DÜNYA

Subliminal Mesajlar Davranışlarımızı Etkiliyor mu?

Subliminal mesajlar yolu ile davranışlarımızın ve seçimlerimizin denetim edilmiş olduğu düşüncesi oldukça yaygın bir fikir. Peki genel algının doğruluğundan kuşku etmediği subliminal bildiri mevzusunun bilimsel olarak gerçekliği nedir? Subliminal mesajlar ile davranışlarımızın denetim edilmesi mümkün mü?

Üniversitede eğitim alırken bir hocamızın derste bizlere subliminal mesajlardan, bunların reklamcılık ve beyaz perde sektöründeki kullanımlarından ve insan davranışları üstündeki etkilerinden uzun uzun bahsettiğini hatırlıyorum. Mevzuyu derste buraya getiren şey ise aslına bakarsak subliminal bildiri teriminin ortaya çıkış hikayesiydi. 

Gerçek olup olmadığına, hakikaten kararlarımızı ve davranışlarımızı etkileyip etkilemediğine geçmeden ilkin, derslerde bile anlatılan subliminal mesajın ne olduğuna ve kavramın ortaya çıkış hikayesine yakından bakalım.

Subliminal bildiri teriminin hikayesi, asla gerçekleşmemiş bir deneye dayanıyor:

Takvimler 1957 yılını gösterirken bir reklamcı olan James Vicary oldukça ilgi çeken bir iddia ile dikkatleri üstüne topladı. Vicary, bir film vizyonu esnasında seyircilere saniyenin 3 binde biri kadar sürecek şekilde süratli reklamlar gösterdiğini söylemiş oldu. Bu reklamlarda “Acıktın mı? Patlamış Mısır Ye” ve “Coca Cola İç” yazıyordu.

Vicary’nin iddiasına nazaran bu aşırı süratli gösterilen ve fark bile etmediğimiz reklamlar beynimize tesir etmiş ve bilinçaltımıza verdiği mesajlar ile satışların artmasını sağlamıştı. Bu ‘gözlem’ sonrası, subliminal bildiri terimi aniden reklamcılıkta sık sık söyleniş edilen bir kavram haline geldi. Peşinden da yalnızca ürün satmak için değil, fikirleri ve düşünceleri empoze etmek, davranışları denetlemek için kullanıldığına yönelik sayısız söylem oluştu.

Gerçeklerin ortaya çıkmak şeklinde bir huyu var: Vicary’nin ‘yalan söylemiş olduğu’ anlaşıldı

Vicary’nin gözlem sonrası beyaz perdede patlamış mısır satışlarının %57.5 Coca Cola satışlarının ise %18.1 arttığını söyleyerek pekiştirdiği bu deneyin aslına bakarsak hiçbir süre yapılmadığı, Vicary’nin bunu o dönemde sektörde dikkat çekmek için ‘uydurmuş olduğu’ ise seneler sonrasında yürütülen araştırmalarla ve tekrarlanan benzer deneysel çalışmalarla ortaya çıktı. Kısaca aslına bakarsak ne Vicary insanlara subliminal mesajlar yollamış ne de satışlar artmıştı. 

İLGİLİ HABER

IKEA, Ronaldo’nun Coca-Cola Hamlesini Zekice Bir Reklam Fikrine Dönüştürdü

Peki subliminal bildiri diye bir şey hakikaten var mı?

subliminal mesaj

Vicary’nin deneyi düzmece olsa da subliminal mesajlar mevzusunda yürütülen pek oldukca bilimsel emek verme bulunuyor. Aslen bilgili bir halde algılamadığımız fakat bilinçaltımızın algılayabildiği bir uyaran seviyesi hakikaten mevcut. Sadece burada subliminal mesajlara yüklenen anlam bilinçaltı tarafınca algılanan mesajlardan ziyade direkt kararları ve davranışları etkileyen mesajlar olmaları.

Ikimiz de vakası bu açıdan ele alacak olursak en net yanıt şu olacaktır; evet, subliminal bildiri diye bir şey hakikaten var. Fakat hayır, iddia edilmiş olduğu şeklinde kuvvetli ve kararlarımız üstünde kontrole haiz olabilecek kadar etkili değil.

Psikoloji alanında araştırmalar yürüten bir bilim insanı olan Doç. Dr. Ian Zimmerman bu mevzuyu şu şekilde özetliyor; ”Subliminal reklamcılığın oldukça kuvvetli bir tesir biçimi olduğu düşünülüyor. Sadece bu sonucun dayandırılabileceği pek geçerli veri yok. Subliminal mesajlaşma aslına bakarsak insanoğlu üstünde belli bir oranda etkili olabilir sadece gücü, izleyicinin reklamı meydana getirilen ürüne yönelik düşüncelerine ve ihtiyacı olup olmadığı da dahil olmak suretiyle birçok etkene bağlıdır.’

Burada Zimmerman’in bahsetmiş olduğu durum ise özetle şu şekilde; eğer bir tüketici subliminal mesaja maruz kalmış olduğu ürüne ya da mevzuya ilgiliyse ya da anlık olarak gereksinim duyuyorsa, verilen subliminal mesajın tesir etme ihtimali bulunuyor. Sadece bu tesir, gene Zimmerman’in söylediğine nazaran ‘bizi bir şeyler satın almaya ya da düşüncelerimizi değiştirmeye; davranışlarımızı denetim etmeye kafi gelecek kadar büyük değil.’

