkan ağzı tespit edilmişti. Deniz suyunda yüksek sıcaklıklar ve bölgede sismik faaliyetlere rastlanmıştı (2340 deprem).

Bilim, nasıl ki içinde bulunduğumuz pandeminin geleceğini seneler ilkin söylediyse bu durum mevzusunda da bizi uyarıyor. Bir ihtimal yedi gün sonrasında kim bilir bir çağ sonrasında… Orada bir yerde kurnaz bir düşman bizi bekliyor.

Kaynaklar:
Bonn Üniversitesi’nden Prof. Dr. Thomas Litt koordinatörlüğündeki 35 bilim insanı
Dr. Davet Mert Bakırcı (Evrim Ağacı)
Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Dr. Axel K. Schmitt ve ekibi
Jeofizik Uzmanı Dr. Oğuz Gündoğdu
Yerbilimci Prof. Dr. Okan Tüysüz
Dokuz Eylül Üniversitesi Yerbilim Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir
Yıldız Teknik Üniversitesi Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Şükrü Ersoy
Jeofizik Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan
TurkVolc