Magna Carta Libertatum: Tarihin İlk Yazılı Anayasası

Hukuk dediğimiz kavram çağıl düşüncenin bir ürünüdür. Güçlünün güçsüze zulmetmesinin önündeki en mühim engeldir. Yüzlerce yıl öncesine baktığımız süre hukuk sistemini dini kuralların ve krallar tarafınca verilen kararların belirlediğini görürüz. Sadece bunun Magna Carta adlı bir istisnası var. Tam adıyla Magna Carta Libertatum, 13. yüzyılda İngiltere’de imzalanmış ve ilk yazılı anayasa olarak kabul edilen hukuki bir belgedir. 

Magna Carta bir özgürlük bildirisi benzer biçimde görünse bile aslına bakarsak halkı değil, baronları koruyordu. Gene de her şeye hükmeden tek bir kuvvetli kralın olması düşüncesini ortadan kaldırmış ve ilkel de olsa bir hukuki sistem oluşturmuştur. Bu hukuki sistemin yaratılma süreci ise İngiltere için oldukça kanlı olmuştur. Gelin tam adıyla Magna Carta Libertatum nedir, maddeleri nedir, önemi nedir benzer biçimde dört gözle beklenen soruları tüm detaylarıyla inceleyelim.

Temelden başlamış olalım, Magna Carta nedir?

Magna Carta ya da tam adıyla Magna Carta Libertatum, Latince Büyük Özgürlükler Sözleşmesi anlamına gelir. Devrin İngiltere kralı ile feodal beyler olan baronlar içinde 13. yüzyılda imzalanmıştır. Kralın yetkilerini kısıtlayarak baronlara bazı haklar vermiştir. Kral ile papa arasındaki ilişki de düzenlenmiştir. Tarihin ilk yazılı anayasası olarak bilinir ve bugünün hukuk sisteminin temellerini attığı düşünülür. 

Magna Carta imzalanmadan ilkin yaşanmış olan karışıklıklar:

Aslına bakarsak her şey 1066 senesinde İngiltere’nin I. William tarafınca işgal edilmesiyle başladı. Baronlar ve İngiliz kilisesi ile kraliyet içinde anlaşmazlıklar vardı. 1100 senesinde tahta çıkan I. Henry, Magna Carta’nın atası olarak malum Özgürlükler Bildirgesi adı bir metin yayımladı. Bu metinde kral, kiliseye ve baronlara pek oldukça ödün vermişti.

1199 senesinde tahta çıkan Kral John, Fransa’yı işgal etmek benzer biçimde hayallere kapılmıştı. Bir taraftan da Haçlı Seferleri’ne katkı sağlaması gerekiyordu. Bundan dolayı vergileri arttırdıkça arttırdı. Kilise ile arasını iyi tutmaya çalışıyor olsa da vergileri veren aslolan kişiler olan baronlarla anlaşmazlıklar yaşıyordu. En sonunda baronlar ayaklandı.

Baronların önlenemez isyanı: Magna Carta ne süre imzalandı?

Fransa ile 30 senedir devam eden savaşlardan ve ağır vergilerden bıkan baronlar, en sonunda 1215 senesinde isyan ettiler. Onlara bakılırsa Kral John, atası tarafınca duyuru edilen Özgürlükle Bildirgesi’ne uygun davranmıyordu. 6 ay süresince devam eden görüşmeler sonrası 10 Haziran 1215 günü kral zorla Londra Mahkemesi’ne getirildi ve kendisi ikna edildi.

15 Haziran 1215 günü Thames Nehri kıyısında baronlar ve kral içinde Magna Carta Libertatum metni imzalandı. 19 Haziran günü tüm baronlar tekrardan bağlılık yemini ettiler. 15 Temmuz günü belgenin resmi bir kaydı oluşturuldu. Oluşturulan bu kayıt ilk Magna Carta Libertatum versiyonudur. İlktir zira hemen sonra yine yine değiştirilecektir.

Baronlara kralı değişiklik yapma hakkı veren Magna Carta’nın özellikleri:

Magna Carta Libertatum ile kral ilk kez haklarından feragat etmiştir. Sadece her iki taraf da birbirine güvenmiyordu. Bunu 61. maddeden anlıyoruz. 61. maddeye bakılırsa baronların kralı değişiklik yapma hakkı vardı. Kral John, papanın da desteğiyle çaktırmadan maddeyi kaldırdı. Baronların bunu fark etmesi fazla uzun sürmedi.