Bir tesir mevcut, sadece kısa süreli ve zayıf:

subliminal mesajın etkileri

Subliminal bildiri diye bir şeyin bulunduğunu sadece etkilerinin iddia edilmiş olduğu ya da düşünüldüğü şeklinde olmadığını söyledik. Peki bu bulgular neye dayandırılıyor? Doğal ki bilimsel deneylere. Bu aşamada mevzuyu en net şekilde açıklığa kavuşturabilecek iki deneyden örnek vereceğiz.

İlki, yukarıda da bahsettiğimiz ‘eğer ilgi ya da gereksinim var ise kısa süreli düşük bir tesir oluşturabileceği’ yönündeki söylemimizi destekleyen bir araştırma. Journal of Experimental Social Psychology dergisinde gösterilen bu araştırmada kişilere Lipton Ice Tea içmeye yönlendirecek subliminal mesajlar gönderilmiş ve sonucunda da kişilerde bu yönde bir fiil gözlemlenmiş. Sadece araştırmada üstüne vurgu meydana getirilen nokta, Ice Tea tüketimini artıran kişilerin gözlem esnasında susamış olan kişiler olduğu noktası. Öteki denek grubunda bulunan ve susamış durumda olmayan kişilerde herhangi bir artış gözlemlenmemiş. 

Bir öteki gözlem ise subliminal mesajların tesirinin ne kadar süreceğine ve uzun solukta kararlarımızı iyi mi etkileyeceğine yönelik olarak gerçekleştirilmiş ve araştırma neticeleri Neuroscience of Consciousness dergisinde yayınlanmış. Bu deneye nazaran ise subliminal mesajların tesiri ortalama 25 dakika süresince devam edebiliyor sadece sonrasında tesiri azalıyor. Bu deneyin vurgu noktası ise etkinin bilhassa mesajlar uzun soluklu bellekte ilişkisel olarak bağlanması ihtiyaç duyulan birkaç yeni informasyon içeriyorsa geçerli olduğu.

Subliminal mesajların ‘negatif olduğunda’ daha etkili olduğuna yönelik emekler da var:

They Live filmi

University College London’da yürülen bir araştırma ise subliminal mesajların içinde ne olduğunun tesirini incelemiş. Araştırmayı yürüten ekip deneye katılım elde eden kişilere saniyenin 50’de biri kadar bir sürede görünüp kaybolan kelimeler göstermiş. Iştirakçilerin büyük çoğunluğu, pozitif kelimeleri hatırlamazken negatif kelimelerin hatırlanması oranı oldukca daha yüksek çıkmış. Bu da negatif bildiri içeren subliminal mesajların daha ‘etkili’ olduğu anlamına geliyor. Sadece bu deneyde kişiler üstünde karar verme mekanizmasına yönelik bir etkiden anlatmak mümkün değil.

İLGİLİ HABER

Bilinçaltına Yönelik Subliminal Bildiri Verdiği İddia Edilen 6 Reklam Görseli

Netice olarak;

tüketim toplumu

Subliminal mesajlar yalnızca reklamcılık sektöründe değil bilim dünyasında da ilgi görmüş ve bilimsel deneylerle desteklenmiş bir kavram ve evet; hakikaten var. Sadece bu ‘gizli saklı, gizemli, zararı dokunan’ mesajların gerçek tesiri, {hiç de} bahsedilmiş olduğu şeklinde değil. İhtiyaçlarımıza yönelik kararlarımız üstündeki tesiri yadsınamaz olsa da direkt düşüncelerimizi manipüle etmesi, bizlere istemediğimiz kararlar verdirmesi ya da ‘beynimizin bu yolla denetim edilmesi’ şimdiye kadar yürütülen araştırmalara bakılacak olursa mümkün değil. 

Bu bununla beraber ‘subliminal mesajlar ile dil öğrenme’ ‘subliminal mesajlarla ders emek verme’ ya da ‘zayıflama’ ‘sigarayı bırakma’ şeklinde yöntemlerin de gerçekliğinin sorgulanması icap ettiğini gösteriyor. Bu yönde yürütülen bilimsel araştırmalar, subliminal mesajların bu tür kullanımının herhangi bir tesiri olamayacağını gösteriyor.

Söz mevzusu görüşleri empoze etmek, daha çok satın almamızı sağlamak ya da fikirlerimizi manipüle etmekse de; bu mevzuda artık subliminal mesajlara asla gerek kalmayacak şekilde inşa edilmiş kuvvetli’ bir toplumsal yapı ve sınırsızca tüketen bir tüketim toplumu aslına bakarsanız mevcut. Herhangi bir gizli saklı mesaja gerek kalmadan, baktığımız her köşede sunulan reklamlarla aslına bakarsanız satın almamızı sağlıyorlar. Kim bilir subliminal mesajların bizi ele geçirdiği ihtimalini düşünmeden ilkin, kendi düşüncelerimize ve tüketim alışkanlıklarımıza yönelik öz eleştiri yaparsak, her şey netleşmiş olur.

Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3, Kaynak 4



İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Kapalı

Please allow ads on our site

Looks like you're using an ad blocker. We rely on advertising to help fund our site.