Afyon’u Patlamak Deyiminin Anlamı Ne? İşte Hikayesi

Her dilin zenginliğini oluşturan bazı atasözleri ve deyimler vardır. Bizim dilimiz, bu konudaki en varlıklı dillerden bir tanesi. Kullandığımız atasözleri ve deyimler, bir çok süre kelime anlamından değişik olarak kullanılarak yeni bir anlam kazanır. Bunlardan bir tanesi de afyonu patlamak deyimidir. Afyonu patlamak deyimini sık sık, bilhassa de sabahın erken saatlerinde huysuz insanoğlu gördüğümüzde kullanırız.

Afyonu patlamak deyiminin ilk ortaya çıkışı Osmanlı dönemine kadar uzanıyor. Bugün daha oldukca sabahın erken saatlerinde huysuz olan kişiler için kullandığımız bu deyim, ilk ortaya çıkmış olduğu dönemde oruç tutan afyon bağımlıları için kullanılıyordu. Ortaya çıkış öyküsü ise sözlü tarihimizin en garip olaylarından biridir. Gelin afyonu patlamak ne demek birazcık daha yakından inceleyelim ve bu deyimin anlamıyla hikayesinin detaylarına bakalım.

Afyonu patlamak deyiminin anlamı ne?

Günün erken saatlerinde ‘Daha afyonum patlamadı.’ ya da ‘Daha afyonu patlamamış.’ şeklinde sık sık kullandığımız afyonu patlamak deyimi; yeni uyanmış, daha kendine gelememiş, uykusunu alamamış sinirli ve huysuz insanoğlu için kullanılan bir deyimdir.

Afyonu patlamak deyimini kendimiz için kullanabildiğimiz şeklinde başkaları için de kullanabiliriz. Bu deyimin kullanımı esnasında dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan nokta, huysuzluk durumunun sabah saatlerinde yaşanıyor olmasıdır. Şu demek oluyor ki sürekli huysuz ve sinirli olan bir şahıs için afyonu patlamamış demek doğru bir kullanım değildir.

Afyonu patlamak deyiminin garip hikayesi:

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, tahmini 15. yüzyılda Ramazan ayında, bugün de olduğu şeklinde tüm Müslümanlar oruç tutuyordu. Oruç süresince yiyecek, içmek yasaktır. Susuzluğa ve açlığa bir halde dayansalar da oldukca daha fena alışkanlıkları olanların değişik sorunları oluyordu. O dönem, afyon adında olan uyuşturucu halk içinde epey yaygındı.

Oruç tutan afyon bağımlıları, koca gün süresince bu alışkanlıklarından uzak kalamadıkları için bir çözüm buldular. Afyonu, bir tür kapsülün içine yerleştiriyor ve sahurda su ile ilaç şeklinde yutuyorlardı. Mide asidinin etkisiyle bu kapsül, sabah saatlerinde patlıyor ve içindeki afyon ilkin mideye, sonrasında da kana karışarak bağımlının ihtiyacını karşılıyordu.

Afyonun içine konularak yutulan kapsül el yapımı olduğundan ne süre eriyeceği tam olarak belli değildi. Afyonunu alamamış bağımlılar, bilhassa sabah erken saatlerde, hemen hemen afyon kapsülleri patlamadığı için epey sinirli oluyorlardı. Halk da bu insanları görmüş olduğu süre ‘Daha afyonu patlamamış.’ diyordu. 

Afyonu patlamak nasıl deyim haline geldi?

Afyonkarahisar ilimize de adını veren afyon, bu bölgede ve benzer iklime haiz bölgelerde yetiştirilen haşhaştan elde edilir. Yemeklerde kullandığımız haşhaş, bu bitkinin kurutularak kullanılan tohumudur. Afyon elde etmek için taze haşhaş bitkisi bir bıçakla çizilir ve beyaz sıvısı çıkarılır. Bu sıvı havayla temas edince macun kıvamını alır ve afyon adında olan uyuşturucu madde edilir. Afyon, pek oldukca uyuşturucunun da hammaddesidir.

Halk içinde uyuşturucunun bu kadar yaygın olması ve hatta bir deyime mevzu olması şaşırtıcı gelebilir. Sadece ihmal etmeyin, bugün öldürücülüğü kanıtlanmış sigara bile bir dönem doktorlar tarafınca öneriliyordu. Afyonun da bu uyuşturucu tesiri süre içinde ortaya çıkınca 17. yüzyılın başlarında sıkı yasaklar getirildi.

Afyon o denli yaygındı ki bazı mahkeme tutanaklarında afyon bağımlısı kişilerin, işledikleri suçların hafifletici sebebi olarak afyonlarının patlamadığını söyledikleri vakalar vardır. Normal olarak, yasaklardan sonrasında bu durum değişmiş ve afyon bağımlılarının sayısı giderek azalmıştır. Sadece afyonu patlamayan kişilerin huysuzluklarının anısı kalımlı kalmış ve bugün bizlere bir deyim kazandırmıştır. 

Osmanlı’da yaşayan afyon bağımlılarından bir hatıra olarak günümüze deyim olarak kalan afyonu patlamak ne demek sorusunu yanıtlayarak anlamından ve hikayesinden bahsettik. Bugün kullanmakta olduğumuz tüm deyimlerin ve atasözlerinin bu tür hikayelere haiz bulunduğunu bilmek, kültürümüzün ve dilimizin zenginliğini bir kez daha ortaya koyuyor.