Baronların sonucu kesindi, Kral John gidecek ve yerine Fransa prensi Louis gelecekti. Tarihe I. Baronlar Savaşı olarak geçen büyük bir iç çatışma başladı. Magna Carta’nın getirmiş olduğu refah ortamı yalnızca 3 ay sürmüştü. İngiltere’nin doğusunda kaçtığı kale baronlar tarafınca kuşatılan Kral John, 19 Ekim 1216 günü yaşamını yitirdi. 

John’un yerine geçen oğlu III. Henry, kral destekçileri ile beraber 1217 senesinde baronlara karşı bir zafer kazanmayı başardı. Magna Carta Libertatum tekrardan düzenlendi ve 42 maddelik bir metne dönüştürüldü. 1227 senesinde tekrardan düzenlendi. 13. ve 15. yüzyıllar içinde Magna Carta Libertatum metninin ortalama 45 kez değiştirilmiş olduğu düşünülüyor. Son hali ise 1423 senesinde kral VI. Henry tarafınca onaylanmıştır.

Magna Carta’nın mühim neticeleri:

Yine, yine ve yine onlarca kere kez düzenlenen Magna Carta Libertatum’un şüphesiz en mühim sonucu artık kralın mutlak güç olmamasını sağlamasıdır. Magna Carta ile beraber artık kral, baronlardan oluşan bir parlamento ile karar vermeye adım atmıştır. Kral artık mutlak güç olmadığı için kilisenin gücü de azalmıştır. Kısaca Magna Carta Libertatum ile birazcık da olsa demokrasi gelmiştir. 

Magna Carta’nın mühim maddeleri:

Magna Carta Libertatum onlarca kere kez düzenlenmiş olduğu için maddelerde de değişimler yapılmıştır. Sadece bugün çağıl İngiliz hukuku tarafınca tanınan versiyonu, 1297 tarihindeki versiyondur. En mühim madde, 1. madde olan İngiliz kilisenin özgürlüğüdür. Öteki mühim bir madde, 9. madde olan Londra şehrine bir nevi özerklik statüsü veren özgürlüklerdir. Şüphesiz Magna Carta Libertatum’u bugünkü hukukun temeli haline getiren 39. madde ise şu şekilde;

“Hiçbir özgür insan kendi benzerleri tarafınca ülke kanunlarına bakılırsa yasal bir halde yargılanıp yargı giymeden tutuklanmayacak, hapsedilmeyecek, mal ve mülkünden yoksun bırakılmayacak, kanun dışı duyuru edilmeyecek, sürgün edilmeyecek yada hangi şekilde olursa olsun zarara uğratılmayacaktır.”

Netice: Magna Carta’nın önemi nedir?

Bugün Büyük Britanya Krallığı’nda ve Şimal İrlanda Birleşik Krallığı’nda yazılı bir anayasa yoktur. Parlamento ve mahkemeler tarafınca alınan kararlar İngiliz hukukunu şekillendirmektedir. Sadece yüzlerce yıl süresince onlarca kere kez değiştirilen Magna Carta Libertatum o denli iyi bir temel atmıştır ki alınan hiçbir karar temel kurallarla çelişmemektedir.

ABD Birleşik Devletleri anayasası da Magna Carta Libertatum tesiri ile hazırlanmıştır. İngiliz sömürgeleri olan Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, eski Cenup Afrika Birliği ve Zimbabve benzer biçimde ülkelerin de anayasasının temeli Magna Carta Libertatum’a dayanmaktadır. Sadece 1969 yılından sonrasında 1., 9., ve 39. maddeler dışındakiler bu anayasalardan çıkarılmıştır. 

Özetlemek gerekirse; Magna Carta Libertatum, zalim bir hükümdar olma ihtimalini tamamen ortadan kaldırmıştır. Gariptir, BBC 2008 senesinde bir anket yapmış oldu. Bu ankete bakılırsa İngilizlerin  yüzde 45’i doğrusu neredeyse yarısı bırakın Magna Carta’nın önemini onun ne işe yaradığını bile bilmiyorlardı. Bir ihtimal seneler içinde öğrenmişlerdir.

Günümüz hukuk sisteminin temellerini atan ve ilk yazılı anayasa olarak kabul edilen tam adıyla Magna Carta Libertatum nedir, özellikleri nedir benzer biçimde dört gözle beklenen soruları yanıtlayarak mühim maddelerinden bahsettik. Mevzu hakkında düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.